“Dil insanın evidir…”
(Ön
açıklama: Bugün de bir misafirim var. Misafirim Selçuk Balkar. Akademisyen.
Öyle biliyorum. Selçuk Bey, bir Çerkes ve Çerkes Aydınlarından önemli bir
tanesi. Ben kendisini 2012 yılından beri tanıyorum. Çerkes Çalıştayından
beri. Bu Çalıştay Kocaeli, Derbent’te
25-26 Şubat 2012’de yapıldı. Bu çalıştay, (Ç.H.İ.) Çerkes Hakları İnisiyatifi tarafından
düzenlenmişti. Ben, Selçuk Bey’i oradan tanıyorum. Öyle hatırlıyorum. Sonra, 14
Ağustos 2014’de Ankara’da karşılaştık. Kendisi de, ben de (Ç.D.P.) Çoğulcu Demokrasi Partisi’nin 34
kurucusundan ikisiydik. Aynı yıl, 2014’de bir eseri, bir kitabı yayımlandı:
“Çerkes ve Yunan Mitolojilerinden Karşılaştırmalı Tematik Okumalar.” Sonra bu
kitabı, 2015’te yeniden yayımlandı. Bu, genişletilmiş ve zenginleştirilmiş
baskıydı. Biliyorsunuz; TRT, Afrika’nın bazı kabile dillerinde bile yayın
yapıyor, ancak Abkhazca, Lazca ve
Çerkesçe yayın yapmıyor. Çerkes Aydınları, bu durumdan dertliler.
TRT’yi, Çerkesçe yayına çağırmak için Kayseri’de, bu yıl 16 Eylül’de bir miting
düzenlendi. Selçuk Bey, bu miting komitesinin öncülerindendi; öyle
biliyorum.
Selçuk Bey ile bir söyleşi
yaptım. Bu metin, o söyleşiden. (Ali İhsan Aksamaz; 24 XI 2018)
+
Ali İhsan Aksamaz: Selçuk
Bey; biliyorum, siz Çerkes kökenlisiniz. Rusya İmparatorluğunun Çarı tarafından
Kafkasya’dan sürülen Çerkeslerdensiniz. Kaçıncı nesildensiniz?
Selçuk Balkar: Sanırım ben
beşinci kuşaktanım.
Ali İhsan Aksamaz:
Çerkesya’da hangi köydensiniz. Nerede doğdunuz? Hangi okullarda okudunuz?
Mesleğiniz nedir? Hangi işi yapıyorsunuz? Evli misiniz? Çocuklarınız var mı?
Eski soyadınız nedir?
Selçuk Balkar: Bildiğim
kadarıyla bizimkiler Doğu Çerkesya’dan Küçük Kabardey denen bölgeden gelmişler.
Orada bıraktıkları köyün adı Anzorey. Türkiye’de ise Kayseri Uzunyayla’da
Yinerıgoy adlı köye yerleşmişler.
Sosyoloji mezunuyum.
Siyasal’da Yüksek Lisans yaptım. 15 Temmuz darbesi girişimi nedeniyle, Rusya’da
başladığım doktoram yarım kaldı. Şu anda gündem de doktorayı bitirmek var. Van
Yüzüncü Yıl Üniversitesinde Araştırma Görevlisiyim. Evliyim ve iki oğlum var. Çerkesçe
soyadımız Balkar.
Ali İhsan Aksamaz: Şimdi de
kitabınızdan konuşalım. “Çerkes ve Yunan Mitolojileri…” adlı kitabınızdan
konuşalım. Bu kitapta hangi konuları dile getiriyorsunuz? Bu kitabı niçin
yazdınız?
Selçuk Balkar: Çerkes ve
Yunan Mitolojileri Üzerine Tematik Okumalar kitabı temelde Yunan mitolojisinin
iki ana yazarı Hesiodos ve Homeros’un kitapları ile Çerkes Nart mitolojisini
karşılaştırıp edüt eden bir kitaptır. Elimizde bulunan Çerkes Nart Mitolojisi 8
cilt. Ancak Türkçeye henüz çevrilmemiştir. Hesiodos’un Günler ve İşler adlı
kitabı ile Teogonia adlı kitapları ve Homeros’un İlya’da ve Odisseiaadlı
kitaplarını tartıştık bu kitapta.
Kitap kendi içinde iki
bölümden (aslında iki kitaptan) oluşuyor. İlk bölüm “Olimpos ve Harama
Uaşha’nın Sakinleri” başlığı altında tartışıldı. Olimpos ve Harama dağları
kozmik dağlar olarak görünüyor ve bu dağlar aslında Çerkes ve Yunan mitlerinin
merkezinde yer alıyor. Yunan mitolojisinde Olimpos’da yaşadığı var sayılan
antropomorfikler ile Çerkes Nart mitolojisinde Harama Dağı’nda yaşadığı kabul
edilen Nartları bu başlık altında karşılaştırdık. Bu bölümde daha çok
Hesiodos’un eserleri baz alındı.
Kitabın ikinci bölümü ise
“Ölüler Ülkesi” başlığını taşıyor. Bu bölümde daha çok Homeros’un İlya’da ve
Odisseia’sını ele aldık.
1910’lu yıllarda
İstanbul’da kurulan Çerkes Teavün Cemiyeti bünyesinde tarih ve mitoloji
konularını da araştıran bir grup aydının varlığı dikkatimizi çekiyor. Bunlardan
Met Çunatıko Yusuf İzzet İlyada ve Odisseia üzerine yazdığı makalelerle öne
çıkmıştır. Met Çünatıqo, İlyada
tekstinde geçen savaşın Kafkasyalı kabileler ile Hint-Avrupalı işgalciler
arasında geçen bir savaş olduğunu ileri süren ilk kişidir. Sonra Met Çünatıqo,
Odisseia adlı eseri incelemiş ve Troya savaşından sonra ülkesine dönmek için
mücadele eden İthaka kralı Ulisse’nin hikâyesini etüt etmiştir. Met Çünatıqo,
Odisseia adlı eserdeki kahramanımız Ulisse’nin aslında Batı Kafkasya’ya
uğradığını ve eski Çerkesya’da seyahat ettiğini tesbit etmiştir. 1930’lu
yıllarda ise Prof. Dr. Aytek Namitok, Sorbonne Universitesinde yazdığı
Çerkeslerin Etnik Kökeni adlı kitapta konuyu tekrar ele almış ve aynı sonuçlara
varmıştır. Yine Kanada’lı mucit ve bilim adamı Reginald Aubrey Fessenden 1925
yılında basılan THE DELUGED CIVILIZATION
OF THE CAUCASUS ISTHMUS- Tufan Öncesi Kafkas Kıstağı Medeniyeti adlı kitabında
aynı sonuçlara ulaşmıştır.
*(Resim
1: Met Çünatıqo Yusuf İzzet ve Aytek Namitok)
Bu adlarını saydığımız yazarlara
göre; Çerkesya ve Çerkes halkı Troya ile
akraba olan Kelt-Ligür-Pelasg-Karia-Trak kabileler dünyasının bir parçasıdır.
Çerkes etnogenesisinde (Çerkes gen
havuzu) bu halkların ağırlıklı etkisi vardır. Fessenden de Eski Yunan
mitlerindeki temel seyahatlerin Batı Kafkasya yani Çerkesya’ya yapıldığını
iddia ederken bu temanın Ölüler Ülkesine Seyahat olarak adlandırıldığını da
belirtir. Ona göre; Homer’in Odisseia’sındaki kahraman Ulisse önce Çerkesya
sahilinde gezmiş, sonra Kuban ırmağı üzerinden Çerkesya’nın içine inmiş ve
Troya Savaşı’nda ölenlerin ruhlarıyla konuşmuştur. Fessenden bu çalışmasına bir
de harita koymuştur.
*(Resim 2: Fessenden’in
Mitlerin Anayurdu Kafkasya Haritası’nın Bir Kısmı-1925)
Fessenden genel
olarak Güneş Kültünden beslenen medeniyetlerin Kafkasya ile alakalı olduğunu
bununda Kafkas Dağları ile güneşin (Ekinoks-Gündönümü dönemlerinde) paralel
olmasıyla alakalı olduğunu iddia etmiştir. O hazırladığı bu haritada Eski
Mısır’dan Yunanlılara kadar hangi medeniyetlerin Kafkasya’da hangi bölgelerden
beslendiğini ve nereleri kutsal saydıklarını tek tek işaretlemiştir.
Biz bu kitapta bu üç
değerli araştırmacının tezlerine yer yer değindik. Ancak biz fazladan olarak
eldeki Çerkes Nart mitolojisi tekstleri ile Yunanlı ediplerin yazdığı tekstleri
de tematik olarak karşılaştırdık.
Bu çalışma aslında
yedi cilt olacak bir Çerkes Nart Mitolojisi etüt çalışmasının ilk kitabıydı.
İkinci kitabı ise Kafkasya’da Kabardey Balkar Cumhuriyetinde 2017 yılında
bastırdık. Şu anda Nalçik’te Çerkesçe olarak basılan “Nartlar Neterler
Anunnakiler” kitabının İngilizce çevirisiyle ilgileniyoruz.
Aslında tarihsel
olarak Çerkesya Anadolu ile sürekli ilişkisi olan bir bölgedir. Mesela M.Ö.
85’lerde Mitridates VI Eupator, Romalıların Anadoluyu işgaline karşı verdiği
savaşlarda bazen ordugâhını Kırım ve Kerç bölgesine taşımış ve Çerkesya’dan
topladığı halklardan oluşan ordularla Anadolu’ya tekrar inerek işgale karşı
Roma lejyonlarıyla savaşmıştır. Romalılar Mitridates’i bir suikastle
ödürttüğünde de Mitridates,
Çerkesya-Batı Kafkasya ve Fransa’daki
Keltlerden kurduğu ordularla Roma’ya inme planı yapmaktaydı.
Nitekim Anadolu’da
ortaya çıkan Stoa ekolünün takvimleri ve Mitracılık dini de Çerkes Nart
mitolojisindeki Sosrıqo’nun taştan doğması gibi taştan doğan Mitra kültü
etrafında şekillenmiştir. Ve Mitridates VI Eupator Stoa ekolünün doğduğu Kilikya’da
deniz donanmaları yaptırarak Romaya karşı savaşmış bir kahramandır. Mitridates
VI Eupator dönemi Çerkesya ile Anadolu’nun Roma işgaline karşı birlikte
savaştığı bir dönemdir. Ve kültürel etkileşimde bu dönemde hayli canlıdır. Yine
Kapadokya’da karşımıza çıkan MA ana Tanrıça kültü de Kırım ve Kafkasya
kökenlidir.
Sonra Çerkeslerin
etnogenesisinde etkisi olan Sind-Meot-Bisaltai gibi kabileler aslında Trak
kabileleridirler. Ve Troya Savaşı’ndan sonra Akhaların bir kısmınında Çerkesya
sahillerine yerleştiklerini görüyoruz. Troya savaşının M.Ö. 1200’lerde
yaşandığı kabul edilir. Akhaların bir kısmı bu savaştan sonra Batı Kafkasya’ya
yerleşmişlerdir. Mitridates VI Eupator zamanında M.Ö 85’lerde bile Akhaların
Çerkesya sahillerinde yaşadıklarını görürüz.
*(Resim 3: Bazı
kaynaklar Çerkeslerin Ubıh kolunun Akha’lardan geldiğini iddia ederler.)
*(Resim 4 ve 5: Eski Çerkesya Halkları
Sint-Meotlar Trakya’da ve Kafkasya’da yaşayan halklardı.)
Ali İhsan Aksamaz: Siz de
çok iyi biliyorsunuz, dil kimliktir. Biraz da anadilinizden; Çerkes dilinin
bugünkü durumundan konuşalım. Ben
biliyorum ki, Çerkeslerin Aydını çok. Canla, başla çalışıyorlar, kitaplar yazıyorlar. Ancak çoğunlukla da
durmadan birbirleriyle de boş tartışmalar yapıyorlar. Ancak Çerkes Dili de
günden güne ölüyor, Türkiye’de. Hem bu boş tartışmalar ve hem de Çerkes anadili
üzerine neler düşünüyorsunuz?
Selçuk Balkar: Dil insanın
evidir derler. Ne var ki, Cumhuriyet kurulduğundan beri rejim evimizi başımıza
yıkmakla meşgul. Cumhuriyet ilk kurulduğu günden beri insanlara Türkçeyi
öğretmek yerine anadillerini unutturmayı ve yasaklamayı tercih etmiştir. Bunda
da belli oranda başarılı olmuştur. Çerkes Halkı, genel anlamda travmatik bir halktır.
Çarlık Rusyasıyla girdikleri yüz yıllık savaş ve ardından gelen soykırım ve
sürgün Çerkes Halkında kapanmaz yaralar açmıştır.
Cumhuriyetin kuruluşuyla
birlikte ise, yeni bir süreç başlamıştır. Türkiye Cumhuriyet’inin kuruluşunda
canı ve kanıyla savaşan tüm Halklar cezalandırılmıştır. Anadilleri yasaklanmış
ve eğitim öğretim sisteminin dışına itilmiştir. Meselâ; radyo ülkemizde çok
erken 1927 yılında kurulmuştur. Bu gün 2018 yılındayız. Ve Türkiye
Radyolarından bu güne kadar tek cümle Çerkesce konuşulmamış yada tek nota
Çerkes müziği duyulmamıştır. Sadece bu örnek bile fikir verir aslında.
Oysa TRT, bu gün 41 dünya
dilinde 24 saat internet haberciliği yapıyor. Bu diller arasında Sahra
altındaki Sıwahilice’den Afganistan’daki Dariceye kadar bir çok dil yer alıyor.
Bu gün TRT’nin dış yayınlar bünyesinde yayın yaptığı dilleri saydığımızda
Çerkeslerin TRT Çerkes talebinin ne kadar haklı olduğunu anlarız. Bkz: http://www.trtvotworld.com/
Şimdi şöyle bir düşünelim
yaşadığınız ülke Afrika’dan Çin’e kadar 41 dünya diline bütçe ayırıp yayın
yapıyor ve sizin anadilinizdeki yayın taleplerinize cevap vermiyorsa burada bir
art niyet var demektir.
Çerkeslerin kendi aralarında
sonu gelmez tartışmalara girdikleri doğrudur. Bunda Cumhuriyetin kuruluşuyla
birlikte yürütülen korkutma ve sindirme politikalarının etkisi var sanırım.
Cumhuriyet kuruluşundan hemen sonra Kemalizmi bir ideoloji olarak seçti ve
kurtuluş savaşına canla başla katılan her halka bir şekilde saldırdı. Burada
Çerkeslerin payına Çerkes Ethem üzerinden bir baskı düştü ve bir çok kuşak
Çerkes Ethem üzerinden eğitim öğretim sürecinde baskı altında tutuldu ve
sindirildi. Cumhuriyet 1923’de kuruldu, İstanbul’daki Çerkes Teavün Cemiyeti de
kapatıldı. Yani hiç zaman kaybetmediler.
1950 yılına kadar da Türkiye’de Çerkes Derneği açmak yasaktı zaten. Bu dönemde
Çerkesler araştırmalarını ve arşivlerini Polonya’nın başkenti Varşova’ya
taşıdılar. Ne var ki, İkinci dünya savaşında bu kaynaklarda yok oldu.
Sonuçta Çerkesler ve
özellikle okumuş kesim bu baskılara boyun eğdi. Bu da sorunlarını devlete
ileten ve demokrasi talep eden bir kitleden çok tartışmalarını kendi içerisinde
tüketen bir kitlenin oluşmasına neden oldu.
Bugün Çerkesçe ölmekte olan
bir dildir. Ve bu herkesten çok Çerkesleri ilgilendirir. Çerkeslerin bu ölümü
durduracak gücü var aslında. Üstelik Türkiye’nin demokrasi birikimi de buna
imkân sağlayacak güçte. Çerkeslerin görünür olmaları, sorunlarını kamuoyunun
önüne taşımaları ve taleplerini iktidara ve siyasi erge iletmeleri
gerekmektedir. Çerkesçe, devlet eliyle öldürülmüştür ve ancak devlet eliyle
diriltilebilir.
Bu Çerkes bireylerin kişisel
sorumluluklarını da kaldırmaz tabi ki. Meselâ ben, Çerkesçeyi, okuma ve yazmayı
25 yaşından sonra öğrenmiş birisiyim. Yani; bir yandan kendi kişisel
sorumluluklarımızı es geçmeden bir yandan da elimizi devletin yakasından
çekmeden mücadele etmek zorundayız. Afrika dilinde yayın yapan bu devlet
Çerkesçe’de yayın yapmak zorundadır.
Ali İhsan Aksamaz: Siz de,
Çoğulcu Demokrasi Partisi’nin kurucularındansınız. ÇDP’ nin bugünkü durumu
üzerine bir şeyler söyleyebilir misiniz?
Selçuk Balkar: İstanbul
Türkiye için bir şanstır. İstanbul olmasa her halde Türkiye birçok sorununu
çözemezdi. İstanbul başı sıkışanın nefes alabileceği Türkiye’deki tek yerdir.
Anadolu, devletin ve rejimin her anlanma ağırlığını hissettirdiği bir yerdir.
İstanbul ise, ele geçirilemez. Orada her renk kendisine bir yer bulur. Çoğulcu
Demokrasi Partisi de İstanbullulaşmış Çerkeslerin bir hamlesidir. Çoğulcu
Demokrasi Partisi bir şekilde Anadolu’dan çıkmış metropol Çerkesleri’nin en
gerçekçi hamlesidir diyebiliriz. ÇDP’nin kurulması Türkiye Çerkesleri’nin son
yüz yılda yaptığı en doğru hamledir. Ve ÇDP’yi kuran akıl, işgalci Rusyanın ve
ABD’nin de dikkatini çekmiştir. Çerkeslerin bir çok sorunu, aslında kültürel
değil siyasaldır. Bu nedenle Çerkeslerin ÇDP’yi kurması isabetli olmuştur.
Bugün Çerkes Soykırımı’nın
Meclise taşınması, Çifte Vatandaşlık Hakkı ve TRT-Çerkes talepleri; bunlar
aslında kültürel değil siyasal sorunlardır. Cumhuriyet kurulduğundan beri
Kemalist rejim dil ve kültürü bir siyasal proje olarak yürütmüştür. Bu nedenle
Çerkesçe ve Çerkes dilinden söz ettiğiniz anda aslında bir kültürden değil bir
siyasetten söz ediyorsunuz demektir.
Yeni dönemde, nispeten
İslamcı bir siyasal yapı ülkede egemen oldu. Belli alanlarda Kemalizmi yok
etti. Ancak söz konusu Çerkesçe olduğunda bu yeni nesil İslamcılar ile
Kemalistler aynı çizgidedirler. Aralarında bir fark yoktur. Özellikle 15
Temmuz’dan sonra popüler Kemalizmin bu İslamcılar tarafından sahiplenilmesi
ilginçtir. Kemalizm asla ölmez. Ve Türkiye Çerkesleri’nin baş düşmanı Kemalist
kültür politikalarıdır. Asıl korkunç olan ise iktidardaki İslamcılarında konu Çerkesler
ve TRT Çerkes talebi olunca en az Kemalistler kadar öfkeli olmalarıdır. 2011 de
yapılan ilk TRT Çerkes mitingine dönemin Başbakanı Erdoğan’ın verdiği tepkiyi
unutmayalım: -Şimdi de Kürtler’den sonra Çerkesler başladı! Demişti öfkeyle.
Dolayısıyla Türkiye
Çerkeslerinin bir siyasî parti altında toplanmaları bir beka sorunu yaşayan
Çerkes halkı ve Çerkes dili için oldukça önemlidir.
ÇDP, aynı zamanda kurucuları
arasında Lazlarında yer aldığı bir parti olması nedeniyle Türkiye’de Çoğulcu
Demokrasi’nin inşasında önemli bir görev üstlenmiştir. Ve bu bence çok
önemlidir. Çünkü Kemalizm Türkiye’de yaşayan halkları yalnız yakalayıp
yalnızken döverek yok eden bir rejimdir. Aynı yerden dayak yiyen halkların
birbirlerine daha yakın olmaları gerekmektedir. Yoksa Latin atasözünde dendiği
gibi olur: Aralarında birlik olamadılar ve tek tek savaşıp yenildiler.
Ali İhsan Aksamaz: Çerkes
dili insanlıktır, diğer anadilleri gibi. Çerkes dilinin ölümü İnsanlığın
ölümüdür. İnsanlığın en eski izleri
Çerkes Dili içinde de gizlidir, diğer anadillerinde olduğu gibi. Çerkes Dili
yaşayınca, İnsanlık da yaşar. Çerkes dili ölünce, İnsanlık da, Kardeşlik de
ölecek. Ben böyle inanıyorum. Anadili, en önemli konu. Anadili yaşayınca,
kimlik de yaşayacak. Dolayısıyla da, bugün anadilin yaşaması-yaşatılması çok
önemli. Ben böyle düşünüyorum. Öyle
görülüyor ki, bu yalnızca seçmeli okul
ile olmayacak. Radyo-TV yayını en önemlisi. Fakat bu da bir-iki kişinin işi
değil. Devletin işi. Çünkü bugünkü durumdan devlet sorumlu. Çerkesçe ve diğer anadillerinin bugünkü
durumu hakkında neler söylersiniz? Günümüzde devlet tamamen Çerkesçeye ve diğer
anadillerine destek vermiyor. Ne var ki,
TRT, 7/24 Kürtçe yayın yapıyor. TRT’yi, Çerkesçe yayınlara da yöneltmek
için Kayseri’de bir miting düzenlendi sizler tarafından. Bu mitinge ilişkin
bize bilgi verebilir misiniz?
Selçuk Balkar: Evet,
TRT-ÇERKES mitingleri aslında 2011 yılından beri yapılıyor. Daha önce Ankara,
İstanbul ve Kayseri’de yapıldı. Sonra Bitlis Ahlat Çerkesleri tarafından
yapıldı. Bu sene Kayseri’de yapılan ikinci TRT-ÇERKES Kayseri mitingiydi. Yani
2011’den 2018’e kadar değişen bir şey olmadı ülkemizde. İktidar inatla kör ve
sağırı oynamaya devam etti. Bu arada TRT VOT tam 41 dünya dilinde yurt dışına
internet haberciliği yapmaya başladı. Ben Uluslararası İlişkilerde yüksek
lisans yaptım TRT nin yayın yaptığı bazı dilleri ve halkları yeni öğrendim.
Sırpça, Yunanca ve Hırvatça dışında Swahilice, Hausaca, Melayuca, Darice ve
Peştunca yayın yapıyor TRT.
Bizim TRT ÇERKES talebinden
vazgeçmek gibi bir durumumuz yok. Şartlar ne olursa olsun bu konuda iki elimiz
iktidarın yakasında olacak. Bu durumun hem İslamcı siyasetçileri hem
Kemalistleri rahatsız etmesi ilginç. Konu demokrasi olunca iki tarafta anti
demokrat kesiliveriyor. Popüler medyatik bir Kemalizm yeniden inşa ediliyor.
Burada bazı medya organları bilinçli bir politika izliyor. Meselâ; Kayseri TRT-
Çerkes mitinginden çok sonra bile Fatih Altaylı adlı tetikçi gezetecinin
“Çerkesler hak istiyorsa Çerkezistana gitsin!” demesi ilginç. Fatih Altaylı
şunu bilsin ki Çerkesler Çerkesya’da da hakları için mücadele ediyor zaten. En
son bu sene Çerkesya’da işgalci Rus askerleri ve sloviklerle, Çerkes
gençlerinin yaşadığı çatışmalar önemlidir. Tabi bunlar Türkiye’de bilinmiyor.
Ne var ki, biz Türkiye Çerkesleri buradayız. Buranın vatandaşıyız. Öyle faşist
söylemlerle kimse bizden kurtulamayacak. Hakkımızı devletten isteyeceğiz.
Hausa, Swahili ve Melayca dillerinde yayın yapan bu devlet bize yokmuşuz gibi
davranamaz.30 yıl önce Almanya’ya giden Türkler için, Bulgaristandaki ve
Makedonyadaki Türk azınlıkların hakları için her zaman duyarlı olan devletin bu
ülkenin kurucu halkı olan Çerkeslere yokmuş gibi davranması kabul edilemez.
Bir de şu var: Çerkeslerin
Anavatanı işgale uğramıştır. Ancak Türklerin Anavatanı da işgal altındadır.
Nasıl ki, Türkiye Türklerinin ve devletinin işgal altındaki Doğu Türkistan
Türklerine hiçbir dahli yoksa bizimde işgal altındaki Çerkesya’ya bir dahlimiz
söz konusu değildir. Olamaz. Bunlar irrasyonel söylemlerdir. Gerçek ise şudur:
Türkçe Çerkesçe’den daha güzel yada daha güçlü bir dil değildir. Ancak devlet
kendi ulusal dili için tüm kaynakları tüm radyo televizyonları ve
üniversiteleri seferber ederken Çerkesçe ile ilgili hiçbir sorumluluk almak
istememektedir. Ama aynı devlet Sahra altındaki kabilelerin dilinde yayın
yapmakta ve bunu da “Büyük Afrika Açılımı” diye bize pazarlamaktadır. O zaman
bize Çerkeslere ya da Lazlara: Siz Türkiye’de konuşulan dillere sırtınızı
dönerken ne hakla Afrika dillerinde yayın yapıyorsunuz? Deme hakkı doğar.
TRT Kürdi’nin Kürtlerin
verdiği mücadelenin bir sonucu olduğu açıktır. TRT Arapça ise eli mahkum o
kadar petrolü ve parası olan 450 milyon Arap dünyasına açılan bir kapıdır. TRT
ÇERKES ise yoktur. Yani petrolünüz ve paranız ya da ortada adınıza savaşan
insanınız yoksa ve sadece demokratik yollarla anadilinizde yayın istiyorsanız
devlet sizinle ilgilenmemektedir gibi bir fiili durum söz konusudur. Türkiye
Cumhuriyeti devleti kendi vatandaşlarıyla demokratik yollardan iletişim kurmayı
seçseydi bugün TRT- Çerkes 2011den beri yayın yapıyor olurdu. Ancak devlet
bilek güreşinden hoşlanıyor. Bu göçebe bir refleks. Oysa Türkiye’de bin yıllık
bir devlet geleneği var. Bu belki de Cumhuriyeti kuranların ittihatçı askerler
olmasından kaynaklanan bir sorun. Unutmayalım ki İttihatçilar 1908-1912 meclis
döneminde ilkin Arnavutlara saldırdılar. Arnavutların Osmanlıdan kopması
tamamen İttihatçıların suçudur. Aynı kadrolar 1915’de Ermenilere saldırdı.
Cumhuriyet kurulduktan sonra Çerkes Ethem üzerinden Çerkeslere baskılar
başladı. Aynı kadro Tunceli’de Alevilere’de saldırdı.
Sonuç olarak dil ve kültür tamamen siyasal bir konudur
ülkemizde. Ve TRT ÇERKES talebiyle biz, 90 yıldır hem kardeş hem vatandaş hem
Müslümanız diye söylev üreten devletin aslında hep sadece İttihatçı olduğunu
bir kez daha görmüş olduk. Kemalizm yok olmadığı sürece Türkiye’de tam bir
demokratikleşmenin yaşanacağını sanmıyorum. Kemalizmin her dönemde yeniden
hortlama ve kendisini yeniden üretme yeteneği var. Bu bazen Fatih Altaylı gibi
sonradan görme, yarı gazeteci yarı tetikçi kişilerin şahsında da olabiliyor.
Ali İhsan Aksamaz: Ben size
teşekkür ediyorum. Kardeşlik hukuku içinde sorularıma güzelce ve ayrıntılı
cevap verdiniz. Sanırım bu kadar yeter. Sizin başka söylemek istedikleriniz de
varsa, lütfen söyleyin. Allah, çoluk-
çocuğunuzla beraber sizi hep sevindirsin!
Selçuk Balkar: Ben teşekkür
ederim. Konular derin olunca bir röportajda her şeye değinmek mümkün olamıyor.
Bana kendimi ifade şansı verdiğiniz için teşekkür ederim.
*(Resim 6 ve 7: Kayserideki
TRT- Çerkes Mitingi)
Selçuk̆ Balk̆ari Ğarğalaps:
“Nena ren k̆oçişi oxori…”
+
(Goʒ̆otkvala:
Andğati ar sumari komiqonun. Sumari çkimi ren Selçuk̆ Balk̆ari. Selçuk̆
Balk̆ari ren Ak̆ademik̆osi. Eşo miçkin. Selçuk̆ Begis kuğun Çerkesuli diʒxiri
do Çerkesi gamantanerepeşen art-arti ren. Ma emu 2012 ʒ̆anaşen doni viçinop.
Aya rt̆u Çerkesuli Çaliştayis. Eya
ok̆oxtala iʒ̆opxineret̆u Derbent̆is noğa K̆ocaelis, 25-26 K̆undura 2012 ʒ̆anas.
Aya Çaliştayi iʒ̆opxineret̆u (Ç.H.İ.)
Çerkesuli Xak̆epeşi İnisiyat̆ifiş k̆elen. Ma ekolen viçinop Selçuk̆
Begi. Eşo komşuns. Uk̆açxe xolo nananoğa Ank̆aras komomxvadu, 14 Mariaşina 2014
ʒ̆anas. Emuti, mati (ÇDP̆-şi) “P̆luralist̆uri Demok̆rasişi P̆art̆işi 34
magedginalepeşen juri vort̆it. Artneri ʒ̆anas, 2014 ʒ̆anas, muşi noxvene
gamiçkvinu, muşi ketabi gamiçkvinu: “Çerkesuli do Yunanuri Mitolojepeşen
oxodgeri T̆emat̆iuri ok̆itxupe”. Uk̆açxe aya ketabi xolo gamiçkvinu 2015 ʒ̆anasti. Aya rt̆u monžineri xampa ambarepeten.
Giçkinan; TRT̆-k Afrik̆aşi namtini t̆omepeşi nenapeten ç̆andinaps mara, Abxazuri, Lazuri do
Çerkesuli nenapeten va ç̆andinaps. Edo Çerkesi gamantanerepe derdoni renan aya
xaliten. TRT̆, Çerkesuli nenatenti oç̆andinuşa oç̆andu şeni ar mitingi iʒ̆opxinu
noğa K̆ayseris, 16 St̆aroşinas, Anʒ̆o. Selçuk̆ Begi rt̆u aya
mit̆ingişi k̆omit̆et̆işi
umçane; eşo miçkin. Ma Selçuk̆ Begi k̆ala ar int̆erviu dop̆i do aya ren eya
int̆erviuşi t̆ekst̆i. (Ali İhsan Aksamazi; 24 XI 2018)
+
Ali İhsan Aksamazi: Selçuk̆
Begi, ma miçkin, tkvan Çerkesuli diʒxiri kogiğunan. Rusyaşi İmp̆eriaşi didmapaş
k̆elen K̆afk̆asiaşen uçvaten get̆k̆oçineri Çerkesepeşen ret. Nak̆otxani diʒxirişen
Çerkesi ret?
Selçuk̆ Balk̆ari: Ma vore
(5.) maxutani diʒxirişen; eşo miçkin ma.
Ali İhsan Aksamazi: Cinci
tkvanişi oput̆es mu coxons Çerkesias. Tkvan so dibadit, so yeçkindit. Namu nʒ̆opulapes
igurit? Mu mesleği giğunan? Mu dulya ikipt? So skidurt? Çileri reti? Berepe
giqonunani? Mu mcveşuri gvari giğunan?
Selçuk̆ Balk̆ari: Eşo
komiçkin: Çkinepe komoxterenan Yulva Çerkesiaşen. Ç̆it̆a K̆abardey coxoni
regionişen komoxterenan. Meşkvineri ekoni oput̆e çkinis Anzoreyi coxons. Turkiyesti,
noğa K̆ayserişi Uzunyaylaşi oput̆e Yinerigoyişa dibargerenan.
Ma sosyoloji doviguri fak̆ult̆etis.
Edo sosyolojişen lisansuri dip̆lomaten gamaxtimeri vore fak̆ult̆etişen. Mağali
lisansi komiğun p̆olit̆ik̆uri speroşen. Dok̆t̆oranti vort̆i ma Rusyaşi
Federasyonis, mara 15 Xʒalaşi askeruli darbeşi ʒadaşi guri şeni, gverdi doskidu
dok̆t̆orant̆ura çkimi. Aʒ̆ineri noğira çkimi ren oçodinu dok̆t̆orant̆ura çkimi.
Noğa Vanişi Yuzuncu Yilişi Universit̆et̆işi mamgurapalepeş art-arti vore ma.
Çileri vore do jur biç̆i bere komiqonun. Çerkesuli gvari çkini ren Balk̆ari.
Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti
ketabi tkvanişen bğarğalat. “Çerkesuli do Yunanuri Mitolojepe…” coxoni ketabi
tkvanişen bğarğalat. Mu ambarepeşen molaşinapt aya ketabiten? Muşeni ç̆arit aya
ketabi?
Selçuk̆ Balk̆ari: Ho,
gamiçkvineri ar ketabi komiğun ma. Aya ketabi çkimis coxons Çerkesuli do
Yunanuri Mitolojepeşen Temat̆uri Ok̆itxupe. Yunanuri mitolojişi jur ʒ̆oxle-
mxtimu mç̆aru Hesiodosi do Homerosişi ketabepe do Çerkesepeşi Nartuli mitolojişen
oxodgeri et̆udepe ikips aya ketabik didopeten. Çerkesepeşi Nartuli Mitoloji ren
(8) ovro cildoni; çkin aya komiğunan. Mara Turkuli nenaşa va goiktirinu aya
noçalişe aʒ̆i. Hesiodosişi “Dğalepe do Dulyape” do “Teogonia” coxoni ketabepe
do Homerosişi “İlyada” do Odisea” coxoni ketabepeşen oxodgeri et̆udepe dop̆i ma.
Ketabis kuğun jur burme. (Mtini
giʒ̆vat, k̆arta burme ren tito ketabi.) Ketabişi maartani burme ren “Olimp̆osi do
Xarama Uaşxaşi Maskidalepe”. Edo maskidalepeşi xali goşigorinu aya burmes. Olimp̆osi
do Xaramaşi germape işinenan k̆osmiuri germape. Mtini nenaten, aya germape
renan Çerkesuli do Yunanuri mitepeşi şkaguris. Yunanuri mitolojişi Germa Olimp̆osis skides
yado şineri antrop̆omorfulepe do Çerkesepeşi Nartuli mitolojişi germa Xaramas skides
yado şineri Nartepe oxodgeri vixandi aya burmes. Didopeten Hesiodosişi noç̆arepe
işinen bazi aya burmes.
Ketabişi majurani burmes
coxons “Ğurelepeşi Dobadona”. Didopetenti Homerosişi “İlyada” do Odisea” coxoni
noç̆arepe vixandi ma aya burmes.
(1910) vit̆on çxoro
oşi do vit̆oni ʒ̆anepes, nananoğa İst̆anbolis gedgineri Çerkesepeşi Teavunişi
Cemiyeti coxoni ar derneği kuğut̆es Çerkesepes. Aya derneğişi namtini
gamantanerepek tarixi do mitolojişi jin ixandept̆es. Amk̆ata gamantanerepeşi renoba do noçalişepe
ren dido beciti çkini şeni. Am gamantanerepeşen Met̆ Ç̆yunat̆ik̆o Yusuf İzzetis
kuğun ç̆areli mak̆alepe Homerosişi “İlyada” do Odiseaşi” jin. Met̆ Ç̆yunat̆ik̆ok Homerosişi “İlyada” coxoni
t̆ekst̆işen ar limaşi ambarepe momçapan. İptinero Met̆ Ç̆yunat̆ik̆ok aya limaşi ar k̆ele
ren K̆afk̆asialurepe do majura k̆eleti ren İndo-Avrop̆uri ok̆up̆ant̆epe yado
nena muşis gebažgu. Amk̆ata iddiaşi mance ren Met̆ Ç̆yunat̆ik̆o. Ok̆açxe Met̆ Ç̆yunat̆ik̆ok
Homerosişi “Odisea” coxoni ketabişi jinti ixanderen. T̆roiaşi lima şk̆ule dobadona muşişa oxtimuşi
gzalepe gorupt̆u İt̆ak̆aşi mapa Ulisek. Mapa Uliseşi ambarepeşi jinti ixanderen
Met̆ Ç̆yunat̆ik̆ok. Mapa Uliseşi p̆aşuraten et̆udepe qveren Met̆ Ç̆yunat̆ik̆ok.
Mtini giʒvat,
Homerosişi Odisea coxoni ketabişen gurami çkini Ulise mendaxteren Geulva K̆afk̆asiaşa
do goxteren mcveşi Çerkesias; emuk aya kožiru. P̆rof. Dr. Ayt̆ek̆ Namit̆ok̆ik ç̆areren
ar ketabi (1930) vit̆on çxoro oşi do eçi do vit̆oni ʒ̆anapes, Sorbonişi Universit̆et̆is.
Ketabi muşis coxons Çerkesepeşi Etnik̆uri Cincepe. Edo aya ketabi muşiten,
Prof. Dr. Ayt̆ek̆ Namit̆ok̆ik xolo artneri temaşen molaşineren do artneri
çodinepe k̆ozireren aya speros. Xolo K̆anaduri mucidi do Çkinerk̆oçi Recinald
Abrei Fesendenisti kuğun ar ketabi. Aya ketabi muşi gamiçkvineri ren (1925) vit̆on
çxoro oşi do eçi do xut ʒ̆anas. Ketabi muşis coxons T̆ufanişen ʒ̆oxleni K̆afk̆asuri
K̆it̆ak̆işi Noğaroba. Edo Ketabi muşiten, Recinald Abrei Fesendenikti artneri
çodinepe k̆ozireren aya speros.
*(
Sureti 1: Met̆ Ç̆yunat̆ik̆o Yusuf İzzeti do Ayt̆ek̆ Namit̆ok̆i )
Aya mç̆arupeşi simadaten; T̆roiaşi
mzaxali K̆elt̆i- Ligyuri- P̆elasgi- K̆aria-T̆rak̆uri t̆omepeşi kianaşi naʒ̆ile
renan Çerkesia do Çerkesuli xalk̆i.
Am xalk̆epes kuğunan
monk̆aşa tesiri Çerkesuli etnogenolojişi doloxe. Mcveşi Yunanuri mitepeşi
ambarepeşen oxoʒ̆oneri temeluri mazgalobape iʒ̆opxinu Geulva K̆afk̆asias, mtini
nenaten Çerkesias, yado nena muşis gebažgups Fessendenik. Majura k̆elendoti aya
tema “Mgzaloba Ğurelepeşi dobadonas” coxoten içkinen yadoti gamognapaps xolo
Fessendenik. Muşi toliten; Homerosişi Odiseaşi gurami Ulise ʒ̆oxleşen goxteren Çerkesiaşi
zoğap̆icis, uk̆açxeti Ğali Qubanişi gzaten, Çerkesiaşa gexteren do T̆roiaşi ğurelepeşi
şurepe k̆ala ğarğaleren. Fessendenis ar ruk̆ati kuğun aya ketabişi muşişi doloxe.
*(Sureti 2: Fessendenişi
Mitepeşi Nandobadona K̆afk̆asia coxoni ruk̆aşen ar borme- 1925 ʒ̆ana)
(Ek̆inoksişi) Mjoralaşi
p̆eriodis, K̆afk̆asiaşi Germape p̆araleli
ren do, emuşeniti didopeten Mjoraşi K̆ult̆işen skideri medeniyetepes K̆afk̆asia
k̆ala k̆ont̆akt̆i kuğunan. Eya akolen mulun yado Fessendenik nena muşis gebažgeren.
Mcveşi Misirişen (Egvip̆t̆işen) Yunanurepeşa;
namu medeniyetepe K̆afk̆asiaşi namu regionepes skiderenan do entepeşi xvameri
sotepe tito- tito komoʒ̆irapan muşi noxvene ruk̆aten Fessendenik.
Aya ketabi çkimiten,
sum ğirsoni mç̆arupeşi t̆ezepeşen ç̆it̆a- ç̆it̆a molapşini ma. Mara Çerkesepeşi
çkineri Nartuli mitolojişi t̆ekst̆epe do Yunanuri mç̆arupeşi t̆ekst̆epeti
oxodgeri vixandi ma.
Mtini giʒ̆vat; (7)
şkvit cildoni Çerkesepeşi Nartuli Mitolojişi et̆udepeşi iptineri ketabi rt̆u
aya noçalişe çkimi. Majurani ketabi gamiçkvinu K̆afk̆aias, K̆abardey-Balk̆arişi
Cumhuriyetis, (2017) eçi oşi do vit̆o şkvit ʒ̆anas. Nananoğa Nalçik̆is
Çerkesuli nenaten gamiçkvineri “Nartepe, Net̆erepe, Anunnak̆epe” coxoni
ketabişi İngilisuri tercumeten viboder ma aʒ̆i.
Mtini giʒ̆vat; Çerkesia
do Anat̆olias udodginu irtibati/ k̆ont̆akt̆i kuğutes artimajura k̆ala tarixişi
doloxe. Eşo ptkvat na, aşo ptkvat na; Krist̆eşen
ʒ̆oxleni (85) otxo neçi do xutepes,
Romaşi İmp̆eriak Anat̆olias
xe gedvuşi, dudmoşletinobaşi lima şeni Mit̆ridat̆esi VI (maanşani) Eup̆at̆ororik
namtini orapes gedgu muşi ordugyaxi K̆irimi do Kerçi coxoni sotepes. Çerkesiaşi
xalk̆epeşen askerepeten xolo Anat̆oliaşa gextimuten, Romaşi İmp̆eriaşi lejyonepe
k̆ala ok̆vak̆ideret̆u. Romaşi İmp̆eriaşi emindroneri palanç̆inalak Mit̆ridat̆esi
suik̆astiten doqvilapu, emindrosti Mit̆ridat̆esik p̆lanepe ikipt̆u Romaşa
gextimu şeni, Çerkesia- Geulva K̆afk̆asiaşen
do Fransaşi K̆elt̆epeşen ʒ̆opxineri ordupeten/ armiapeten.
Mtini nenaten; Anat̆olias
yeçkinderi St̆oa coxoni ek̆olişi tak̆vimepe/ k̆alendarepe do Mit̆raşi diniti/
religiati yeçkinderet̆u kvaşi k̆ult̆uşi gomorgvas. Çerkesepeşi
Nartuli mitolojişi Sosrikoti kvaşen
dobaderet’u; emu steri.
Edo Mit̆ridat̆esi VI
(maanşani) Eup̆at̆ori ren gurami; emuk oxvenaperet̆u
k̆aravape K̆lik̆ias do Romaşi İmp̆eria kalati ok̆vak̆ideret̆u do emuşeni. Emuk oxvenaperet̆u
k̆aravape K̆lik̆ias, so na yeçkinderet̆u St̆oaşi ek̆oli. Mit̆ridat̆esi VI
(maanşani) Eup̆at̆orişi p̆eriodi ren opşa beciti, emindros Çerkesia do Anat̆olik
xes ok̆ok̆limeri ok̆vak̆ideret̆u Romaşi İmp̆eriaşi
agresia k̆ala. Emindroneri jur coğrafyaşi k̆ult̆uruli ok̆otesiruti ren epto
dido. Xolo K̆ap̆adok̆aşen yeçkinderi nana MA-şi nanğormotişi k̆ult̆iti ren K̆irimi
do K̆afk̆asiaşen cinconi.
Uk̆ule Sind-Meot̆-Bisalt̆ai
steri t̆omepes tesiri kuğunan Çerkesuli
etnogenolojişi doloxe. Mtini nenatenti, Sind-Meot̆-Bisalt̆aepe renan T̆rak̆uri t̆omepe.
Edo T̆roiaşi Limaş k̆ule, Ak̆xaepeşen namtinepeti dibargerenan Çerkesiaşi zoğap̆icişa;
ayati kobžiropt çkin. T̆roiaşi lima iskedinu Krist̆eşen ʒ̆oxleni (1200) vit̆o jur oşoni ʒ̆anepes yado içkinen
do icerinen. Aya limaş k̆ule Ak̆xaepeşen namtinepe dibargerenan Geulva K̆afk̆asiaşa.
Mit̆ridat̆esi VI (maanşani) Eup̆at̆orişi xeʒalaşi orasti, Krist̆eşen ʒ̆oxleni (85)
otxo neçi xutoni ʒ̆anapesti, Ak̆xaepe skidut̆es Çerkesiaşi zoğap̆icepes, çkin
ayati kobžiropt.
*(Sureti 3: Namtini
odudepek Çerkesepeşi diʒxirişen Vubixepe, Ak̆xapeşen moxtimeri renan yado
molamişinapan.)
*(Sureti 4 do 5: Mcveşi Çerkesuli Xalk̆epeşen
Sint̆-Meot̆epe renan T̆rakia do K̆afk̆asias skideri xalk̆epeşen.)
Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti
k̆aixeşa giçkinan, nena ren minoba. Armʒikati nananenaşen; Çerkesuli nenaşi
andğaneri xalişen bğarğalat. Ma miçkin, Çerkesepes opşa gamantaneri kuqonunan
andğaneri ndğas. Edo Çerkesi gamantanerepek gurdoşuriten içalişepan do ç̆arupan
ketabepe. Didopetenti udodginu artikarti k̆ala upşu p̆olemik̆epe ikipan. Mara
Çerkesuli nenati ğurun dğaşen dğaşa. Hemi aya upşu p̆olemik̆epe do hemiti
Çerkesuli nenaşi xalişi jin muepe isimadept?
Selçuk̆ Balk̆ari: Nena ren k̆oçişi
oxori; eşo tkumernan. Mara Cumhuriyetişi iptineri p̆eriodişen doni, rejimik obğe
çkini ok̆oxu şeni gzalepe goru. Cumhuriyetişi oktalaşi iptineri dğaşen doni, k̆oçepes
Turkuli oguru vardo,
K̆oçepes nananena mutepeşi
goç̆k̆ondinapu do omʒikanuşi şeni gzas gedgitu sist̆emik. Eşo ptkvat na, aşo ptkvat na, ç̆it̆a-ç̆it̆ati
gecgineri iqu aya dulyas. Çerkesuli Xalk̆i didopeten ren t̆ravmat̆uli xalk̆epeşen.
3arobaşi Rusya k̆ala ok̆vak̆idu Çerkesuli xalk̆ik oşi ʒ̆ana morgvalis. Uk̆açxe
cenozidi do dobadonaşen uçvaten Çerkesuli Xalk̆iti iyaralinu k̆ut̆alişa tişen k̆udelişa.
Cumhuriyetişi oktalaten
ağani p̆rosesi kogeoç̆k̆u. Mteli xalk̆epek
şurdoguriten numxvaces Turkiyeşi Cumhuriyetişi oʒ̆opxinus, mara am xalk̆epe icezalines
monk̆aşa. Nananena mutepeşi dimemnes do aşopetenti gamantana do gurapaşen geit̆k̆oçines.
Eşo giʒ̆vat; radio geidginu dido
ordoşen, (1927) vit̆on çxoro oşi do eçi do şkvit ʒ̆anas, dobadona çkinis. Aʒ̆i
pskidurt (2018) eçi oşi do vit̆o ovro ʒ̆anas. Edo aʒ̆işa, ar nenaten Çerkesuli
nena va iğarğalinu do ar not̆atenti Çerkesuli musik̆a ignapinu Turkiyeşi Radiopeşen.
Xvala aya notkvame çkimikti ambari mekçapan aya gagnapaşen; mtini giʒ̆vat na.
Mara, andğaneri ndğas, TRT̆-k
ç̆andinaps (41) jure neçi do ar kianaşi nenaten int̆ernet̆işen (24) eçi do otxo oras. Saharaşi Omjoreşi
Svahiluri nenaşen Afganistanişi Dariuli nenaşa, dido nena ren aya jure neçi do
ar nenaşi doloxe.
TRT̆-şi galeni nenapeşi ç̆andinapeşen
molapşini do eya nenape psvari ma. Aya ambarepeşen k̆aixeşa oxoiʒ̆onen,
Çerkesepe ʒ̆ori renan TRT̆-şen Çerkesuli ç̆andina ok̆vanduten. Oʒ̆k̆edit: http://www.trtvotworld.com/
Aʒ̆i mskvaşa dopxedat do mç̆ipaşaşi
visimadat: Dobadona tkvanik Afrik̆aşen Çinetişa (41) jure neçi do ar nenaten ç̆andinaps
na, milletişi biucet̆işen mara; tkvani nananenaten va ç̆andinaps na; aya ren p̆at̆i noğira do ma aşo visimadeps.
Çerkesi gamantanerepek
udodginu artikarti k̆ala upşu p̆olemik̆epe ikipan; aya mtini ren. Cumhuriyetişi oktalaşi oşkurinapu do dudiş ondrik̆apuşi
p̆olit̆ik̆ape ren nena- gemktiru Çerkesi
gamantanerepeşi aya xalişen, eşo visimadep ma. Cumhuriyetişi oktalak iptineri
dğalepeşen astaxolo goşoʒxunu Kemalizmi ideoloji muşi.
Edo Turkiyeşi k̆arta xalk̆ik
şudoguriten nuşvelu dudmoşletinuşi Limas, mara oktalak, eşo varna aşo, gentxalu
am xalk̆epes. Çerkesi Ethemişi coxoten,
Çerkesobakti dido nʒ̆iru gamantana- gurapaşi p̆rosesis; dudi gindrik̆inu. Cumhuriyetişi
oktala gidginu (1923) vit̆on çxoro oşi
do eçi do sumi ʒ̆anas. Edo Noğa İst̆anbolişi Çerkesuli Teavunişi Cemiyetiti
geink̆ilinu astaxolo. Eşo ptkvat na, aşo ptkvat na, astaxolo ixandu sist̆emik. (1950) vit̆on çxoro oşi do jure neçi do vit̆i ʒ̆anaşakis
Çerkesuli Derneğişi gedginuşa gza geink̆ileret̆u Turkiyes; aya miçkit̆an.
Çerkesepeşi goşogoruşi rabisk̆a do arkivi itirineret̆u P̆oloniaşi nananoğa Varşovaşa.
Mara aya beciti odude kagundunu majurani didi limaş morgvalis.
Aya p̆olit̆ik̆apeşi
çodinasti, Çerkesepek, didopetenti gamantanenerepek dudi gendrik̆es aya xali
mutepeşişa. Eşo iquşiti, p̆roblemepe muşi oxenʒales ognapu do demok̆rasi ok̆vanduşi
xali va duskidu xalk̆is. Mara xalk̆i çkinik p̆olemik̆ape muşi doçodinu doloxe
muşis; amk̆ata lamtinala yeçkindu oxenʒaleşi p̆olit̆ik̆apeten.
Andğaneri ndğas, Çerkesuli
nena ğurun. Edo aya ambarik didopeten Çerkesuli lamtinalas onç̆els. Mtini giʒ̆vat;
Aya ğura dodginu şeni Çerkesepes menceli kuğunan. Edo xolo; Turkiyes kuğun demok̆rat̆iuli
xampoba; aya xampobasti menceli kuğun Çerkesuli nenaşi oskedinus. Çerkesepe
renoba mutepeşi oʒ̆iramuşi renan; p̆roblemepe
mutepeşi oğarğaluşi renan lamtinalaşi ʒ̆oxle;
do ok̆vandupe mutepeşi xeʒalas do p̆olit̆ik̆uri mencelis ognapuşi renan.
Çerkesuli nena iğurinu oxenʒaleşi xeten, Mara xvala oxenʒales menceli kuğun Çerkesuli
nenaşi oskedinu şeni.
Moro mu; aya ambarik Çerkesi
k̆oçepeşi doxmeli nena- gemktirobati va omʒikanaps; ayati k̆aixeşa miçkit̆an. Aʒ̆iti
dudi çkimişen noʒ̆ireni mekçat; ma doviguri Çerkesuli nenaşi ok̆itxu- oç̆aru, (25)
eçi do xut ʒ̆ana şk̆ule.
Eşo giʒ̆vat; ar k̆ele doxmeli
nena- gemktirobaten majura k̆eleti oxenʒaleşi uʒ̆ori k̆ult̆uruli p̆olitik̆ape k̆ala
demok̆rat̆iuri gzalepeten ok̆obu domaç̆irnan. Oki oxenʒalek Afrik̆uri nenaten ç̆andinaps,
Çerkesuli nenatenti oç̆andinuşi ren.
Ali İhsan Aksamaz: Tkvanti
“P̆luralist̆uri Demok̆rasi P̆art̆işi magedginalepeşi art-arti ret. ÇDP̆-şi
andğaneri noçalişepeşi jin muepe gatkvenan tkvan?
Selçuk̆ Balk̆ari: Noğa İst̆anboli
ren Turkiyeşi bedi. Noğa İst̆anboli va rt̆uk̆on na, çkar p̆roblemi muşi onʒ̆uranuşi
menceli va aqvet̆u Turkiyes. Turkiyeşi k̆arta p̆roblemoni k̆oçis asağen
noğa İst̆anbolis; amk̆ata arteri soti ren noğa İst̆anboli. Oxenʒale do rejimişi k̆arta monk̆anoba ižiren
Anat̆olis, amk̆ata ar soti ren. Noğa İst̆anbolis xe va geidvinen. Edo k̆arta
peris oskiduşi menceli ažiren ek. (ÇDP̆) P̆luralist̆uri Demok̆rasişi P̆art̆iti
ren noğa İst̆anbolişi Çerkesepeşi hamle. Anat̆olişen noğa İst̆anbolişa eşo varna aşo
mextimeri Met̆rop̆olişi Çerkesepeşi irişen realist̆uri hamle ren ÇDP̆; eşo
matkvenan çkin. ÇDP̆- şi gedginu ren Çerkesepeşi
irişen ʒ̆ori hamle çodina oşʒ̆anuras. Edo ÇDP̆-şi magedgine nosi ik̆unʒxinu ok̆up̆ant̆i
Rusya do Amerik̆aşi Ok̆ont̆aleri Oxenʒaleş k̆elen. Çerkesepeşi dido p̆roplemepe
didopeten k̆ult̆uruli vardo, p̆olit̆ik̆uri ren; mtini giʒ̆vat. Emuşeniti,
Çerkesepeş k̆elen ÇDP̆-şi gedginu ren dido isabetoni.
Andğaneri ndğas, Çerkesepeşi Cenosidişi oğarğalinu Meclisis,
Jur k̆eleni dobadonamşinobaşi hak̆i do TRT̆-şen Çerkesuli T̆V-şi ok̆vandupe
mutepeşi; mtini giʒ̆vat, antepe k̆ult̆uruli vardo, p̆olit̆ik̆uri p̆roblemepe
renan. Cumhuriyetişi oktalaşi gedginuşen
doni, Kemalist̆uri rejimik nena do k̆ult̆uri oxandapu ar p̆olit̆ik̆uri projeten.
Emuşeniti Çerkesuli nenaşen molaşinatşi, mtini giʒ̆vat, aya va ren k̆ult̆urişen molaşinu, mara aya ren
p̆olit̆ik̆aşen molaşinu; aya aşo miçkit̆an.
Ağani p̆eriodis, ar mʒika rt̆as
nati, İslamist̆uri p̆olit̆ik̆uri mencelik xe gedvu xeʒalas. Edo nok̆arbu Kemalizmi
namtini speropes. Mara Çerkesuli nena itkvinaşi, Çerkesuli nenaşi coxoşen
molişinaşi, aya ağani p̆eriodişi İslamist̆epe do Kemalist̆epes artneri ğara
kuğunan do mutu var. Entepes çkvaneroba va uğunan entepeşi şkas. Didopetenti (15)
vit̆o xut Xʒalaş k̆ule, p̆op̆ularuli Kemalizmi imancinu am İslamist̆epeş k̆elen;
aya ren onç̆eloni. Kemalizmi p̆ot̆e va ğurun. Edo Turkiyeşi Çerkesepeşi dudduşmani ren Kemalist̆uri
k̆ult̆uruli p̆olit̆ik̆ape. Çerkesepeşen molişinaşi, TRT̆-s Çerkesuli ç̆andina ik̆vandinaşi, xeʒalaşi İslamist̆epeti Kemalist̆epe
steri şumeri renan; aya ren irişen oşkurinoni ambari. (2011) eçi oşi do vit̆o ar ʒ̆anas ʒ̆opxineri
iptineri TRT̆- Çerkesişi mit̆ingişi ora rt̆u; emindroneri Dudnaziri Erdoğanişi reak̆sioni
va gomoç̆k̆ondat, govişinat: “ Aʒ̆iti, Kyurdepe şk̆ule Çerkesepek ok̆vandus
kogeoç̆k̆es!” Emuk şumeri eşo tkveret̆u.
Andğaneri ndğas, Çerkesuli
xalk̆i do Çerkesuli nenas kuğun renoba- varenobaşi p̆roblemi. Aya mizezitenti, ar p̆olit̆ikuri p̆art̆işi goʒ̆oncğoneroba do
menceliten xes xe meçameri ok̆oxtimu ren ç̆ami Çerkesuli xalk̆i do Çerkesuli nenaşi
moşletinu şeni.
Artneri oras, Lazepeşen
arteriti ren muşi magedginalepeşi doloxe. Emuşeniti ÇDP̆-k isters dido beciti
roli P̆luralist̆uli Demok̆rasişi gedginus Turkiyes. Edo çkimi simadaten, aya
ren dido beciti. Kemalizmik k̆arta xalk̆i xvala- xvala tito-tito oç̆opu do
baxu. Aya gzaten Kemalist̆uri rejimik mek̆arbu Turkiyeşi xalk̆epe. Amk̆ata
rejimi ren Kemalizmi. Xalk̆epe ibaxines artneri bigaten, emuşeniti entepes
nomskuns xe xes meçameri artimajuraşa oxolosu. Varna Latinuri notkvamek eşo
tkumers: “Artianobaşi menceli va açkines; duşmanis nodgitinu şeni xvala-xvala ok̆vak̆ides,
emuşeniti tito- tito geicgines.”
Ali İhsan Aksamaz: Çerkesuli
nena ren k̆oçinoba. Çerkesuli nenaşi ğura ren k̆oçinobaşi ğura. K̆oçinobaşi
irişen mcveşi nok̆uçxenepeti şinaxeri ren Çerkesuli nenaşi doloxe, majura
çkineburi nenapeşi doloxe steri. Ma eşo miçkin. Çerkesuli nena skidaşi,
k̆oçinobati skidasunon. Çerkesuli nena ğuraşi, k̆oçinobati, cumalobati
ğurasunon. Eşo vicer ma. Nananena ren irişen ʒ̆oxleni tema. Nananena skidaşi,
minobati skidun. Edo andğaneri ndğas nananenaşi oskidu- oskedinu ren irişen
beciti. Ma aşo visimadep. Eşo ižiren ki, aya xvala menoʒxune nʒ̆opulaten
va iqvasen. Radio-T̆V-şi ç̆andina ren irişen beciti. Mara aya va ren ar-jur
k̆oçişi dulya. Aya ren oxenʒaleşi dulya. Emuşeni ki, oxenʒale
ren mesuli aya xalişen, Çerkesuli nenaşi
do majura nana nenapeşi andğaneri xalişen. Andğaneri ndğas, oxenʒalek
mtelo xe va meçaps Çerkesuli nenas do majura nana nenapes. Mara TRT̆-k Kurduli
nenaten ç̆andinaps 7/24-s. TRT̆, Çerkesuli nenatenti oç̆andinuşa oç̆andu şeni
ar mit̆ingi iʒ̆opxinu tkvaniş k̆elen noğa K̆ayseris. Aya mit̆ingişen mu
ambarepe megaçenan çkinda?
Selçuk̆ Balk̆ari: Ho, TRT̆-Çerkesişi
mit̆ingepe iʒ̆opxinenan, mtini giʒ̆vat, (2011) eçi oşi do vit̆o ar ʒ̆anaşen
doni. ʒ̆oxle nananona Ank̆aras, noğa İst̆anbolis do noğa K̆ayseris iʒ̆opxines
mit̆ingepe. Uk̆açxe noğa Bitlis- Axlat̆işi Çerkesepeş k̆elenti iʒ̆opxinu ar mit̆ingi.
Anʒ̆o, TRT̆-Çerkesişi mit̆ingi iʒ̆opxinu majurani fara noğa K̆ayseris. Eşo
ptkvat na, aşo ptkvat na; (2011) eçi oşi do vit̆o ar ʒ̆anaşen (2018) eçi oşi do
vit̆o ovro ʒ̆ana şakis, çkar mutu va iktiru dobadona çkinis. Xeʒalak goxoç̆k̆oduten utole do nduraşi roli
istori do xoloti isters. Xolo giʒ̆vat; TRT̆ VOT-k ç̆andinaps mtelo (41) jure
neçi do ar kianaşi nenaten galeni dobadonape şeni. Ma mast̆eri dip̆loma komiğun
Opapeşdoloxoni Munasepetepeşi speros. TRT̆-şi
majura namtini nenapeten ç̆adinape do entepeşi xalk̆epeşen ambariti komiğun ma:
Serbuli, Yunanuri do Xirvaturi nenapeşen
met̆i Svahiluri, Xausuli, Melayuri, Dariuli do Peşturi nenapetenti ç̆andinaps
TRT̆-k.
TRT̆-Çerkesişi ok̆vanduşen
xe çkar va movizdaten çkin. K̆arta
xalis, şurdoguriten palanç̆inalas eya ç̆andina vak̆vandaten çkin. Çkin vak̆vandept,
mara İslamist̆uri map̆olit̆ik̆epesti, Kemalist̆epesti çkini ok̆vandu va moʒ̆ondunan;
aya ren dido onç̆eloni. Demok̆rasi
itkvinaşi, jur k̆eleşi ant̆i- demok̆rat̆oba arşvacis yeçkindun. P̆op̆ulari
medyat̆uri ar Kemalizmi ağneburo geidginen. Akoni namtini medyaşi organepek oçkinuten ar p̆olit̆ik̆a
ikipan. Eşo giʒ̆vat na, aşo giʒ̆vat na; noğa K̆ayserişi TRT̆- Çerkesişi mit̆ingiş
k̆uleti Fatih Altayli coxoni k̆udeli jurnalist̆ik eşo tkveret̆u: “Çerkesepek hak̆i
unonan na, Çerkesistanişa idan!” Onç̆eloni ren aya notkvame muşi. Fatih Altaylis
eya uçkit̆as: Çerkesepek ok̆vak̆idapan hak̆epe mutepeşi şeni Çerkesiasti. Anʒ̆oşi Ağani ambari ren; ok̆up̆ant̆i
Rus askerepe do Slovik̆epeşa medgineri Çerkesi ağanmordalepeşi ok̆obu ren
beciti Çerkesias. Moro mu, amk̆ata ambarepeşen çkas miti ambari va uğun; mutu
va içkinen Turkiyes. Moro mu, çkin
Turkiyeşi Çerkesepe ak voret; ak pskidut çkin. Akoni dobadonamşinepe voret çkin. Emk̆ata faşist̆uri
notkvamepeten, ok̆vandupe çkinişen çkar mitis va aqvasen dudi muşi moşletinuşi
menceli. Oxenʒales vak̆vandaten hak̆i çkini. Xausuli, Svahiluri do Melayuri
nenapeten ç̆andinaps aya oxenʒalek. Mitam çkin va voret, çkinda eşo oğoduşi va
ren oxenʒale. (30) eçi do xut ʒ̆ana ʒ̆oxle
Alamaniaşa mextimeri Turki madulyape şeni, Bulgaristanişi do Mak̆edoniaşi Turkuli
mʒikanobapeşi hak̆epe p̆anda onç̆els oxenʒales, mara aya oxenʒaleşi
magedginaleşen Çerkesepe mitam va renan, eşo oğodaps oxenʒalek; aya gagnapa va ik̆abulinen.
Arteriti koren: Çerkesepeşi dobadonas
xe geidvinu. Mara Turkepeşi dobadonasti xe geidvinu. Edo Turkiyeşi Turkepe do
oxenʒales çkar daxli va uğun xe gedvineri Yulva Turkistanişi Turkepeşi xalişi
doloxe, çkinti eşo çkar daxli va miğunan xe gedvineri Çerkesiaşi xalişi doloxe.
Negat̆iuri notkvamepe renan irrasyoneluri.
Mtini ambari eşo ren: Turkuli nena va ren çkva mskva varna çkva menceloni Çerkesuli
nenaşen. Oxenʒalek şurdoguriten numxvacups milluri/ erovnuli nena muşis mteli radio-
t̆elevizyonepe do universit̆et̆epeşi menceliten, mara Çerkesuli nenaşi oskedinu
şeni çkar nena- gemktiroba va ognaps. Xolo artneri oxenʒalek Saharaşi Omjore k̆eleni
t̆omepeşi nenaten ç̆andinaps. Edo oxenʒalek ayati “Didi Afrik̆aşi Reformi” yado
obazarups Turkiyes. Emindros çkin Çerkesepe varna Lazepes domaç̆irnan ok̆itxu: Tkvan
Turkiyeşi nenapeşen xe moizdapt, mara namu hak̆iten Afrik̆aşi nenapeten ç̆andinapt?
Çkinti aşo ok̆itxuşi hak̆i komiğunan do mutu var.
Çkva gza va uğut’u; TRT̆- Kyurdi
ren Kyurdepeşi noçalişeşi çodina; aya ren aşikyari. TRT̆- Arabuliti ren nek̆na neftoni
do paroni (450) otxo oşi do jure neçi do
vit milioni Arabuli kianaşa; TRT̆- Çerkesi
va ren. Eşo giʒ̆vat; nefti do para va giğuğan na, varna k̆oçi va giqonunan na, xvala demok̆rat̆iuli
gzalepeten nananena tkvaniten ç̆andina ak̆vandupt na, oxenʒalek quci va
mekçapan. Aya ren aʒ̆ineri xali. Turkiyeşi
Cumhuriyetişi oxenʒalek dobadonamşinepe muşi k̆ala demok̆rat̆iuro k̆ont̆akt̆i
oxvenuşi gzalepe goşoʒxuneret̆uk̆on na, andğaneri
ndğas TRT̆- Çerkesik (2011) eçi oşi do vit̆o ar ʒ̆anaşen doni ç̆andinasunt̆u.
Mara oxenʒales moʒ̆ons xeqalişi rk̆ineba. Aya ren ağanbargeruli refleksi. Mtini
giʒ̆vat; Turkiyes kuğun vit̆oşi ʒ̆anoni oxenʒaleşi anderi. Cumhuriyetişi
magedginalepe rt̆es Maittihate askerepe, gonepti aya p̆roblemi ren yeçkindineri
aya entepeşen. Va gomoç̆k̆ondan, govişinat;
Maittihatepek ipti Arnavudepeşa kogentxales (1908-1912) vit̆on çxoro oşi do ovro- vit̆on
çxoro oşi do vit̆o juri ʒ̆anaşi meclisis. Arnavutepek Osmanlişen ok̆uiʒ̆k̆u;
aya ren mtelo Maittihatepeşi k̆abaeti.
Artneri k̆adropek Ermenepeşa kogentxales (1915) vit̆on çxoro oşi do vit̆o
xut ʒ̆anas. Cumhuriyetişi oktalaşi gedginu şk̆ule, Çerkes Ethemişi coxoten
Çerkesepek dido nʒ̆iru. Artneri k̆adrok Tunceli’de Alevepeşati kogentxalu.
Çodina nenaten; nena do k̆ult̆uri ren mtelo p̆olit̆ik̆uri
tema dobadona çkinis do mutu var. (90) otxo neçi do vit ʒ̆anaşen doni, hemi
cuma hemi dobadonamşine hemiti Muslimani voret yado tkumert̆u oxenʒalek, mara TRT̆-s
ç̆andina ok̆vanduten ar çkva faraten xolo k̆aixeşa kobžirit, mtini giʒ̆vat,
oxenʒale t̆eren p̆anda xvala Maittihate; aya xolo kobžirit do mutu var. Kemalizmi ğuraşakis, demok̆rasis mtelo va
askedinen Turkiyes; ma aşo visimadep do mutu var. İroras xolo osağu do dudi
muşi xolo gamamaluşi xemaxvencoba kuğun Kemalizmis. Aya gagnapa namtini orapes Fatih
Altayli steri uqazu, gverdi jurnalist̆i, gverdi mat̆et̆ik̆e k̆oçepeşi
renobatenti yeçkindun.
Ali İhsan Aksamazi: Ma
şukuri giʒ̆umert. Tkvan cumalobaşi gagnapaten k̆itxalepes mskvaşa do mç̆ipaşaşi
nena gemiktirit do emuşeni. Aya domibağun do aʒ̆i ma ok̆itxuşi çkva mutu va
minon guris. Tkvan otkvaluşi çkva mutu giğunan na, mu iqven, miʒ̆vit. Allahik
bere-bari k̆ala tkvan goxelan iroras.
Selçuk̆ Balk̆ari: Ma tkvan
şukuri giʒ̆umert. Temape renan dido k̆ut̆ali. Emuşeniti k̆arta p̆roblemişen
molaşinu şeni ar rop̆ort̆aji dobağine va maqven; ayati giçkit̆an. Çerkesepeşi speroşen dudi çkimişi ambarepe ognapu
şeni, tkvan memişvelit, şukuri giʒ̆umert.
*(Sureti 6 do 7: TRT̆-şen
Çerkesuli ç̆andina ok̆vanduşi mit̆ingi noğa K̆ayseri.)
aksamaz@gmail.com
