K̆uban Seauhmannik Ğarğalaps:
“Sovyeturi
Gektala va yeçkindu k̆onna, Adiguri Nena va skidasunt̆u!”
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri sumari
çkimi ren K̆uban Seauhmanni. K̆uban Seauhmanni ren circassiancenter.com coxoni vebsait̆işi
magedginepeşen. K̆uban
Seauhmanni k̆ala biyografi muşi, noçalişepe muşi, Çerkesepeşi Tarixi, Nananena,
omralobaşi artikartisoba, cera do “21 Mayisi 1864 Didi Çerkesuli Uçva”şen bğarğalit.
Aya noç̆are ren int̆erviu çkinişi. Ali İhsan Aksamazi. 12 II 2020)
+
Ali İhsan Aksamazi: K̆uban Begi,
ʒ̆oxle
tkvani biyografişen molamişinit do eşo gevoç̆k̆at, iqveni?! So do mundes dibadit?
Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu mesleği giğunan? Çileri reti? Berepe giqonunani? Aʒ̆i
so içalişept? Namu nenape giçkinan? Dudi tkvanişen molamişinit, mu iqven!
K̆uban Seauhmanni: Nananoğa Ank̆aras, 1958 ʒ̆anas dovibadi, Abzeghi baba, do Besleneyi
nanaşen dovibadi. Eskişehir- Anadolu Universit̆et̆işi, K̆omunik̆asyoniş Çkinobapeşi
Fak̆ult̆et̆işi (1980-1981) iptineri mezunepeşen vore. Sinemaş rejisori do t̆elevizyoniş
maç̆andine vore. Çileri vore. Edo Setenay coxoni ar k̆ulani bere, K̆uban Jeani
coxoni ar biç̆i bere komiqonun; Sosriqwa coxoni ar mota komiqonun. Mesleği
çkimişen t̆ek̆audi doviqvi. Mara amat̆oruli
renevasyonişi dulya vikip Amerik̆as. Oşke dereceten İngilisuri Nena do k̆ai dereceten
Turkuli Nena komiçkin. Nananena çkimi va miçkin!
Ali İhsan
Aksamazi: “Çerkesi”,
aya t̆erimişi cinci mu noren? Aya t̆erimi ipti mundes, miepeş k̆elen do miepe
şeni ixmarinu? Mcveşi orapes aya t̆erimi,
“Çerkesi” ipti meçkineri coğrafyas skideri mteli xalk̆epe şenii ixmarinu? Varna artimajuranişa mzaxali namtini xalk̆epe
şenii ixmarinu? Tkvan mu izmont aya xali şeni?
K̆uban Seauhmanni: “Çerkesi”, aya t̆erimi şeni çkvadoçkva idiape koren. Aya coxo
geodveren xark̆ik. Grek̆epeşen Arabapeşa, Turkepeşen Farsepeşa ar ambarişen
molapşinap. Tkvani coxo ren Ali İhsani, mara ma Giorgi gicoxatşi, majurapekti
aya coxoten giçinopasunonan. Uk̆ule mteli kianak aya ağani coxoten
giçinopasunon. Çkineburi xaliti eşo ren!
Galendon, K̆afkasya coxoni muxurişi tarixi, jeop̆olit̆ik̆uri xali ren dido
oxokteri do mğireri; eşo ižiren. Xvala k̆ult̆uri mutepeşi mance renan do mutu
var. Amuş gale k̆arta şeyi ren Urusişi, Alosmanişi, Moğolişi, Çinurişi memskvanapu.
Eşo giʒ̆vat; k̆artayik muşi meşrebiten ar tarixi doç̆areren Adigepe şeni.
Mtini aşo ren: Çerkesi va ren çkini
miletişi coxo. Çkini coxo ren Adige!
Andğaneri ndğas, namtini Adigepek ixmarnan aya zit̆a, Çerkesi, p̆olit̆ik̆uri
gagnapaten; xilafi ikipan. Eşo giʒ̆vat; ekoni xalkepeti Çerkesi şinapan. Aya
ren hak̆areti majura xalk̆epe şeni (Apxazi, Vubixi, Osi, İnguşi, Çeçeni do Dağistanişi
muxurepes skideri mteli xalk̆epe şeni)! Aya ren “Çerkesepeşi” fant̆azi, Uçamzoğaşen
Xazarişa “Didi Çerkesya” ren aya fant̆azi! Eşo giʒ̆vat; amk̆ata k̆oçepe renan Turkiyeşi Turkuli faşist̆epeşi “Çerkesuli”
versiyoni.
K̆afkasyas skideri xalk̆epeşi artimajuraşa mzaxalobape ren muxuruli. Osetis skideri
xalk̆epes mzaxaloba uğunan. Çeçeni do Dağistanişi muxurepes skiderepeti eşo. Mara
Osepes do Çeçenepes çkar mzaxaloba va
uğunan. Adigepesti Apxazi do Vubixepe k̆ala mzaxaloba kuğunan, mara
majurape k̆ala çkar mzaxaloba va uğunan. Eşo giʒ̆vat; Jap̆onepe k̆ala Adigepes muk̆onari
mzaxaloba uğunan na, Çeçenepe k̆ala ek̆onari
mzaxaloba miğunan!
Aya “mzaxaloba” ren mebažgeri mʒudi do mileti moğerdinu. Eya ren çaçkveri, asti muxurişa idatşi, mtinoba k̆aixeşa gažirenan.
Ali İhsan Aksamazi: Andğaneri ndğas “Çerkesi” itkvinaşi, sum
goçkvaneri gza memogorupan: (1). “Çerkesi”,
Uçamzoğaşen Xazariş mzoğaşa Oçildre K̆afk̆asyaşi dixapes skideri mteli “Svalyari
Xalk̆epeşi” oşkaruli coxo. Amutenti “Apxazi- Adigepe do Naxo- Dağistanişi Xalk̆epesti
“Çerkesi” uʒ̆umernan. (2). “Çerkesi”, ren
xvala Adige-Apxazi- Ubixepeşi oşkaruli
coxo. (3). Çerkesi” ren xvala Adigepeşi coxo. Tkvan mu gažitenan aya megorupe
şeni?
K̆uban Seauhmanni: Nanadixas
çkinis amk̆ata oxokteri meguru va ren. Nanadixas “Çerkesi yado ar t̆erimi va ren do
emuşeni! Gzaşen ar k̆oçis k̆itxatşi, “Ma Çerkesi vore” yado çkar mitik
nena va gegiktirasunon; emk̆ata k̆oçi va gažirenan. “Ma Adige voreya” giʒ̆vasunon
em k̆oçik do mutu var! Tkvani eya meguru ren Turkiyes skideri mantini k̆oçepeşi
do Turkiyeşi galeni p̆olit̆ik̆apeşi k̆udelepeşi mʒudi.
Turkiyes skideri K̆afk̆as-cinconi mohacirepe, ‘K̆afk̆as-Turkepe” yado molişinu. Aya rt̆u Turkiyeş Cumhuriyetişi oxenʒaleşi organizasyoni.
Çkvadoçkva xalk̆epe ar pot̆as molaxunu do oktalu ren perpu do emuşeni. Miletik žiropt̆u
p̆ap̆axi- getveri do fişek̆luği- dolokuneri k̆oçepe do entepes “K̆afk̆as-Turki”
uʒ̆umert̆es. Eşo iquşiti, P̆ap̆axi- getveri do fişek̆luği- dolokuneri Urusuti, K̆azak̆iti,
Gurciti, xolo Azeriti “K̆afk̆as-Turkepeşen” rt̆u. K̆omunik̆asyonişi tek̆nolojişi meşveluten, dido k̆oçis minoba
muşişen dobağine ambari aqu. Aşotenti k̆oçepes
oxvaʒ̆unes; artneri xalk̆epeşen vardo çkvadodoçkva
xalk̆epeşen renan.
İpti Osepe gok̆uʒxes do naşkves aya “K̆afk̆as- Turkoba”. Edo mtini coxo do
minoba mutepeşiten ok̆oibğes. Ek̆uleti Apxazepe gok̆uʒxes!
K̆oçepe nosişa komoxtes; aya kozires. Ek̆uleti “K̆afk̆as-Turkepeşi” coxo “Oçildre K̆afkasyurepeşa” goktires. Aya coxo ixmarinu xut-vit ʒ̆anaş morgvalis.
Mara aya coxoşa nç̆elati dvark̆inu. Aʒ̆it” “Didi Çerkesya!”, moda iqu. Aya coxo ixmarinen aʒ̆i. Jure neçi do vit ʒ̆ana şk̆ule, amk̆ata çaçkveri
nenape va doskidasen; ma eşo vizmon. Ginže nenaşi mk̆ule; K̆artayik meşrebi
muşiten ixmars aya t̆erimi, “Çerkesi”. Çkimi notkvaleten, “Ma Çerkesi var, Ma Adige vore!”!
Ali İhsan Aksamazi: Çerkesepes hemi Altin Ordaş Oxenʒale k̆ala, hemiti uk̆açxeni orapes yeçkinderi
xanoba k̆ala mu munasepet̆epe uğut̆es? Entepeşi aya munasebet̆epeşen
molamişinit mu iqven? Artneri orapes Çerkesepes Urusi mapaskirobape k̆ala mu
munasebetepe uğut̆us? Uk̆açxeni oşʒ̆anurapes Çerkesepes, K̆irimişi Xanoba do Alosmanişi
Oxenʒale k̆ala mu munasebet̆epe uğut̆es? Entepeşi aya munasebetepeşenti
molamişinit, mu iqven!
K̆uban Seauhmanni: Ma
ist̆orik̆osi va vore. Mara “tarixişen”
molapşinapt, ʒ̆oxle ar dulya mskvaşa
oxovoʒ̆onat. Andğaneri ndğaşen ambari mepçat. Ptkvat, int̆ernet̆i va ren, videoşi sait̆epe va ren, mobiluri
t̆ilifoni va ren, suretiş mak̆ina va ren, mara xvala kart̆ali-k̆alemi koren! Edo ist̆orik̆osepek
andğaneri ambarepe ç̆arupan. 2020 ʒ̆anaşi Turkiyeşen ambaroni tarixişi
ketabepe, çkin 150 ʒ̆anaşk̆ule vik̆itxatşi, mu iqvasunt̆u? (Andğaneri ndğalepeşen misali mekçat) Aya tarixi Fesoni K̆adirik ç̆araşi,
cenneti steri Turkiyeşen molaşinasunt̆u;
Alamanyaşi çinoberi tarixiş p̆rofesori Ogust̆ Vink̆lerik ç̆araşi,
cehennemi steri Turkiyeşi tarixişen molaşinasunt̆u;çkinti entepeşi aya noç̆arepe
eşo vik̆itxamint̆es.
Eşo giʒ̆vat; k̆oçepe do muessesepeşi toliten, tarixi ren subjekt̆uri spero. K̆artayik
meşrebi muşiten ar tarixi ç̆arups do eşoti eya doloç̆areli tarixi oxoʒ̆onaps! Urus-Alosmanişi lima, ar Urusi ist̆orik̆epeşi
ketabişen, arti Alosmanuri ist̆orik̆epeşi ketabişen ik̆itxit, artneri reni? Var!
Namus quci mepçaten?
Adigepeşi tarixi eşo vik̆itxatşi, ar k̆at̆ast̆rofi kobžiraten.
ʒ̆oxleni
orapes çkinti “Fesoni K̆adiri” va miqount̆es do emuşeni. Tarixuri “odudepe’’
ç̆areli renan Urusi, Alosmanuri do Avrup̆uri ist̆orik̆osepeşi noçalişepeşen. Emuşeniti entepeşi noç̆arepe vik̆itxaşi, miletik
Adigepeşi tarixişen mk̆itxaşi, tedirgini
doviqver. Çkin svalyari ist̆orik̆osepe va maqves do emuşeni. Mişi tarixişa moxva, nena gegiktira ma aʒ̆i?
Tarixi çkinişi emindroneri oras skideri ist̆orik̆osi va miqounan! Emindros doloç̆areli
tarixi va miğunan. Emuşeniti emindroşi tarixis vardo, andğaneri ndğa çkinis do Xabze
çkinis (Adigepeşi mcveşi oskidus) becitoba mepçap. Xabzek tarixi çkinişen mç̆ipaşa
ambarepe momçapan; ma aşo vizmon.
Eşo giʒ̆vat; Xabze çkinis k̆oçinuri k̆anonepe kuğun, nt̆eri oxori çkinişa
moxtaşi, açkva nt̆eri çkini va ren sumari çkini ren; dixa çkinişi doloxe mtelo
sumari çkini ren nt̆eri çkiniti. Oxori
çkinişi doloxe, dixa çkinişi doloxe nt̆eri çkiniti sumari çkini, manebra çkini
işinen. Çkin amk̆ata adetepe komiğunan. Majura dobadonape şeniti, aya gagnapa
komiğunan; manžagere dobadonape k̆ala niza oxvenu do ok̆ok̆idinuşi k̆ult̆uri va
miğunan çkin.
Ali İhsan Aksamazi: Alosmaniş
Oxenʒales tesiri kuğut̆u K̆irimi Xanobaşa. ʒ̆oxle do aya tesiri şk̆ule, Çerkesuli t̆omepeşen
Abzexepe, Besleneyepe, Bjeduğepe, Yegeruk̆uayepe, K̆abardeyepe, Maxoşepe, Mamxiğepe,
Nat̆uxoyepe, K̆emirguveyepe, Hat̆uk̆oyepe, Şapsiğepe, Janepe; entepeşi doloxe aya
t̆omepes mu suverepe uğut̆es gamamala, mancoba, ok̆ortuşi speros? Oput̆e- noğaş rdala mu xalis rt̆u? Mu cera uğut̆es
? Krist̆ianobak do İslamobak, Çerkesuli t̆omepeşa mu tesiri oğodu? Aya t̆omepes mu munasebet̆epe uğut̆es artimajura
k̆ala? Galeni nt̆erişa nodgitinu şeni xes
xe meçameri rt̆es?
K̆uban Seauhmanni: Alosmanişen ʒ̆oxleti, ek̆uleti; Sovyeturi gektalaşakis,
Adigepes kuğut̆es feodaluri skidala. Didopeten zenişi muxurepes skidut̆es;
xaçka do maçxomobaten skidut̆es. K̆arta feodaluri sist̆emis steri, Adigepes didi-
ç̆it̆a oşepeten begobape kuğut̆es. “Tha”
coxoni ar Ğormotiten xvamupt̆es Adigepek. Krist̆ianobakti do İslamobakti
tesiri va oğodu Adiguri lamtinalaşa. Dido k̆ap̆et̆i lamtinaluri adetepe kuğut̆es
do emuşeni. (Diasp̆oraşen va molapşinap) andğaneri ndğasti, nanadixaşa tesiri
va oğodaps cerak. Didopeten çodinuri ʒ̆anapes yeçkinderi İslamist̆uri t̆erorik
tesiri va oğodu Adigepeşa do emuşeniti entepeşi doloxeşen emk̆ata t̆erorist̆epe
va gamaxtu; aya ren dido beciti nişani aya speros.
Didopeten Mozdok̆işi Adigepe Krist̆iani, majurapeti Muslimani renan; eşo
içkinen.
Maxorobaten Adigepe ç̆it̆a xalk̆epeşen renan. Emuşeniti dido maxoroboni oxenʒalepek
udodginu Adigepeşi dixapeşa nank̆apes do raxat̆i va meçes. Adigepekti xes xe
meçameri galeni nt̆erepeşa nodgites.
K̆arta k̆oçis unon lamtinala muşişi “guramepe”. Adigepesti amk̆ata vit̆epeten “guramepe”
komiqounan. Mara aya t̆erimi, “guramoba” ren epto izafuri. Dudi mutepeşi omʒkvu
şeni, Ardido dobadonamşine çkinik ar k̆alsik̆uri p̆aşuraşen molaşinaps. P̆aşura
eşo ren: Adige k̆omut̆ani ren Urusi k̆omut̆ani k̆ala. Adige k̆omut̆anik ʒ̆k̆aris
cumu uk̆ateps. Edo cumu ndğulun: Adige k̆omut̆anik eşo zop̆ons: “Hele ar moʒ̆kedi,
ziropi? Cumu dondğulu. Çkinti cumu steri voret. Tkvani k̆ala va ok̆ovak̆idatşi,
çkinti ʒ̆k̆aris cumu steri viqvert.” Ok̆vak̆idinen, gurami çkini icginen!
Oşkeyulvaşi k̆oçepek ot̆ok̆rit̆ik̆is va qoropan. Dudi muşi ok̆irit̆ik̆uşen ink̆raxi
kuğun Oşkeyulvaşi k̆oçis! Andğaneri ndğalepes, -didopeten- diasp̆oraşi Adigepe
asimilasyon-oğoderi renan! Emuşeniti Oşkeyulvaluri
k̆oçepeşen dido Oşkeyulvaluri renan!
Amk̆ata guramobaşi p̆aşurape do “genosidi
moğodes” yado omgaruten, aʒ̆i dido p̆at̆i
xalis renan. (Diasp̆oras ar k̆oroʒxaten sum milyoni, ar çkva k̆oroʒxaten xut
milyoni Adige skidun) mara ar-jur nesili şk̆ule, nananena muşişi mğarğalu çkar
miti va doskidasunon diasp̆oras; eşo vizmon ma. Nananena muşişi mğarğalu çkar k̆oçi
va doskidasunon! Eşo giʒ̆vat; andğaneri Norveç̆işi maxoroba k̆onari k̆oçis
nananena gundunasunon Aya ren dido guriş meç̆voni.
Emuşeniti “ʒ̆k̆ari -cumuşi” gurami va
ren çkimi goʒ̆oncğoneri. “Çkini guramapek” k̆iciten nt̆eri k̆ala ok̆vak̆idet̆es, mara kianaşi dobadonapek uk̆oreʒxu universit̆et̆epeti
kidupt̆es. “Çkini guramapes” aya dulyapeşen ambari va uğut̆es.
Ali İhsan Aksamazi: Ginonan
na, aʒ̆iti komoptat 19. oşʒ̆anuraşa! ʒarobaşi Rusya, Alosmanişi İmp̆eria, Didi
Brit̆anya do Fransa şeni, K̆irimişi Xanobas do Çerkesiyas mu becitoba uğut̆u? K̆irimişi
Limak hemi K̆irimişi Xanobaşa do hemi Çerkesiyaşa mu tesiri oğodu? Miepeşi ittifak̆epe
yeçkindu? Emindros, ʒarobaşi Rusya k̆ala,
Alosmanişi İmp̆eria k̆ala, Didi Brit̆anya k̆ala do Fransa k̆ala Çerkespes mu munasebet̆epe uğut̆es?
K̆uban Seauhmanni: İrote alt̆ernat̆ifoni
osimaduşa toli komiğun ma. Dudi çkinişen do dobadona çkinişen gondginuten
molapşinatşi, ek̆uleni mtini ambarepes govişaşaten. K̆lasik̆uri notkvale ren; Urusepe
şeni K̆afkasya ren Uçamzoğaşa gextimuşi gza; eşo itkven. Aya dulyapeşen uambare
k̆oçikti “Adigepeşi dixape T̆rak̆yaşen Bulgaristanişa, Romanyaşa, Uk̆raynaşa,
taa Batumişakis ren” yado isimadeps; “Uçamzoğaşa xvala Adigeyis zoğap̆ici uğun!”
yado isimadeps. Mara dulya eşo va ren. Mara
aya p̆ropagandaten dixape çkinişi becitoba moʒ̆irapan. Kianas k̆arta dobadonas becitoba muşiten
renoba kuğun; çkar dobadona ubecitoni va ren kianas! Bulgaristanişen molapşinat!
Arnavudistanii? Zimbabvei? Tunusii? So voret, aya beciti va ren, mara mu vikipt,
aya ren beciti!
Urus-Alosmanişi limapeşi orapes, Alosmani k̆ala dodgites; emuşeniti aya
dodgitaşi pasi dido monk̆a meoʒxes Adigepek.Adigepek muşeni Alosmanis numxvaces? Adigepes “cenneti” ikadinu do emuşeni.
NamtiniAdige begepe “paşa” iʒxunu do aya mʒudişi va rt̆u!
Didopetenti 1864 ʒ̆ana şk̆uleni k̆at̆ast̆rofi rt̆u didi ibreti majura xalk̆epe
şeni. Adigepe, Alosmanişi limanepeşa oxtimu şeni Alosmanişi armadaşi k̆aravape
çumert̆es, eşo omudi ikipt̆es Alosmanişa. Mara Alosmanişi armadaşi k̆aravape
vardo k̆oçiş tacirepeşi mot̆axeri k̆aravape kožiresşi, Adigepes mtini dulya k̆aixeşa
oxvaʒ̆ones. Mara dido yano rt̆u. Alosmani Sarayis skideri Adige paşape dido k̆ai
xalis t̆es. Am gvaneri do korbala paşapek ar k̆ele luqu imxort̆es, majura k̆ele
topuri. “K̆afk̆asyaşi Tarixi” iç̆arinet̆u do oşşilyapeten k̆oçi dişkvidu qini Uçamzoğas
do gondines. Noğa T̆amt̆raşen K̆efk̆enişakis, zoğap̆icişi çkvadoçkva svalepes uʒ̆k̆areli-
ugyareli- umenceli- xarmeli doskides do eşo doğures.
Namtinepek “Urusepek genosidi qvesya” tkumernan, aʒ̆i amk̆ata k̆oçepes pk̆itxat:
Mik qu genosidi? Urusepeki? Alosmanik do namtini Adige begepeşi k̆oalisyoniki?
Mu iqven, gza momçit do aʒ̆iti tkvani k̆itxalaşa komopta: “K̆irimiş Limak do K̆irimiş
Xanobak Çerkesyaşa mu beciti tesiri oğodes? Aʒ̆iti aya dulyaşa komoptat! “Mu ittifak̆epe yeçkindu aya limaşi oras? Emindros, ʒarobaşi Rusya k̆ala, Alosmanişi İmp̆eria k̆ala,
Didi Brit̆anya k̆ala do Fransa k̆ala Çerkespes
mu munassebet̆epe uğut̆es?”
Giʒ̆vit, eşo rt̆u, eya xalis t̆u!Adigepeşi
emindroneri goʒ̆oncğonerepek xilafi mencelis numxvaces. Aya ren mtini tarixi.
Majura noç̆arepe ren xvala ketabişi but̆k̆ape! Ginon ik̆itxi, ginon var; ginon ʒxuni,
ginon var; ginon mok̆ʒ̆ondas, ginon var; icer, ginon var!
Ali İhsan Aksamazi: Şeyx
Şamilişi nodgita tesironi rt̆u Dağistani do Çeçenistanişa. Edo Şeyx Şamilik ʒarobaşi
armiaşa nodgitu eçi ʒ̆anaş morgvalis; eşo matkven. Mu rt̆u aya dulyaşi şinaxa? Mara
Çerkesepeşi doloxe tesironi va rt̆u. Şeyx Şamili. Muşeni? Mu rt̆u aya dulyaşi
şinaxa? Çerkesepek Şeyx Şamilis va
numxvaces. Muşeni?
K̆uban Seauhmanni: Şeyx
Şamil rt̆u andğaneri ndğaşi (İŞİD-işi goʒ̆oncğoneri) Bağdadi. Mteli K̆afkasya
şeriatiten oktalu unt̆u Şeyx Şamilis. Turkuli lamtinalas irote K̆afkasyas skideri
mteli xalk̆epeşi k̆ult̆uri, cera, nena artneri ren; eşo ogures. Emuşeni Şeyx
Şamili ren K̆afkasyaş oxoşkvinaşi malime yado iceru k̆oçepek. Mara dulya eşo va
ren. K̆oçik miletis dudi kanok̆vatu; vit̆epeten
çili uqount̆u; oşepeten cariye uqount̆u; xe gedveri muxurepeşi ganimet̆iten
skidut̆u; amk̆ata maşeriate rt̆u.
Xolo giʒ̆vat; ar Osis ar Lak̆is, ar Apxazis, ar Çeçenis mengapinoba va uğun. Osepe do Apxazepe Krist̆iani renan, Çeçenepe do
İnguşepeti Muslimani! Nenape mutepeşişen va molapşinaminon. Ar Adiges ar
Çinuri k̆ala eşo-aşo ağarğalen, mara ar Osi k̆ala var! Ekoni xalk̆epeşi
nenapeti dido goçkvaneri ren! K̆ult̆uri mutepeşiti artneri var, goçkvaneri ren!
Oç̆k̆omalepe mutepeşiti eşo! Xoronepe mutepeşiti goçkvaneri ren! Yunanuri Sirt̆ak̆i
do Turkuli Zeybek̆uri xoroni, uçkine k̆oçi şeni artneri ren. Çkinerk̆oçis aya
dulya k̆aixeşa oxvaʒ̆onen!
Şeyx Şamilis
aya çkvanerobaşen ambari va uğut̆u, emuşetini va oxvaʒ̆onu mtinoba! Çkva muepe va
oxvaʒ̆onu emus? Va oxvaʒ̆onu Xabze! Şamili rt̆u Avar-cinconi ar Dağistanuri! Solen
açkinas Xabze! Xabzeşen
ambaroni do aya gagnapaten skideri k̆oçi va skidun şeriatişi k̆aidepeten! Entepeşen
ariten skidasunon, çkva gza va uğun! Adige ağanmordale biç̆epek do k̆ulanepek
artneri svas ç̆umanişakis deli steri xoronapan do ibiran. Namu şeriatiş
dobadonas aya dulya gaxvenenan? Şamilik Adiguri lamtinala mek̆arbinu şeni
gzalepe gorupt̆, mara, Adigepek emus gza va meçes. Dobadona çkimis Muslimani
Adigepekti “Bismillahiten” dğaginža şeni vot̆k̆a şupan! İslamobaşa Şamili steri
toli va uğunan; aya aşo giçkit̆an! Xabze
do şeriat̆işi skidalape anksi ren artimajuraşa. Emuşeniti xvala
Adigepek var, Apxazepekti do Osepekti va numxvaces Şamilis. ʒ̆oxleşenti giʒ̆vit,
eşo, Çeçenepeşen do Dağıstanişi muxurepeşen numxvaces.
Ali İhsan Aksamazi: ʒarobaşi
Rusyaşi armiapek Alosmanişi armiapes geocginu do skideri diʒxironi oğodape şk̆ule,
21 Mayisi 1864 ʒ̆anas Çerkesepe geit̆k̆oçinu dixape mutepeşişen; uçvaşi gzaleps Çerkesepes t̆rajedepe aqves. Edo
Çerkesepe doşibğes. Andğaneri ndğas namu dobadonapes skidunan? Muk̆o maxoroba
uğunan? Nena mutepeşi oskedinuşi xali uğunani andğaneri ndğas?
K̆uban Seauhmanni: Uçva ren dido
oxokteri do ginže dulya. Xoloti qini diʒxironoba do nositen, aya dulyaşen
molaşinu domaç̆irnan. 1864 ʒ̆anaşi t̆rajedis sum didi nena- gemktiru kuğun! Arteri ren ʒarobaşi Rusya; majura ren Alosmanişi
Oxenʒale; irişen beciti masumani ren Adigepeşi begepe! Oşşilyapeten k̆oçişi
ğuraşen aya sumi ren nena- gemktiru.
Didopeten Turkiyes Adigepeşi diasp̆orak urusepeşa
nt̆eroba ikipan dido ginže ʒ̆anapeş morgvalis; Turkuli oxenʒaleşi meşveluten
ikipan aya nt̆eroba. Mtini giʒ̆vat; Turkiyeşi Rusya p̆olit̆ik̆aşi p̆ionoba
ikipan entepek. Eşo giʒ̆vat; p̆ap̆ulişp̆ap̆ulepe çkinik xilafi doqveret̆es 1860-oni
ʒ̆anapes, Turkiyes NGO-epekti artneri xilafi ikipan 2020 ʒ̆anas.
Ambari va momçes do va momçapan mara, ma
ambari komiğun mtini dulyaşen: 1864 ʒ̆anas uçveri maxorobaşen vit fara dido
maxoroba Alosmanişa komoxtu 1900-oni ʒ̆anape şk̆ule; entepes moxtimu unt̆es do
emuşeni. “Cennetişa mevulurtya” zop̆ontes;
eşo xoroneri-bireli komoxtes Alosmanişa. Mara mitik aya ambarişen va
molaşinaps. Aya ambarik Urusepeşi nt̆erobas va numxvacups do emuşeni!
Mara k̆aixeşa miçkit̆an, Adiguri diasp̆ora kuğun seriozuli p̆roblemepe. Sulalepe
çkinişi coxope dido beciti ren. Vit̆oşi ʒ̆anaşen doni vixmart aya coxope. Dudi
çkimişen giʒ̆vat; maxk̆emepes arzuxali komepçi, mara xoloti sulale çkimişi coxo
resmuri oxmaruşa gza va momçes. Resmuri dulyape şeni xoloti Turkuli gvari oxmaru
domaç̆irs.
Turkuli nenaşa moxva gvarepe p̆roblemi va ren. Eşo giʒ̆vat; Duman, K̆ip, K̆as,
Yağan, T̆ok̆ steri gvarepe. Mara oç̆aru do ok̆itxuten Turkuli nenaşa xark̆i
gvarepeşa çkar gza va meçapan, maxk̆emes
arzuxali meçatşi, aya k̆abuli va ixvenen; aya dulya aşo ren. Belcetuque,
Haguare, Gubj, Apejıgh, Wunaşe, Melgosh steri gvarepes gza çkar va meçapan.
Turkiyeşi Adigepes çkar k̆ult̆uruli gza
va meçapan. Adiguri gvari miğut̆an ya ptkvat na, Turki menabre çkimikti
astaxolo reaksiyoni momçaps: “Siti sep̆arat̆isti rt̆iia!” Aşo k̆ibiri moʒ̆iraps
manebra çkimik. Ar k̆oçis “ho, Cuma çkimi, ma sep̆arat̆isti voreya” atkveni?
Xoloti gvari goktiru şeni am k̆oçis menceli aqveni? Asti “xain Çerkes Etemi” şeni xveneri uca p̆ropagandaten
pskidurt çkin; mik maxk̆emes arzuxali meçasunon? Çkar mitik! Va meçaps mitikti!
Turkiyes Adiguri diasp̆orak Urusişi didelçobaşi ʒ̆oxle p̆rot̆est̆ope ikips, aya
vardo Çerkesuli gvarepeşi yezdimu şeni maxk̆emepeş ʒ̆oxle gza ogoru çkva
pelaperi ren. Mcveşi gvari va giğut̆aşi, si mi re! Sari çekmaloni Memed Ağa! Eşo
va reni?
Adigepe skidunan kianaşi k̆arta svas; aya ren guriş meç̆voni ambari, mara aşo! Maxaroba
mutepeşi dido ren Turkiyes. Ek̆ule Urduni do İsrailis skidunan. Ç̆iç̆ita maxorobaten
Amerik̆asti skidunan. Avrup̆aşi çkvadoçkva dobadonapesti skidunan.
Ali İhsan Aksamazi: Sovyeturi-Rusya
do Sovyetistanişi oras, Nanadixa K̆afkasyaşi Çerkesepek namu lamtinaluri p̆rosesepe
aqves? Muepe gatkvenan?
K̆uban Seauhmanni: Sovyeturi
Gektala va yeçkindu k̆onna, Adiguri Nena va skidasunt̆u; ma aşo vizmon. Xvala
nena var, Adigoba va doskidasunt̆u çkar speros. Gumaşi gektalak Adiguri mç̆araloba
komomçes. Urusi ʒarik oxorepe ok̆omixves, mara Sovyet̆uri sist̆emik memişveles
tuğulaten ağani oxori ok̆idus; feodaluri sist̆emi nik̆arbinu. Çkinoba- maxeşnoxvene-
nçaroloba do majura speropes dido gecgineri diqves Adigepe.
Ali İhsan Aksamazi: Sovyetistani
dilixvu 1991 ʒ̆anas; emindroşen
andğaneri ndğaşakis Rusya Federasyonis skideri Çerkesepes mu lamtinaluri rdala
aqves? Muepe gatkvenan?
K̆uban Seauhmanni: Nanadixa
çkinis va gundunu Sovyeturi oraşepen genomskide mogapape Rusyaşi Federasyonişi
doloxe. ʒarobaşi oras steri, majura ar darbe va gemçes. Ho, açkva izafuro çkva modernuri
ar kianas pskidurt; aya ren skidala çkinişi avant̆aji. Ho, jur fara; nanadixa
çkimişa mendapti. Dido ginže oraş morgvalis ek pskidi. İptinero muepe kobžiri
nanadixas, entepeşen molapşinaminon aʒ̆i: Ekoni Adigepe dido k̆ai xalis renan nç̆aralobaşen sp̆ort̆işa, maxeşnoxvenobaşen
çkinobaşa; diasp̆oraşi Adigepeşen oş
fara k̆ai xalis renan; ma eşo kobžiri. Noğape mutepeşi, kuçape mutepeşi
modernuri xalis t̆u. K̆oçişa hurmet̆i oğodapan ekoni Adigepek. Skindinaşa hurmet̆i
oğodapan ekoni Adigepek. Arabape dido mcveşi rt̆u, mara dido memskvaneri kuçape,
gzalepe kuğunan. Dido memskvaneri sist̆emi uğunan. Edo eya sist̆emikti ekoni
Adigepeşi omordinus nuşveleren. (2012 ʒ̆anaşi
resmuri maxorobaten) 150 vit̆oşi k̆oçi skidun nananoğa çkini Mayk̆opis. K̆arta ʒ̆anasti
Kianaşi şamp̆iyonepe gamulunan nananoğa çkinişen sp̆ort̆işi speros. Musik̆i do
xoronişen çkar mutu va molapşinap; asti eya mteli kianas k̆aixeş uçkin.
Ali İhsan Aksamazi: Turkiyeşi
Çerkesepes kuğunan Latinuri Albonişen yeçkindineri ar alboni; aya komiçkin ma.
Namtini Çerkesi Gamantanerepek nodgitupan Latinuri Albonişen yeçkindineri aya
Çerkesuli Albonişa. Namtini gamantanerepek reak̆siyoni meçapan. Aya xali şeni
tkvan mu izmont?
K̆uban Seauhmanni: Adiguri Nena
ren dido meç̆ireli nenapeşen arteri mteli kianas; eşo işinen. Guelvaluri
Adiguri Nenas k̆uğun 64 bonca! Diasp̆oraşi Adigepek Lat̆inuri Albonişen dido
molaşines; doğarğales. Miçkit̆an; aya dulya şeni diasp̆oras nenaş gektiruşi
menceli va uğun; umçane va ren. Muç̆o axvenen diasp̆oras? Diasp̆oras Adiguri nʒ̆opulape
reni? Adiguri gazetape, jurnalepe, dersiş ketabepe, nç̆aralobaşi eserepe reni? Eya
Lat̆inuri Alboni so axmarenan? Aya pelaperi dulyapeşen va ren! Asti doğarğales
do eşo elaskidu eya alboni. Jur nesili şk̆ule Adiguri Nenaşi mğarğalu miti va
doskidasen diasp̆oras. Lat̆ini iqvaşi, va iqvaşi, mu iqvasunon. Kuças aya nena
va iğarğalinen, emuşeniti ğurasunon.
Ma eşo vizmon: K̆iriluri Alboni ixmarinas. Jur mizezi komiğun ma. Maartani: Nanadixa
çkinişi lit̆erat̆uri K̆iriluri Albonişen yeçkindu. (oş şilyapeten gamiçkvineri
odude koren; amtepeşen molapşinap ma) Amtepe Lat̆inuri Abonişa goktiruşi
menceli va uğun diasp̆oras. Mjoraşen, Yulvaşeni do Geulvaşen ambari va uğunan.
Majurani: Namu Lat̆inuri boncape iqvasion? Адbıге (Adige) muç̆o iç̆arinasunun
Lat̆inuri Alboniten?
“Adığe” ç̆arupt na, Turkuli nenaşen
uambare Adigepes muç̆o ak̆itxenan “ı” do “ğ” ? Majura boncape; “ç”, “ş”, “ü”, “ö” mu iqvasion? Aʒ̆i gk̆itxat; ‘’Ê’’ muç̆o gak̆itxenan tkvan? Çexuri Nena
va giçkinan na, aya bonca va gak̆itxenan! Edo xolo K̆arta k̆oçis Turkuli k̆lavye va uğun; emk̆ata k̆oçis aya boncape
muç̆o aç̆aren? Zit̆apunape mu iqvasunon; ayati miçkit̆an
Ginže nenaşi mk̆ule, Lat̆inuri Albonis
omxvacu ren Adiguri Nenaşi ğuras omxvacu! Aʒ̆işakis Lat̆inuri Albonişen çkar
mutu va yeçkindu.Edo K̆iriluri Alboni meç̆ireli va ren; ar-jur dğaşi doloxe aguren
ar k̆oçis. Adiguri Nena va miçkin, mara K̆iriluri alboni ar-jur ndğalaşi doloxe
maguru ma. Edo mskvaşa vik̆itxup do p̆ç̆arup ma. K̆iriluri
Alboniten ç̆areli Adiguri t̆ekst̆epe vik̆ixti
do nana çkimik Turkuli muşi emedeni miʒ̆u. Aşotenti ç̆it̆a- ç̆it̆a viguri mati.
Ali İhsan Aksamazi: K̆uban Begi, dido
şukuri giʒ̆umert. Çkva k̆itxala
va miğun. Tkvan otkvaluşi çkva nena giğunan na, eti miʒ̆vit, mu iqven! Pimpili
dixaşa!
K̆uban Seauhmanni: Ma şukuri giʒ̆umert, k̆ult̆uri do tarixi çkinişi ambarepe miletis
ognapapt do emuşeni. Aʒ̆i çodinuri mesaji komiğun ma: Turkiyes skideri mteli xalk̆epeşi ağanmordalepes toli aqvan çkinobaşa,
maxeşnoxvenobaşa, sp̆ort̆işa. Aya ren irişen mencoloni gza k̆ult̆uri
oçvalu şeni. Limaş ajit̆at̆orepeşen do entepeşi uğnose k̆elenarepen omendarnuşi
gzalepe goran ağanmordalepek; entepes aya vak̆vandep ma. Çkini steri ç̆it̆a
maxoroboni xalk̆epes dudi mutepeşi aşoten k̆aixeşa oçvaluşi menceli aqven; ma
aşo vicer. Cumaloni qoropaten …