“Ağlamayana
süt vermezler!”
(Ön açıklama: Bugünkü misafirim Musa Karaalioğlu. Musa Karaalioğlu,
bizim sanatçılarımızdan, kültür insanlarımızdan bir tanesi. Adını
2003‘ten beri birçok kez duymuşluğum var. 2003‘te çıkmış bir albümü var:
“Khinci/ Köprü”; şimdi öyle hatırlıyorum. Bir başka albümü daha var.
İkinci albümü „Oropa/ Aşk“ adını taşıyor. Musa Karaalioğlu, hem
şarkılarını okuyor hem de şarkılarının sözünü yazıyor. Karaalioğlu‘nun birbirinden
güzel ve anlamlı şarkı sözleri var. Lazca şarkı sözlerinden birinde
bize şöyle diyor:
“Adam gibi olacaksın/ Kaç lisan biliyorsan, o kadar adamsın/ Ancak
anadilini bilmiyorsan hiç de adam değilsin/ ( …) Lazcayı biz, kendi ellerimizle
gömüyoruz/ Korkuyorsun bir şeylerden, kim olduğunu söyleyemiyorsun…”
Böylesi sağlam ve anlamlı duygu ve anlayışa sahip Musa Karaalioğlu. Kalemi
de çok güçlü. Sesi erkekçe ve davudî. Ben onun şarkılarınız dinleyince, sanki
bugünkü günde değil de, çok eski zamanlarda yaşıyorum, Kral Gubaz‘ın
zamanındayım sanki; yüreğime sağlamlık geliyor. Böylesi mistik bir gücü var
Onun. Musa Karaalioğlu konuştum. Bu, sohbetimizin metni.
Ali İhsan Aksamaz. 22 XII 2018)
+
Ali İhsan Aksamaz: Musa Bey, biliyorum, siz Fındıklılısınız, Viʒ̆uri.
Lütfen, önce biyografinizden konuşalım. Nerede ve ne zaman doğdunuz? Hangi
okullarda okudunuz? Ne iş yapıyorsunuz? Şimdi nerede yaşıyorsunuz? Evli
misiniz? Çocuklarınız var mı?
Musa Karaalioğlu: Neredenin
cevabı kolay; Viʒ̆e‘nin Ç̆anap̆eti/ Meyvalı Köyü‘nde dünyaya gelmişim. Ne zaman
sorusuna gelince, o biraz zor. Doğum günüm, okula başlarken kayıda geçilmiş.
Kayıt anında, tahmini bir tarih konmuş ve böylece de benim doğum günüm 01 Şubat
1956 olmuş. Gerçek doğum günüm, Annemin ve Ninemin söylediklerine göre, büyük
ihtimalle 24 Aralik 1957 olmalı. İlkokulu siyah önlük ve beyaz yaka kıyafetiyle köyüm
Ç̆anap̆eti‘de/ Meyvalı‘da, Ortaokulu takım elbise, kravat ve şapka ekli
uniformayle Viʒ̆e`de ve Liseyi Arkabi`de bitirdim. Sonra Sınıf Öğretmenliği
bölümünü bitirip, üç seneye yakın öğretmenlik ve yöneticilik görevlerinde
bulundum.
1980 yılı başında Almanya`ya
gittim. Dil eğitiminden sonra, Münih`de pedagoji eğitimine başladım. Okul
sonrası, 1986`da, zor koşullara rağmen, çalışma müsadesini alıp, Münih`te
gençlik çalışması yapan bir kurumda işe başladım. Kısa dönem sonra, yeni
bir iş olanağı nedeniyle Nürnberg‘e taşındım; Gençlik Dairesinde Türkiyeli
çocuklara yönelik okul ve aileler arasında birlikte çalışmayı öngören projede
iki yıl boyunca katkı sundum. İki yıldan sonra, Kültür Dairesine geçtim ve bir
şehir semt Kültür merkezinde, özelikle Türkiye kökenli insanlara yönelik,
kültürel aktivite ve eğitim çalışmaları yaptım. Ekim 2004 yılından beri,
toplumun geneline yönelik kültürel ve eğitsel aktiviteleri içeren bir kültür
merkezinin yöneticiliğini yapıyorum. Ayrıca, zaman buldukça müzik çalışmalarım
ve olanaklar dahilinde oyuncu olarak sinema ve dizi filmlerinde yer alıyorum.
Evliyim, bir kız ve bir erkek çocuğum var. Kızım basın -yayın bölümünde eğitim
görüyor, oğlum Makine Mühendisi.
Ali İhsan Aksamaz: Musa Bey, siz bir kültür insanısınız. Yayımlanmış iki
müzik albümünüz var. Birinin adı „Khinci/ Köprü.“ Diğerinin adı „Oropa/ Aşk.“
Yeni albüm projeniz var mı? Biliyorum, Şarkılarınızın sözünü de siz
yazıyorsunuz. Kaç adet Lazca ve Türkçe şarkı sözünüz var?
Musa Karaalioğlu: Evet, iki albüm
çalışmam oldu. Birincisi; „Khinci“, Türkçe karşılığı „Köprü“ yani
kültürlerarası diyalog. İkincisi; „Oropa“; buradaki anlamı, aşktan
ziyade sevgi, yani sevginin her türlüsü, sadece insanin kendi tekelinde sandiği
sevgi değil. Albümlerde yeralan parçaların on sekizi, sözü ve müziğiyle kendi
çalışmamdır. Bunlardan onu Lazca ve sekizi Türkçe olarak icra edilmiştir.
Ayrıca yayımlanmamış, yeterli sayıda yeni çalışmam mevcut. Ekonomik boyutu
yüksek olduğundan yeniden bir albüm çalışmasını şu an düşünmüyorum.
Ali İhsan Aksamaz: Musa Bey, siz kültür, müzik insanısınız. Konserler
veriyor musunuz? Lütfen, bize eski ve yeni
konserlerinizden bahsedin! Yeni konser projeleriniz var mı?
Musa Karaalioğlu Önceki yıllarda
konser çalışmalarım oldu. Özelikle festival, dayanışma ve kültürel
etkinliklerde. Bunların arasında Gürcü „Shin“ grubu ile birlikte de bir
konserimiz oldu. Yeni proje anlamında, halen ufukta görünen kesin birşey yok.
Ali İhsan Aksamaz: Musa Bey, Sizin çok anlamlı şarkılarınız var.
Lazcayı seviyorsunuz. Şarkılarınızla, hem Lazcanın ölüm sürecinden, hem de Laz
Halkının zor yaşamından bahsediyorsunuz. Lazlar, çok eski ve köklü bir kültüre
sahip. 25- 30 yı önce, Ne Lazlar ne de Lazların içinden çıkmış Aydınlar,
Lazların Tarihinden ve Yüksek Kültüründen haberdar idiler. Bu konuya ilişkin
neler söyleyebilirsiniz?
Musa Karaalioğlu: Lazca benim
anadilim, sevmenin ötesinde kimliğimin ve kişiliğimin omurgası. Sosyaliyasyonuma yön veren temel
yapı taşımdır. Özet olarak; Anadil, fırsat eşitliği kapsamında bir halkın bütün
tarihi geçmişinin aktarımı ve ona bağlı olarak kültürel öğelerin gelişimini
sağlayan temel unsurdur. Dolayısıyla asimilasyon uygulamalarıyla bir dilin yok
olması, bir halkın geleceğinin yok olmasıyla eş değerdir. Aynı zamanda
İnsanlığın değer kayıbı ve ayıbıdır. Bu bağlamda, “Aydın“
ya da „Yüksek Kültür“ deyimleri bana gerçekten absürt geliyor. Burada kavramları neye ve kime göre algılayacağımız
önem kazanıyor. Sözünü ettiğimiz deyimleri ilk duyduğumuzda, insan refleksif
olarak kişi eğitimiyle bağlantı kurar. Ki haklılık payı var. Ama bu bağlamda
belirleyici olan; nasıl ve ne
için bir eğitim uygulaması? Sorusu çok önem kazanır. Bunu da eğitimdeki iki
farklı anlayışı tanımlayıp kıyaslayarak cevaplamaya çalışalım:
Birincisi; belli bir İdeolojiye ve inanca hizmet eden,
değişmez kuralları olan ezbere dayalı, itaatçı kul yetiştiren eğitim
sistemi. İkincisi; düşünmeyi öğreten eğitim sistemi. Yani; kıyaslama
olanağını sunup, bireyin düşünme yeteneğini geliştirip, kişinin kendi
iradesiyle sonuçlara gitmesini sağlar. Sonuç itibarıyla, öz güvenli, sorgulayan
yeni buluşları ve üretimi öngören bireyleri yetiştiren eğitim sistemi.
Bu tanımlamadan sonra, ancak düşünüp sorgulayan ve
sürekli araştıran birey olmuş kişinin, aydın değil ama aydınlanma sürecinin
kapısını aralamış olabileceğini kanısındayım.
Aydın olarak nitelendirilen kişilerin Dünyadan bihaber
olmalarını da; büyük oranda, uygulanan asimilasyon eğitim politikalarının
sonuçları olarak düşünüyorum.
Ali İhsan Aksamaz: Musa Bey, Osmanlı döneminde olsun, İstiklâl Harbinde
olsun, Cumhuriyet döneminde olsun, Lazlar hep çalışkan ve hep yurtsever. Hele
de İstiklâl Harbine canla-başla destek oldular,
çalıştılar. Tarihî belgeler bize böyle söylüyor. Ancak Özgürlükten sonra;
İngilizce, Almanca, Fransızca, Bulgarca, İtalyanca Rumca, Ermenice okullar
açıldı; bu gayet normal idi. Lazca için okullar açılmadı. Öyle de kalmadı.
Lazcayı konuşmak bile yasaklandı bir zamanlar, çocuklar Lazca konuşunca,
dövüyorlardı. İnsanlar, Lazca konuşunca para cezası veriyorlardı. Bu tür
olaylar için neler söyleyebilirsiniz?
Musa Karaalioğlu: Lazlarla ilgili
yaptığınız, tanımlamalardan ve anlattığınız uygulamalardan sonra ne diyebilirim
ki; ayıp edilmiş, yazık edilmiş derim. Diğer taraftan da Lazların bu bağlamda kendilerini
sorgulamaları gerekli olduğunu düşünüyorum, topu taca atmakla sonuca
gidilemeyeceği bilincine varılmalı. Hani halk dilinde bir deyim var ya;
“Ağlamayana süt vermezler” misali.
Ali İhsan Aksamaz: O zamanki devlet adamları, yalnızca dil asimilasyonu
uygulamadılar. Tarımın gelişmesine de izin verilmedi; mısır ve karalâhana ve
birkaç tarım ürününden başka bir şey yoktu. İnsanlarımız gurbete gidiyordu.
Böylece de memlekette nüfus azaldı. Günümüzde bizimkiler büyük şehirlerde
dağınık halde yaşıyorlar. Bu da Lazcanın ölümüne bir başka sebep. Bu eski
kültürel ve ekonomik asimilasyon konusunda da neler söyleyebilirsiniz?
Musa Karaalioğlu: Yukarda ifade
ettiğim gibi, haksız ve acımasız uygulamalar. Yapılan yanlış uygulamalar
üzerine yoğunlaşmak yerine, yanlışlardan nasıl dönülüp, telâfisi doğrultusunda
birlikte çözüm üretmekte fayda var. Bu da ancak İnsan Hakları
Beyannamesi‘nde yeralan yükümlülükler doğrultusunda yasal düzenlemeleri yapıp,
dilin ve kültürel elementelerin gelişimi için gerekli alt yapı ve ekonomik
koşulları sağlamakla mümkün. Bunu yaparken de bir lütuf bakış açısıyla değil,
Devletin Vatandaşına olan sorumluluğu taşıyan bir bakış açısıyla uygulamaya
konulursa, başarılı olunabilir.
Ali İhsan Aksamaz: Musa Bey, eski zamanlarda, herkes Lazca biliyordu.
Günümüzde herkes Lazcayı bilmiyor. Lazca, günden güne ölüyor. Lazca şimdi
Devlet okullarında seçmeli ders. Ancak haftada bir-iki saat seçmeli ders ile
Lazca yaşayamaz. Öyle görülüyor ki, radyo-TV yayını en hayırlı iş. Ancak TRT,
Lazca kanal açmadı. Ne yapalım da TRT Lazca TV açsın?
Musa Karaalioğlu: Nasıl ki,
seçmeli ders tek başına bir çözüm getirmediyse, Lazca TV yayını olsa bile süreç
içinde genele yönelik çözümü getiremeyecektir. Beraberinde sadece yılgınlığı
getirecektir. O nedenle, sağlıklı bir çözüm isteniyorsa, Lazcayı, yaşamımızın
bütün alanlarında ve toplumun yapısal kurumlarında varalabilme koşullarının
sağlanması gerekli. Tek ayakla bir At`ın koşması bir yana, yürümesi bile mümkün olmayacağına
göre, tek başına Lazca TV ya da tek başına seçmeli ders de Atın
koşmasını mümkün kılmaz.
Ali İhsan Aksamaz: Musa Bey, ben size çok teşekkür ederim. Başka sorum yok,
ancak sizin söyleyecekleriniz varsa, lütfen, bahsedin. Teşekkür ederim. Yaradan
sizin yardımcınız olsun.
Musa Karaalioğlu: Rica ederim,
Cuma, memnuniyetle.
Herşeyden önce, Yaradan kimseyi yaradılana muhtaç
kılmasın! ve „İnadina Umut“ derim
Nananena çkuni xepe k̆oreyi
Uköyneli xvala, çkar uʒ̆k̆areli
Şurimşine çkimi kogonʒ̆k̆i toli
Muunç̆xepeşa mendemiyoni
Lazuri, naçxiyalamz poğaris ʒ̆kari
Skidala, dodgina ar mcveşi nca
steri
Mjora extasen, çkar var gextasen
Oropa çkunik purki gontxasen
+
Söyleşinin Lazcası:
Musa K̆araalioğlik Ğarğalaps:
“Berek va
imgaraşa, mitik buži va meçaps!”
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi ren Musa K̆araalioğli. Musa
K̆araalioğli ren çkineburi gemabirepeşen, k̆ult̆urişi k̆oçepeşen arteri. Muşi
coxo 2003 ʒ̆anaşendoni dido fara mignapun ma. 2003 ʒ̆anas gamiçkvineri ar
albumi kuğun. Albumi muşis coxons „Xinci“. Aya rt̆u iptineri albumi muşi; eşo
komşuns aʒ̆i. Gamiçkvineri majura albumiti kuğun. Majurani albumi muşis
coxons „Oropa“. Musa K̆araalioğlik hemi ibirs hemiti birapape muşişi t̆ekst̆epe
ç̆arups. Artikartişen mskva do gagnaponi Lazuri t̆ekst̆epe kuğun Musa
K̆araalioğlis. Lazuri t̆ekst̆epe muşişen arterik eşo miʒ̆umernan:
“K̆oçi steri kort̆are/ Nak̆o nena giçkin, hek̆o k̆oçi re si/ Nana nena va
giçkin na, çkar k̆oçi va re si/ ( …) Lazuri Nena doboxvamt, çkun çkuni xepete/
Gaşkurinen mutxaşen, mi noreti gatkfen…”
Amk̆ata k̆apet̆i minobaşi zmona do gagnapa kuğun Musa K̆araalioğlis.
K̆alemi muşiti dido k̆ap̆et̆i ren. Sersi muşiti ren kimoluri do davuduri. Ma,
muşi Lazuri do Turkuli birapapes vusiminaşi, lai andğaneri dğas va vore, dido
mcveşi oras doviqver; Mapa Gubazişi oras doviqver; gurişa k̆ap̆et̆oba
momixteps. Amk̆ata k̆ap̆et̆i mistik̆uri menceli kuğun emus. Musa K̆araalioğli
k̆ala bğarğali ma. Aya ren çkini noğarğale çkinişi t̆ekst̆i. Ali İhsan
Aksamazi. 22 XII 2018)
+
Ali İhsan Aksamazi: Musa Begi, ma miçkin, tkvan Viʒ̆uri ret. İpti biyografi
tkvanişen bğarğalat, molamişinit, mu iqven! So do mundes yeçkindit? Namu
nʒ̆opulapes igurit? Mu dulya ikipt? Aʒ̆i so skidut? Çileri reti? Berepe
giqonunani?
Musa Karaalioğli: So dovibadi, so
yepçkindi; aya k̆itxalas nenaşgektiru ren perpu; noğa Viʒ̆eşi oput̆e
Ç̆anap̆etis dovibadere, yepçkindere. Mundes dovibadi, mundes yepçkindi; aya
k̆itxalas nenaşgektiru ren armʒika meç̆ireli. Ma geç̆k̆apuroni nʒ̆opulas
gevoç̆k̆işi, iç̆arineren dobadaştariği çkimi, emindros ik̆aidineren dobadaştariği çkimi. Aşo iquşiti,
mexole iç̆arineren dobadaştariği çkimi. Emutenti 01
K̆undura1956 iqveren çkimi
dobadaştariği. Nana do nandidi çkimişi nenaten, mtini dobadaştariği çkimi ren 24 Xrist̆ana 1957;
didi ixtimaliten, aya ren mtini dobadaştariği
çkimi. Xçe yak̆a do
uça goʒ̆ak̆iraleten oput̆e çkimi Ç̆anap̆etişi geç̆k̆apuroni nʒ̆opulas;
k̆ost̆iumi, k̆ravati do kuditen oşkenoni nʒ̆opula noğa Viʒ̆es; Liseti noğa
Arkabis doviguri. Uk̆uleti sinifiş mamgurapalobaşi burmeşen
dovimezuni ma. Uk̆ule mexole sum ʒ̆anaş morgvalis mamgurapaloba do maktaloba
dop̆i.
1980 ʒ̆anaşi geç̆k̆ala rt̆u,
Alamanyaşa mepti. Nenaş gamantana şk̆ule, noğa Munixişi Pedagojişi İnst̆it̆ut̆is
doviguri. Ekoni gamantana çkimi şk̆ule; dido meç̆ireli rt̆u, mara
oçalişuşi izni maqu 1986 ʒ̆anas. Uk̆uleti noğa Munixişi ar ağanmordalobaşi
muesseses oçalişus kogevoç̆k̆i ma. Mk̆ule ora şk̆ule, ağani ar dulya
mažiru noğa Nurnbergis. Edo ma dovibargi eya noğaşa. Ekoni Ağanmordalobaşi
Dayras mxuci mepçi jur ʒ̆anaş morgvalis. Turkiyeluri berepe şeni içalişept̆u do
nʒ̆opulaşi maktaloba do berepeşi ocağape ok̆onç̆u noğirapt̆u eya dayrak; aya
dulya ixvenet̆u meçkineri ar p̆rojeten. Jur ʒ̆ana şk̆ule, K̆ult̆uriş Dayraşa
mendapti do noğaşi ar rayonişi K̆ult̆uruli Şkaguris doviçalişi. Didopeten
Turkiyeşen moxtimeri k̆oçepeşi k̆ult̆uruli faaliyetepe do gamantanapes omxvacu
şeni doviçalişi. Guma 2004 ʒ̆anaşendoni, ar k̆ult̆uruli şkagurişi maktaloba
vikip ma. Aya şkagurik k̆ult̆uruli faaliyetepe do gamantana meçaps mteli
lamtinalas. Amuş gale, fursat̆i do ora maqvaşi, muzik̆işi noçalişepe vikip do
sinema do seriali filimepesti rolepe vosağup ma. Çileri vore; ar k̆ulani do ar
skiri komiqonun. K̆ulanik iguraps medya- ç̆andinaşi burmes. Skiri çkimi ren
Makinaş injineri.
Ali İhsan Aksamazi: Musa Begi, tkvan ret k̆ult̆urişi k̆oçi. Gamiğineri jur
albumi kogiğunan. Aris coxons „Xinci“. Majuras coxons „Oropa“. Ağani albumiş
p̆roje giğunani?! Ma miçkin, tkvan birapape tkvanişi t̆ekst̆epeti ç̆arupt.
Muk̆o ç̆areli Lazuri do Turkuli birapaşi t̆ekst̆i giğunan?
Musa Karaalioğli: Ho, jur
musik̆aluri albumiş noçalişe maqu. Maartani musik̆aluri albumi çkimi coxo
ren „Xinci“. Turkuli nenaten ptkvat na, Kyopri; eşo ptkvat na, aşo ptkvat na,
k̆ult̆urepeşdoloxeni diyalogi. Majura musik̆aluri albumi çkimişi coxo ren
„Oropa“. Ar oxorcak ar k̆oçis qorops varna ar k̆oçik ar oxorcas qorops;
aya zmonaten va ren albumi çkimişi coxo. K̆artaturli qoropaşi
maanaten ren albumi çkimişi coxo. K̆oçepes eşo uçkinan, mara eşo va ren.
Albumepes gežin (18) vitoovro birapa. Aya birapapeşi t̆ekst̆iti, muzik̆iti ren
çkimi noxvene. Aya birapapeşen viti ren Lazuri, ovroti ren Turkuli; eşo
ibirinu. Amuş gale, dobağine majura noçalişepeti komiğun ma, mara
gamiçkvineri va ren. Ağani albumi oxvenu guris va mek̆amilaps, maaliyeti muşi
dido paxali ren do emuşeni.
Ali İhsan Aksamazi: Musa Begi; tkvan k̆ult̆urişi k̆oçi ret, musik̆işi k̆oçi
ret. K̆onserepe meçapti? Mcveşi do ağani k̆onserepe tkvanişen molamişinit,
mu iqven! Ağani k̆onseriş p̆rojepe giğunani?
Musa Karaalioğli: ʒ̆oxleni
ʒ̆anapes k̆onseriş noçalişepe maqveret̆u. Didopeten fest̆ivalepes,
ok̆omxvacuşi faaliyetepes do k̆ult̆uruli faaliyetepes xe mepçeret̆i ma. „Shin“
coxoni Gurculi ansambli k̆ala k̆onseri mepçeret̆i. K̆onserepe çkimişen
arteri eya rt̆u. Ağani k̆onseriş p̆roje va miğun amdğaneri ndğas; aya otkvalu
domaç̆irs aʒ̆i.
Ali İhsan Aksamazi: Musa Begi, tkvan opşa gagnaponi Lazuri birapape
kogiğunan. Edo Lazuri nenas qoropt. Birapape tkvaniten, hemi Lazuri Nenaşi
ğuraşen, hemiti Lazi xalk̆işi meç̆ireli skidalaşen ambarepe momçapt.
Lazepes dido mcveşi do cinconi k̆ult̆uri kuğunan. 25- 30 ʒ̆ana ʒ̆oxleni orapes,
varti Lazepes varti Lazepeşi doloxeşen gamaxtimeri Gamantaneres Lazepeşi
Tarixişen do mağali K̆ult̆urişen ambari va uğut̆es. Muepe izmont eya mcveşi
xali jin?
Musa Karaalioğli: Lazuri nena ren
çkimi nananena. Oqoropuş met̆a, minoba do şaxsoba çkimişi gagaçi ren Lazuri
nena. Lazuri nenak sosyalizasyonis memişvelu. Mk̆ule nenaten giʒ̆vat; ar
xalk̆işi mteli tarixuri skidala, andğaneri ndğalepeşa nunç̆işinuşi menceli
kuğun nanenenas. Emuşeniti xalk̆işi k̆ult̆uruli unsurepeşi omordinusti
numxvacups nanenenak; amk̆ata menceloni ç̆k̆oni ren nananena.
Asimilasyonist̆uri p̆olit̆ik̆apeten ar nananena ğuraşi, eya xalk̆işi ç̆umeneri
renobati ğurun. Aşoten k̆oçinobas ar k̆imet̆i gundunun, aya ren k̆oçinobaşi
oncğore; aya ren k̆oçinobaşi dork̆inoba do oncğore. Emuşeniti, mtini giʒ̆vat;
“Gamantaneri“ varna „mağali K̆ult̆uri“ steri zit̆ape absurduli ren çkimi şeni;
eşo momixteps. Namu gagnapaten do mişi gagnapaten oxovoʒ̆onaminonan aya
zit̆ape; aʒ̆iti aya gagnapaşa komoptat! Aya zit̆ape ipti vognatşi, refleksuro çkini
gamanatanaşi seviyeten oxomaʒ̆onenan aya zit̆apeşi maana; ayati ren dido
normali. Emuşeniti muperi do muşeni gamantanaşi
p̆olit̆ika; aya k̆itxala ren dido beciti aʒ̆i. Gamantanaşi jur çkvaneri gagnapa oʒ̆iruten do
entepe ok̆iyasuten, nenaşgektiruşi gzas gebdgitat aʒ̆i:
Maartani gamantanaşi sistemik p̆anda ar ideoloji do ar
ceras numxvacups do meçkineri k̆aidepe kuğun; maezbere ren do itaatkyari k̆uli
ordaps. Majura gamantanaşi sist̆emik oguraps osimadu. Aya gamantanaşi
sist̆emik k̆oçis ok̆iyasuşi simada oguraps do emus gza meçaps irade muşiten
gonk̆vatuşa. Edo ti-muşi mencelişen ambaroni, mak̆itxace, ağani icadi do
gamamalaşa xaveskyari timoşletineri k̆oçepe ordaps aya gamantanaşi sist̆emik.
Ar k̆oçik p̆anda k̆itxaşi do udodginu goşogoraşi iqven
doxmelip̆ici, amk̆ata k̆oçi Gamantaneri va işinen, mara Gamantanobaşi gzas gedgineri
ren xvala; eşo işinen, ma eşo vizmon. Namtini k̆oçepe Gamantaneri işinenan,
mara entepes kianaşen ambari va uğunan. Entepeşi aya xalişi mtini sebebiti ren
didopeten asimilasyonist̆uri p̆olit̆ikape. Entepeşi aya xali yeçkinderen asimilasyonist̆uri
gamanatanaşi p̆olit̆ikapeşen; ma aya dulya eşo vizmon.
Ali İhsan Aksamazi: Musa Begi, ginon Osmanlişi oras, ginon Dudmoşletinobaşi
Harbis, ginon Cumhuriyetişi oras, Lazepe p̆anda dulyamxvamu do p̆at̆riot̆i/
vatanperveri k̆oçepe renan. Heleti Dudmoşletinobaşi Harbişi oras, şurdoguriten
numxvaces do içalişes. Tarixuri rabisk̆apek eşo miʒ̆umernan. Mara
Dudmoşletinoba şk̆uleni orapes; İnglisuri, Alamanuri, Fransuri, Bulgaruli,
İt̆alianuri, Urumuri, Ermenuri nenapeten nʒ̆opula guinʒ̆k̆u; aya dido normali
rt̆u. Murenki Lazuri nenaten nʒ̆opulape va guinʒ̆k̆u. Aşoti va doskidu. Lazuri
nenaşi oğarğaluti geink̆ilinu, berepek Lazuri ğarğalanşi, baxupt̆es. Xalk̆ik
Lazuri ğarğalaşi, paraşi ceza meçapt̆es. Didilepek aşo miʒ̆umernan. Amk̆ata
ambarepe şeni muepe izmont?
Musa Karaalioğli: Lazepeşa
medgineri asimilasyonist̆uri gamanatanaşi p̆olit̆ikapeşen tişen k̆udelişa
molamişinit tkvan, ma çkva mu matkven! Aya ren didi oncğore, aya ren didi
yazuği; eşo matkven ma! Xoloti otkvalu domaç̆irs; xvala asimilasyonist̆uri
gamanatanaşi p̆olit̆ikape var, Lazepeti k̆abaetoni renan aya dulyaşi doloxe; ma
eşo vizmon. Nananena mutepeşi oskedinu şeni entepekti çkar mutu va qves do
emuşeni. Xvala asimilasyonist̆uri gamanatanaşi p̆olit̆ikapes k̆abaeti
mok̆idutenti va iqven; aya oçkinu domaç̆irnan. Ar mskva notkvame komiğunan: “Berek va imgaraşa, mitik buži
va meçaps!” Aya dulyati eşo ren.
Ali İhsan Aksamazi: Emindroneri devletadamapek xvala ligvist̆uri
asimilasyoni va ikipt̆es. Ziraatişi rdalasti gza va niçinet̆u; lazut̆i do luqu
do ar-jur ziraatişi monoçaneşen met̆a va mutu rt̆u. Edo çkineburepe k̆urbetişa
ulurt̆es. Aşotenti çkineburepeşi maxoroba imʒikanu memleketis. Andğaneri ndğas,
çkineburepe goşobğeri skidunan didi noğapes. Ayati majura beciti fakt̆ori ren
Lazuri nenaşi ğuras. Aya mcveşi k̆ult̆uruli do ek̆onomiuri asimilasyonist̆uri
p̆olit̆ikape şeni muepe izmont?
Musa Karaalioğli: Jileni
notkvamepe çkimitenti aya xalişen molapşini ma, aʒ̆iti eşo matkven; uhak̆k̆oba
qverenan do p̆at̆i guroni asimilasyonist̆uri gamanatanaşi p̆olit̆ikape
t̆erenan. Xvala mvceşi xilafi asimilasyonist̆uri gamanatanaşi p̆olit̆ikapeşen
molaşinu vardo, xilafi gzaşen goktimu do xilafi dulyapeş onʒ̆uranu şeni, arto
muepe maxvenenan; aya dulya şeni gzalepe ožiramu domaç̆irnan. Aya ren ren pelaperi
simada. K̆oçiş hak̆epeşi dek̆larasyonik amk̆ata dulyapeşen tişen k̆udelişa
molaşinaps. Emuşeniti K̆oçiş hak̆epeşi dek̆larasyoni ren k̆ila çkini. Aya
dek̆larasyonis gežin oxenʒalepeşi vazifepe. K̆anonuro onʒ̆uranupe, nena
do k̆ult̆urişi omordinu şeni tudenst̆rukt̆ura do finansuri omxvacuten
iqven aya dulya. Mara aya va ren oxenʒaleşi ar lutufi, aya ren oxenʒaleşi
nena-gemktiroba dobadonari muşişa. Aya dulya, oxenʒaleşi nena-gemktirobaten
ixvenaşi, dava iqvasunon gecgineri; ma eşo vizmon.
Ali İhsan Aksamazi: Musa Begi, mcveşi orapes, iris Lazuri kuçkit̆u do
ğarğalapt̆u. Mara andğaneri dğas didos Lazuri va uçkin. Dğaşen dğaşa, Lazuri
nena ğurun. Aʒ̆i Lazuri nena ren menoʒxune dersi devletişi nʒ̆opulapes. Mara ar
dolonis ar-jur menoʒxune dersiten, Lazuri nena va askiden. Eşo ižiren ki,
radio-T̆V-şi ç̆andina ren irişen xeironi dulya. Mara TRT̆-k Lazuri k̆anali
va gonʒ̆k̆ips. Mu p̆at do TRT̆-k Lazuri k̆anali gominʒ̆k̆an?
Musa Karaalioğli: Giçkinan; xvala
menoʒxune dersi va iqu çare Lazuri nenaşi oskiduşa. TRT̆-şi Lazuri T̆V-ti eşo
iqvasunon; xvala Lazuri T̆V-ti va iqvasunon çare Lazuri nenaşi oskiduşa; mtelo
çare va iqvasunon. Aya xalikti nokaçoba momiğasunonan aya davas. Lazuri nenaşi
oskiduşa mtini çare minonan na, skidalaşi mteli speropes do lamtinalaşi mteli
muessesepes nananena çkinişi renoba şeni ar xali ogoru do arto oçalişu
domaç̆irnan.
Ar k̆uçxoni ʒxenis xvala
onk̆ap̆uşi xali var, ogzaluşi xaliti va aqven. Xvala Lazuri T̆V-k,
xvala menoʒxune dersik va nuşvelasunon Lazuri nenaşi oskiduşa.
Ali İhsan Aksamazi: Musa Begi, ma tkvan dido şukuri giʒ̆umert. Açkva
k̆itxala va miğun mara, tkvan guris otkvaluşi çkva nena giğunan na, eti
molamişinit, mu iqven! Şukuri giʒ̆umert. Ğormotik p̆anda megişvelan.
Musa Karaalioğli: Rica goğodap,
Cuma, memnuniyetiten! Miçkit̆an; Ğormotik çkar miti çkar mitis muxtiaci va
qvas! Xoloti eşo matkven ma: „Oxoç̆k̆oduten omudişi gzas gebdgitat!“
Nananena çkuni xepe k̆oreyi
Uköyneli xvala, çkar uʒ̆k̆areli
Şurimşine çkimi kogonʒ̆k̆i toli
Muunç̆xepeşa mendemiyoni
Skidala, dodgina ar mcveşi nca
steri
Mjora extasen, çkar var gextasen
Oropa çkunik purki gontxasen
(Musa Karaalioğli)
+
aksamaz@gmail.com
