Ergün Konakçı Konuşuyor (Türkçe- Lazca/ Turkuli- Lazuri/ თურქული- ლაზური)

“Vatandaşların eğitim ve kültür ihtiyaçları için çeşitli faaliyetlerde bulunmak, siyasî bir eylem değil!”

(Ön açıklama: Bugünkü misafirim Ergün Konakçı. Ergün Konakçı, kıymetli Aydınlarımızdan biri. Ergün  Konakçı, bir tarih öğretmeni, ancak yalnızca tarih öğretmeni değil, tarihçi de. Ergün Konakçının yayınlamış makaleleri var; makaleleriyle Laz Tarihinden de baştan sonra ayrıntılı bilgiler veriyor bize. Ergün Konakçı ile bir söyleşi yaptım. Biyografisinden, Milletimizin ortak kahramanlarından bahsettik. Bu metin, söyleşimize ait. Ali İhsan Aksamaz;    16 VIII 2019)

+

 Ali İhsan Aksamaz: Önce hayat hikâyenizden konuşalım, lütfen! Ne zaman ve nerede doğdunuz? Nerelisiniz? Hangi okullarda öğrenim gördünüz? Mesleğiniz nedir? Nerede çalışıyorsunuz? Evli misiniz? Çocuklarınız, torunlarınız var mı?

Ergün Konakçı: Laz tarihi, kültürü ve diliyle ilgili önemli çalışmaları olan ve bu kaynaklardan bizim de istifade ettiğimiz Ali İhsan Hocamızın söyleyişi yapma isteğinden gayet memnun oldum, kendilerine teşekkür ediyorum.

Rize- Ardeşen doğumluyum. İlkokulu Ardeşen'de, ortaokul ve liseyi İzmir'de, üniversiteyi de Ankara Gazi üniversitesinde okudum. İki çocuğum var. Şu an Sakarya'da meslekî hayatıma devam etmekteyim.

Ali İhsan Aksamaz: Siz tarih öğretmenisiniz. Ancak yalnızca tarih öğretmeni değil, tarihçisiniz de. Her tarih öğretmeni tarihçi değil; ben öyle biliyorum. Her edebiyat öğretmeni de edebiyatçı değil; bu düşünce ve algıyla söylüyorum. Siz hem iyi bir tarih öğretmeni hem de tarihçisiniz. Önce şöyle sorayım: Her milletin kahramanları var. Her millet, kahramanlarından baştan aşağı bilgi sahibi. Ancak bizim, kahramanlarımızdan haberimiz yok. Bu iş niye böyle?! Girit Harbinde, Balkan Harbinde, Çanakkale Harbinde, Kutul Amare Harbinde, İstiklâl Harbinde çok kahramanımız var. Binlerce kahramanımız var. Ancak ders kitapları bu kahramanlara ilişkin bilgi vermiyor. Hiç kimse bu kahramanların adlarını bile bilmiyor. Halide Onbaşı, Nezahat Onbaşı, Demirci Mehmet Efe, İpsiz Recep, Ardeşenli Abdullah, Kostaki Paşa, Abdullah Peşavari … Bunlar, o kahramanlarımızdan bazıları. Siz, bu duruma ilişkin ne düşünüyorsunuz?

Ergün Konakçı: Sadece Kurtuluş Savaşında değil, öncesinde de Malazgirtten beri Türkiye'de var olan bütün halklar yapılması gereken ne ise, onu yapmışlar, ülkenin kurtuluşu için savaşan herkes kahramandır. Belli isimleri ve milleti ön plana çıkarmak sadece onları anmak bu kahramanlara yapılan büyük haksızlık olarak görüyorum.

Ali İhsan Aksamaz: Siz tarihçisiniz ve benden daha iyi biliyorsunuz; Birinci Büyük Savaştan sonra, O zamanki Büyük Britanya, Fransa, İtalya ve Yunanistan orduları ülkemizi işgal etti. Bu ülkenin her kökenden milleti, canla-başla ülkemizin kurtuluşu için çalıştı.  Çerkesler, Abhazlar, Kürtler, Gürcüler, Zazalar, Lazlar ve diğerleri canla- başla ülkemizin kurtuluşu için çalıştılar. Mükelleftilerdi de, yalnızca onun için değil, gönüllü çalıştılar; onlar da gönüllü müfrezeler oluşturdular da; öyle.  Ancak yerli Rum, Ermeni ve Yahudilerin kimi Aydınları işgalcilere destek verdiler.  İstiklâl sonrası; Rum, Ermeni ve Yahudilere okullarını açmaları için izin verdi yeni yönetim. Fakat çok şaşırtıcıdır ki, o zamanki İstanbulda faaliyette olan Çerkes Numune Mektebi, yönetim tarafından kapatıldı ve Çerkesçe, Abhazca, Kürtçe, Gürcüce, Zazaca, Lazcanın konuşulması bile yasaklandı. Bu bizim tarihimiz. Siz, bu şaşırtıcı yanlış işler için neler söyleyebilirsiniz?

Ergün Konakçı Daha önce de bahsettiğim gibi, 1071 Malazgirt Savaşından Kurtuluş Savaşına kadar süreç içerisinde ülkede yaşayan yerli -göçmen bütün halklar bu var olma yok olma mücadelesine, malları ve canlarıyla destek vermişler. Bu konuyla ilgili bir ayrım yok tarihi süreçte, ama gel gör ki, Kurtuluş Savaşından sonraki dönemde hepimizin malumu olduğu üzerine,  bu halkların kimlik, kültür ve dillerine yönelik bir yok sayma ve tek tipleştirme  faaliyetleri süregelmiş. Çok renklilik ve kültürlülük, günümüz modern devletlerinde bir ülke için zenginlik kaynağı olarak görülür ve bu durumun devamı için gelişmiş ülkeler devlet destekli çalışmalar yapar. Onlar yok olanları gün yüzüne çıkarmaya çalışırken bizim yok etmeye çalışmamız, tabi ki yanlış.

Ali İhsan Aksamaz: Ancak Devletin yeni kültür politikaları öncekiler gibi değil.  Devlet okullarında seçmeli dersler var. Abhazca, Gürcüce, Zazaca, Lazca, Kürtçe, Çerkesçe seçmeli dersler artık yasak değil.  Ne var ki, Türkiyede bu dillerin öğretmeni yok. Şimdi de bu dillerin aydınları el-ele vererek çalışmıyor. Siz, bu şaşırtıcı işler için ne düşünüyorsunuz?

Ergün Konakçı: Bir ülkede yaşayan bütün vatandaşların dil, kültür ve tarihlerini vatandaşlarına öğretmek devletin aslî görevleri arasındadır. Geçmişte buna yönelik en ufak bir eylem yapılmamıştı. Günümüzde devletin bu dilleri resmen tanıması ve millî eğitim müfredatına koyması önemli bir gelişme. Tabi ki de bu derslerin seçmeli ders şeklinde değil de zorunlu olarak ilkokuldan üniversiteye kadar verilmesi gerekir. Üniversitelerde bu derslere öğretmen yetiştirecek bölümlerin açılması da gerekir.

Bir dilin var olması için öncelikle okullarda öğretilmesi gerekir. Ama dil sahiplerinin de çocuklarına anadillerini öğretme istek ve iradelerinin de olması, bunu dile getirmeleri bu yönde ortak çalışma yapmaları da önemli bir konudur.

Ali İhsan Aksamaz: Siz de isterseniz, TRT’ye gelelim! Ben ırkçı değilim. Bu ülkenin evlâdıyım ve bu duygu ve anlayışla söylüyorum. Çanakkale Harbinde de, Birinci Büyük Harbin her Cephesinde de, İstiklâl Harbinde de, Kore Harbinde de, Kıbrıs Harbinde de kan verdik. Ortak Vatanımızın birliği ve esenliği için canla-başla çalıştık.  TRT- Çerkes, TRT- Zaza, TRT- Laz yok, fakat TRT-Kurdî var ve 7/24 yayın yapıyor. Bu duruma ilişkin siz ne düşünüyorsunuz?

Ergün Konakçı: Bir dilin var olmasında dil eğitimiyle birlikte bu dilde yapılan yayınların da büyük önemi var. Ülkede yaşayan her milletin kendi anadiliyle yayın yapan bir kanalının olması gerekir.

Ülkede yaşayan bütün vatandaşların eğitim ve kültür ihtiyaçları için çeşitli faaliyetlerde bulunmak, siyasî bir eylem olarak değil de, devletin aslî vazifesi olarak görülmeli ve ülke yöneticileri, siyasî partiler ve ülke vatandaşları bu anlayışa göre hareket etmelidir.

Ali İhsan Aksamaz: Yeni makale veya kitap yazma projeleriniz var mı? Bize yeni müjdeli haberler verecek misiniz?

Ergun Konakçı: Özellikle Laz tarihi hakkında tarihi bir kitap yazma fikri aklımda her zaman var. Ama bu alanda var olan kaynaklar kısıtlı olduğu için ciddi bir çalışmamız yok maalesef. İleriki tarihlerde niçin olmasın. Bu konuda halkımızda ciddî bir talep var.

Ali İhsan Aksamaz: Ben, bu söyleşi için size çok teşekkür ederim. Siz, baştan sona sorularımı güzelce cevapladınız. Siz de isterseniz, söyleşimizi sonlandıralım! Yine de sizin söyleyecekleriniz varsa, buyurun, onları da söyleyin, lütfen! Allah, çoluk- çocuğunuzla beraber sizi her zaman mutlu etsin. Sakalınız yere ulaşsın!

Ergün Konakçı: Bu söyleyişide bana söz hakkı tanıdığınız için tekrar teşekkür ediyor, ömrünüzün kalan bölümünde size sağlık ve mutluluklar diliyorum

 +

Söyleşinin Lazcası:

Ergun Konakçi Ğarğalaps:

“Dobadonarepeşi gamantana do k̆ult̆uruli k̆vandape şeni çkvadoçkva noçalişepe mutepeşi p̆olit̆ik̆uri va ren!”

(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi ren Ergun  Konakçi. Ergun  Konakçi ren çkineburi gamantanerepeşen arteri. Ergun  Konakçi ren tarixişi mamgurapale, mara xvala tarixişi mamgurapale va ren, matarixe ren. Ergun  Konakçis kuğun gamiçkvineri mak̆alepe. Edo Ergun  Konakçik mak̆alepe muşiten Lazepeşi tarixişenti mç̆ipaşaşi tişen k̆udelişa ambarepe momçapan. Ergun Konakçi k̆ala ar int̆erviu dop̆i ma.  Biyografi muşi do milleti çkinişi oşkaruli guramepeşen molapşinit çkin.  Aya t̆ekst̆i ren int̆erviu çkinişi. Ali İhsan Aksamazi; 16 VIII 2019)

+

Ali İhsan Aksamazi: İpti biyografi tkvanişen bğarğalat. Mundes do so dibadit. Sonuri ret? Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu mesleği giğunan? So içalişept? Çileri reti? Berepe do motape giqonunani?

Ergun  Konakçi: Ali İhsani Xoca çkinis kuğun Lazuri tarixi, k̆ult̆uri do nenaşen ambaroni noçalişepe do çkinti aya odudepe muşişen istifade vikipt; emuk  ar int̆erviu mak̆vanduşi, mati dido k̆ai maʒ̆onu, şukuri vuʒ̆umer emus.

Noğa Rizini- Art̆aşenis dovibadi ma. Geç̆k̆apuroni nʒ̆opula  Art̆aşenis, oşkenoni nʒ̆opula do lise İzmiris, universit̆et̆iti Ankara Gazişi Universit̆et̆is doviguri ma. ma jur bere domiqonun. Andğaneri ndğas, noğa Sakaryas viçalişep ma.

Ali İhsan Aksamazi: Tkvan tarixişi mamgurapale ret. Mara xvala tarixişi mamgurapale var, matarixeti ret. K̆arta tarixişi mamgurapale matarixe va ren; ma eşo miçkin. K̆arta edebiyatişi mamgurapaleti maedebiyete va ren; eya zmona do gagnapaten giʒ̆umert aya. Tkvan hemi k̆ai mamgurapale hemiti matarixe ret. İpti eşo gk̆itxat: K̆arta milletis k̆axramanepe/ guramepe kuqonun. Edo k̆arta milletis guramape muşişen tişen k̆udelişa ambari kuğun, mara çkin çkini guramapeşen ambari va miğunan. Aya dulya muşeni eşo ren?! Giritişi Harbişen, Balk̆anişi Harbişen, Çanakkaleşi Harbişen, Kutul Amareşi Harbişen, İstiklalişi Harbişen dido guramepe komiqonunan çkin. Vit̆oşepeten guramepe komiqonunan, mara dersiş ketabepek entepeşen çkar ambari va momçapan. Çkar mitis am guramapeşi coxoti va uçkin. Halide Onbaşi, Nezahat Onbaşi,Demirci Mehmet Efe, İpsiz Recep, Art̆eşenuri Abdullahi, K̆ost̆aki Paşa, Abdullah Peşavari … Amtepe renan guramepe çkinişen namtinepe. Tkvan mu izmont aya xali şeni?

Ergun  Konakçi: Xvala İstiklalişi Harbis var, ʒ̆oxleti,  Malazgirt̆işen doni,  Turkiyeşi xalk̆epek doç̆ironi k̆arta dulya doqves. Dobadonaşi moşletinu şeni çalişeri k̆arta k̆oçi ren gurami. Udodginu muayeni coxo do milletepes becitoba meçamu do xvala entepe goşinu ren uhak̆k̆oba am guramepeşa; ma aya dulya eşo vizmon.

Ali İhsan Aksamazi: Tkvan matarixe ret do çkimden çkva k̆ai giçkinan; Maartani Didi Harbi şk̆ule, emindroneri Didi Brit̆anya, Fransa, İt̆alya do Yunanistanişi ordupek xe gedves dobadona çkinis. Aya dobadonaşi k̆arta cincişen milletik şurdoguriten diçalişu dobadona çkinişi moşletinu şeni. Çerkesepe, Abxazepe, Kyurdepe, Gurcepe, Zazape, Lazepe do majurapek şurdoguriten diçalişes dobadona çkinişi moşletinu şeni. Muk̆ellefi rt̆es do xvala emuşeni var, gurişari diçalişes; gurişari mufrezepe doʒ̆opxes entepekti; eşo. Mara Svalyari Urumepe, Ermenepe do Yahudepeşi namtini gamantanerepek numxvaces ok̆up̆ant̆epes.  İstiklalişk̆ule; Urumepe, Ermenepe do Yahudepes nʒ̆opulape mutepeşi  gonʒ̆k̆u şeni gza komeçu ağani oxenʒalek. Mara dido gok̆vironi ren,  emindros noğa İst̆anbolis gedgineri  Çerkesuli Numunuri Mektebi geink̆ilu xeʒalaşk̆elen do Çerkesuli, Abxazuri, Kyurduli, Gurculi, Zazuri, Lazuri nenapeşi oğarğalinuti iyasağinu. Aya ren mtini tarixi çkini. Tkvan amk̆ata gok̆vironi xilafi dulyape şeni muepe gazit̆enan?

Ergun  Konakçi: ʒ̆oxleşenti molapşini ma, eşo; 1071 Malazgirt̆işi Harbişen İstiklalişi Harbişa, aya orapeşi doloxe dobadona çkinis skideri svalyari - mohaciri k̆arta xalk̆ik renoba-ğuraşmedginobaşi mucadeles mali- şurepe mutepeşiten numxvaces. Si- ma yado mutu va rt̆u aya tarixuri p̆rosesis. Mara İstiklalişi Harbişk̆uleni oras, mtelisxolo k̆aixeşa komiçkinan; eşo, am xalk̆epeşi minoba, k̆ult̆uri do nenapeşi asimilasyonişi p̆olit̆ik̆as imxvacinu. Dido-peronoba do dido- k̆ult̆uronoba işinen dobadonaşi k̆ult̆uruli xampoba andğeneri dğaşi modernuli oxenʒalepeşk̆elen. Aya k̆ult̆uruli xampoba oskedinu şeniti, k̆arta vasitaten tişen k̆udelişa numxvacupan amk̆ata oxenʒalepek.  Ğureli k̆ult̆urepeti oşenu şeni şurdoguriten gzalepe gorupan entepek, mara çkinti gzalepe bgorupt aya k̆ult̆uruli xampoba çkini mek̆arbinu şeni; moro mu, aya ren xilafi.

Ali İhsan Aksamazi: Mara oxenʒaleşi ağani k̆ult̆uruli p̆olit̆ik̆a ʒ̆oxleneri steri va ren. Menoʒxune dersepe koren oxenʒaleşi nʒ̆opulapes. Abxazuri, Gurculi, Zazuri, Lazuri, Kyurduli, Çerkesuli menoʒxune dersepe açkva yasaği va ren. Murenki aya nenapeşi mamgurapale va ren Turkiyes. Edoxolo aʒ̆iti aya nenapeşi gamantanerepe xes xe meçameri va içalişepan. Tkvan amk̆ata gok̆vironi dulyape şeni mu isimadept?

Ergun Konakçi: Ar dobadonas skideri dobadonarepeşi nenape, k̆ult̆urepe do tarixepe; am dobadonarepes ogurapu ren oxenʒaleşi iptineri dulyapeşen. ʒ̆oxleni orapes, amk̆ata gurapa- gamantana şeni ç̆iç̆it̆a çkar mutu va ixveneret̆u. Andğaneri ndğas, oxenʒalek aya nenape resmuro içinops. Edo aya nenape ogurapu ren açkva şinaxeri milluri gamantana- gurapaşi mufredatişi  doloxe. Aya ren dido beciti ambari. Moro mu,  aya nenapeşi dersepe menoʒxune vardo, mecburi oqopimuşi renan geç̆k̆apuroni nʒ̆opulaşen universit̆et̆işa; aya xali domaç̆irnan. Aya nenapeşi mamgurapalepe omralu şeni, universit̆et̆epesti moxva ak̆ademiuri burmepe domaç̆irnan. Ar nenaşi oskidu şeni, irişen ʒ̆oxle eya nenaşi ogurapu domaç̆irnan nʒ̆opulapes.

Mara eya nenaşi mancepesti eya nena berepe mutepeşis  ogurapuşi k̆vanda do irade aqvasunonan. Aya k̆vanda mutepeşi ognapu do xes xe meçameri oşkaruli noçalipe oxvenuti dvaç̆irnan xolo eya nenapeşi mancepes. 

Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti ginonan na, komopta TRT̆-şa. Ma çkar razist̆i va vore. Ma aya dobadonaşi skiri vore do aya zmona do gagnapaten ptkumer. Çanakkaleşi Harbisti, Maartani didi Harbişi k̆arta Cepesti/ Front̆isti, Dudmoşletinobaşi Harbisti; K̆oreşi Harbisti, K̆ip̆risişi Harbisti çkinti diʒxiri mepçit. Şurdoguriten vixandit oşkaruli dobadona çkinişi artianoba do xelak̆aoba şeni. TRT̆- Çerkesi, TRT̆- Zazuri, TRT̆- Lazi va ren, mara TRT̆-Kyurduli koren do ç̆andinaps 7/24-s. Tkvan mu izmont aya xali şeni?

Ergun Konakçi: Ar nenaşi oskiduşeni, nenaşi gamantana- gurapa k̆ala eya nenaten xveneri ç̆andina- gamaçkvalepeti dido beciti ren. Dobadonas skideri k̆arta milletis muşi nananenaten T̆V-şi ç̆andina dvaç̆irs.

Dobadonarepeşi gamantana do k̆ult̆uruli k̆vandape şeni çkvadoçkva noçalişe mutepeşi p̆olit̆ik̆uri va ren. Amk̆ata noçalişepe ren oxenʒaleşi asluri dulyapeşen; ma eşo vizmon. Dobadonaşi maktalepe, p̆olit̆ik̆uri p̆art̆epe do dobadonarepe, aya zmona do gagnapaten oçalişuşi renan; ma eşo vizmon do mutu var.

Ali İhsan Aksamazi: Ağani mak̆ale varna ketabi oç̆aruşi p̆rojepe giğunani? Ağani pukironi ambarepe momçateni çkinda?

Ergun  Konakçi: Didopetenti Lazepeşi Tarixişen ambaroni ar ketabi oç̆aru minon ma; p̆anda nosis eşo mek̆amilaps. Mara aya speros meçkineri odudepe dido va miğunan; emuşeniti ciddiuri noçalişe va miğunan; ma dido gemzuli vore.  Uk̆açxeni orapes amk̆ata ketabi oç̆aruşi omudi maqvan ma. Amk̆ata noçalişe şeni, xalk̆i çkinis ciddiuri k̆vanda kuğun; ayati komiçkin ma.

Ali İhsan Aksamazi: Aya int̆erviu şeni dido şukuri giʒ̆umert ma. Tkvan tişen k̆udelişa mskvaşa nena gemiktirit. Tkvanti ginonan na, aʒ̆i voçodinat aya int̆erviu çkini! Xoloti tkvan otkvaluşi çkva mutu çkva giğunan na, eti miʒ̆vit, mu iqven! Allahik bere- bari k̆ala p̆anda goxelan!

Ergun  Konakçi: Aya int̆erviuten, simadape çkimi milletis ognapuşi şansi momçit; xolo şukuri giʒ̆umert ma. Edo skidala tkvanişi majurani burmesti Allahik cansağoba do xelaba megaç̆aran.

aksamaz@gmail.com

http://www.circassiancenter.com/tr/vatandaslarin-egitim-ve-kultur-ihtiyaclari-icin-cesitli-faaliyetlerde-bulunmak-siyasi-bir-eylem-olarak-degil/

http://aksamazaliihsan.blogspot.com/