“Gürcüstan” kitabı Türkiye’de yaşayan Gürcü halkı için bir milâttı!”

“Gürcüstan” kitabı Türkiye’de yaşayan Gürcü halkı için bir milâttı!”

(Ön açıklama: Bugünkü Misafirim Şanver Akın.  Şanver Akın, ülkemizin donanımlı Gürcü Aydınlarından; bir turist rehberi, bir turizmci, bir gazeteci, sendikacı,  bir eğitimci, araştırmacı-yazar.  Yedi dil biliyor. 1977’de İsveç-Stokholm’de yayınlanan “Çveneburi Dergisi”nin önderi. Gürcistan’ın devlet başkanı Zviad Gamskhurdia’nın da yetkili Orta-doğu temsilcisi. Şanver Akın;  Şalva Tevzadze, Sandro İberieli ve Saba Artvineli gibi müstear adları da kullanıyor: Yayımlanmış çok değerli kitapları da var: “Kartuli Ena/ Gürcü Dili”, “Gürcü Halkının Tarihi”, “Beyaz Köle Ticareti”, “Stalin’in Gerçek Yaşamı” ve “Sandro’nun Hayatı”. Kendisiyle bir söyleşi yaptım; biyografisi, yayımlanmış kitapları ve Türkiye’deki Çveneburi/ Gürcü Aydınlarının eski faaliyetlerine ilişkin konuştuk. Bu metin, söyleşimize ait. Ali İhsan Aksamaz; 07 IV 2020)

Ali İhsan Aksamaz: önce biyografinizden konuşalım da öyle başlayalım! Nerede ve ne zaman doğdunuz?  Hangi okullarda öğretim gördünüz? Evli misiniz? Çocuklarınız ve torunlarınız var mı? Şu anda nerede yaşıyorsunuz? Hangi dilleri biliyorsunuz?  Bize kendinizden kısaca bahsedin, lütfen!

Şanver Akın: Sinop- Ayancık'ta Mestan Köyü Aktaş mahallesinde 1945 yılında doğdum. İlkokulu köyümde, orta, lise ve üniversiteyi İsveç’te okudum. 1965 yılından itibaren İsveç’te yaşıyorum. Evliyim. Beş çocuğum ve  bir torunum var.

Gürcüce, Türkçe, İsveççe, Norveççe, İngilizce, Almanca, İspanyolca’yı iyi derecede, İtalyanca ve Rusça da az derecede biliyorum.

Okumayı çok seviyorum. Kütüphanemde her dilden yaklaşık 2.000 kitabım var.
 Amerika kıtası hariç, tüm kıtalardaki pek çok ülkeyi gezdi. İsveç’ten sonra en çok Yeni Zelanda’yı beğeniyorum. Tunus ve Fastaki Berberi halkı ile İspanya’da yaşayan Baskları ülkelerinde inceledim. Fransa’da yaşayan Korsikalılar ilgi alanıma giriyor.

Ali İhsan Aksamaz: İsterseniz, şimdi de kitaplarınızdan bahsedelim. Yayımlanmış beş kitabınız var; öyle biliyorum: “Kartuli Ena/ Gürcü Dili”, “Gürcü Halkının Tarihi”, “Beyaz Köle Ticareti”, “Stalin’in Gerçek Yaşamı” ve “Sandro’nun Hayatı”. “Kartuli Ena/ Gürcü Dili” adlı kitabınız ne zaman, nerede yayınlandı. Bu kitabı hangi amaçla yayınladınız? Bu kitabınızda hangi konuları işliyorsunuz? “Gürcü Halkının Tarihi” adlı kitabınız ne zaman çıktı; hangi konuları işliyorsunuz? “Beyaz Köle Ticareti” adlı kitabınızla bizlere hangi bilgileri veriyorsunuz? Ne zaman yayındı bu çalışmanız? “Stalin’in Gerçek Yaşamı” adlı kitabınız ne zaman çıktı? Stalin hakkında bize hangi yeni bilgileri veriyorsunuz? Sandro’nun Hayatı”, otobiyografik bir çalışmanız. Ne zaman çıktı bu kitabınız?

Şanver Akın: “Gürcü Dili” adlı kitabım 1973 yılında Türkiye’de asimilasyona uğrayan Gürcü Halkını eğitmek için yayınladım. Türkiye ve Türkiye dışında yaşayan Turkiyeli Gürcüler bu kitaptan çok yararlandılar.

“Gürcü Halkının Tarihi” adlı kitabı beş yıllık bir araştırmadan sonra 540 sahife olarak 2014 yılında yayınlandı. Melaşvili’nin kitabı 1968'de yayınlanmıştı. Aradan çok uzun zaman geçmişti. Yeni bir kitabın yayınlanması elzemdi.

“Beyaz Köle Ticareti” adlı kitabım 2015 yılında yayınlandı. Osmanlı Köle Tüccarlarının Kırımlı Köle Kaçakçıları aracılığı ile  Kafkasya ve Güney Rusya'dan yaptıkları ve halklarımıza uyguladıkları Beyaz Köle ticaretini belgelerle açıklamaktadır.

“Stalin'in Gerçek Yaşamı” adlı kitabım, Rus Şövenisti ve Gürcü düşmanı Krusçof’un yalanlarını belgelerle teşhir eden bir çalışmadır. Herkesin okumasını tavsiye ederim.

“Sandro’nun Hayatı”  adlı kitabım çocuklarımın isteği üzerine yazılmıştır.

Ali İhsan Aksamaz: Yeni kitap projeniz var mı? Bize yeni müjdeleriniz var mı?

Şanver Akın: Henüz yok fakat Bask ve Berberi halkların tarihlerini inceliyorum.

Ali İhsan Aksamaz: Şimdi de 1977’ye gitmek istiyorum. Biliyorum, 1960’ların ikinci yarısından itibaren Türkiye’deki Gürcü Aydınları, Çerkesler’in/ Kuzey Kafkasyalılar’ın dergilerinde makaleler yazmaya başladılar. Ancak daha önce İstanbul’daki Gürcü Aydınları’nın “kültürel otonomi” yönelimli çalışmalarından haberleri yoktu. 1968’de “Gürcüstan” adlı kitap İstanbul’da yayınlandı. Bu kitap hakkındaki düşüncelerinizi öğrenmek istiyorum.

Şanver Akın: Ben de “Yamçı” gibi birçok Çerkes dergilerini inceledim. Bilhassa İzzet Aydemir Bey’e hayrandım.
“Gürcüstan” kitabı Türkiye’de yaşayan Gürcü halkı için bir milâttı. Bilhassa ben çok etkilendim ve kitabın gönüllü dağıtımcısı oldum.

Ali İhsan Aksamaz: Ahmet Özkan Melaşvili ve Hayri Hayrioğlu’nu ne zaman tanıdınız?

Şanver Akın: Her ikisini 1968 yılında tanıdım ve pek çok yıl yazışmalarımız oldu...

Ali İhsan Aksamaz: “Çveneburi Dergisi” neden ilk olarak Türkiye’de değil de İsveç’te yayınlandı? Sizin katkınız nedir?

Şanver Akın: O zamanki siyasî şartlarda Türkiye’de mecmua çıkarmak imkânsızdı. Mecburen İsveç’te yayınlayıp Türkiye’deki abonelere posta ile gönderiyordum.

Ali İhsan Aksamaz: “Çveneburi Dergisi” neden önce İsveç’te sonra da Türkiye’de  yayınlandı?

Şanver Akın: İsveç’te birkaç yıl yayınlandıktan sonra tirajda büyük artış oldu. Posta ile ulaştırmak imkânsızlaştı. Mecburen Türkiye’de basmaya karar verdik.

Ali İhsan Aksamaz: “Çveneburi Dergisi”, 12 Eylül 1980 Askerî Darbesi sebebiyle yayınına devam edemedi. Türkiye’deki bütün muhalifler gibi, Gürcü Aydınları da sustu. Ancak bu suskunluk 1993’e kadar on üç yıl sürdü. Bu konuda ne düşünüyorsunuz?

Şanver Akın: Askerî darbe yılları idi ve büyük baskı vardı. Aydınlar mecburen sustular.

Ali İhsan Aksamaz: Türkiye’deki Gürcüler İmerkhevi Gürcücesini, 93 Muhaciri Çveneburiler/ Gürcüler Açara Gürcücesi bilmelerine rağmen, “Çveneburi Dergisi”nde olsun, “Mamuli Dergisi”nde olsun, “Pirosmani Dergisi”nde olsun, neden Gürcüstan’ın Kartli Gürcücesi kullanıldı?

Şanver Akın: Kartli Lehçesi bizim 2500 yıllık devlet ve edebiyet geleneğimizi yansıtıyor. Bu sebeple kullanıldı ve kullanılacaktır.

Ali İhsan Aksamaz: Türkiye’de halen Gürcüce’nin iki lehçesi konuşuluyor: İmerkhevuli ve Açaruli. Gürcistan’da konuşulan Gürcüce’nin de lehçeleri var: Mokhevuri, Mtiulur-Gudamaqruli, Khevsuruli, Pşavuri, Tuşuri, Kartluri, Kakhuri, İngilouri, Tianeturi  Cavaxuri, Meskhuri, Guruli,  İmeruli, Raçuli. Buna rağmen, Lazca, Megrelce ve Svanca’nın Gürcüce’nin lehçeleri olarak lânse ediliyor. Halbuki Lazca, Megrelce ve Svanca da Gürcüce gibi birer dil. Bu konuda ne düşünüyorsunuz?

Şanver Akın: Megrel-Lazca ve Svanca Kafkas Dillerinin Kartluri öbeğine bağlı olup kardeş dillerdir. Bunları lehçe sayan bazı kendini bilmez Gürcü şövenistleridir. Ben bunları facebok sayfamdan kovuyorum.

Ali İhsan Aksamaz: Günümüzde “Gürcü”,“Kartveli” ve “Georgian” terimleri eşanlamlı kullanılıyor. “Gürcü” ve “Kartveli” terimlerinin kökeni nedir?  “Kartveli” terimi ne zamandan beri kullanılıyor? İlk kimleri tanımlamak için kullanılıyordu?

Şanver Akın: “Gürcü”, Perslerin bize taktığı addır ve kurt gibi savaşçı anlamına geliyor. “Kartveli” Gürcülerin kendilerine verdiği addır ve Kartli Bölgesi halkı anlamına geliyor. Georgia: Yunanca bir kelimedir ve toprağı kullanan halk/ çiftçi anlamına geliyor.

Ali İhsan Aksamaz: Bu söyleşi için size çok teşekkür ederim. Başka sorum yok. Ancak sizin bahsedeceğiniz başka konular varsa, lütfen onlardan da bahsedin! Sağlıcakla kalın!

Şanver Akın: Ben tüm Çerkes, Laz ve tüm Kafkasyalı kardeş halklara sevgi ve saygımı sunuyor, onlara başarılar diliyorum.

aksamaz@gmail.com

+

Şanver Akinik Ğarğalaps:

“Gurcustani” coxoni ketabi rt̆u miladi Turkiyeşi Gurci Xalk̆i şeni!”

(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi ren Şanver Akini.  Şanver Akini ren dobadona çkinişi k̆ap̆et̆i Gurci Gamantanerepeşen; t̆urist̆iş goʒ̆oncğoneri ren, t̆urizmiş emektari ren, jurnalist̆i ren, masendik̆e ren,  magamantane ren, magoşogore-mç̆aru ren.  Şkvit nena kuçkin. (1977) vit̆on çxoro oşi do sume neçi do vit̆o şkvit ʒ̆anas İsveç-St̆ok̆holmis gamiçkvineri “Jurnali Çveneburişi” timçxu rt̆u. Gurcistaniş oxenʒaleşi umçane Zviad Gamsaxurdiaşi ofiʒialuri matemsile rt̆u Oşkende Yulvas. Şanver Akinik ixmars  Şalva Tevzaže, Sandro İberieli do Saba Artvineli steri žegnepeti.  Gamiçkvineri dido k̆imet̆oni ketabepeti kuğun: “Kartuli Ena/ Kortuli Nena”, “Kortu Xalk̆işi Tarixi”, “Xçe Kyoleşi Ticareti”, “St̆alinişi Mtini Skidala” do “Sandroşi Skidala”. Muşi k̆ala ar int̆erviu dop̆i; biyografi muşişen, gamiçkvineri ketabepe muşişen do Turkiyeş Çveneburi/ Gurci Gamantanerepeşi mcveşi noçalişepeşen molapşinit. Aya noç̆are ren çkini noğarğale. Ali İhsan Aksamazi; 07 IV 2020)

Ali İhsan Aksamazi: ʒ̆oxle biyografi tkvanişen molapşinat do eşo gevoç̆k̆at! So do mundes yeçkindit? Namu nʒ̆opulapes igurit? Çileri reti? Berepe do motape giqounani? Aʒ̆i so skidut? Namu nenape giçkinan? Dudi tkvanişen ç̆it̆a- ç̆it̆a molamişinit, mu iqven!

Şanver Akini: Noğa Sinop- Ayancik̆işi oput̆e Mest̆anişi mahalle Akt̆aşis yepçkindi, dovibadi (1945) vit̆on çxoro oşi do jure neçi do xut ʒ̆anas. Geç̆k̆apuroni nʒ̆opula – oput̆e çkimis; oşkenduri nʒ̆opula, lise do universit̆et̆iti doviguri İsveçis. (1965) vit̆on çxoro oşi do sume neçi do xut ʒ̆anaşen doni İsveçis pskidur. Çileri vore. Xut bere do ar mota komiqonun. Kortuli, Turkuli, İsveçuri, Norveçuri, İnglisuri, Alamanuri, İsp̆anyuri nenape k̆ai dereceten, İtal’yanuri do Rusuli nenapeti ç̆it̆a-ç̆it̆a komiçkin.

Ok̆itxu k̆ai miʒ̆onun. Çkimi ketabxanes k̆arta nenaşen mexole (2.000) jur vit̆oşi ketabi komiğun. Amerik̆aşi k̆ont̆inent̆işen met̆a, majura mteli k̆ont̆inent̆epeşi dido dobadonapes gopti.

İsveçişk̆ule Ağani Zelanda dido k̆ai maʒ̆onen.  Tunusi do Fasişen Berberepe do İsp̆anyaşi Bask̆urepe k̆ult̆urulo goşobgori dobadonape mutepeşis. Fransaşi K̆orsik̆urepeti k̆ult̆urulo goşogoruşa toli komiğun ma.

Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti ginonan na, aʒ̆iti ketabepe tkvanişen molapşinat. Gamiçkvineri xut ketabi giğunan; ma eşo miçkin: “Kartuli Ena/ Kortuli Nena”, “Kortu Xalk̆işi Tarixi”, “Xçe Kyoleşi Ticareti”, “St̆alinişi Mtini Skidala” do “Sandroşi Skidala”. “Kartuli Ena/ Kortuli Nena” coxoni ketabi tkvani mundes do so gamiçkvinu? Aya ketabi mu noğireten gamiçkvinu? Aya ketabi tkvaniten mu ambarepe meçapt?

“Kortu Xalk̆işi Tarixi” coxoni ketabi tkvaniten mu ambarepe momçapt? “Xçe Kyoleşi Ticareti” coxoni ketabi tkvaniten mu ambarepeşen molaşinapt? Mundes gamikçvinu aya noçalişe tkvani? “St̆alinişi Mtini Skidala” coxoni ketabi tkvani mundes gamiçkvinu? St̆alinişi skidalaşen namu ağani ambarepe momçapt? “Sandroşi Skidala” coxoni ketabi ren ot̆obiyografiuli noçalişe tkvani. Mundes gamiçkvinu aya ketabi tkvani?

Şanver Akini: “Kartuli Ena/ Kortuli Nena” coxoni ketabi gamaviği (1973) vit̆on çxoro oşi do sume neçi do vit̆o sum ʒ̆anas; Turkiyes asimile- oğoderi Gurci xalk̆i onʒ̆opulu şeni gamaviği aya ketabi. Turkiyes do Turkiyeşi gale skideri Gurcepes dido nuşvelu aya ketabi çkimik.

(540) xut oşi do jure neçi but̆k̆aloni “Kortu Xalk̆işi Tarixi” coxoni ketabi çkimi şeni, ma goşobgori xut ʒ̆anaş morgvalis do eşo  gamiçkvinu (2014) jur vit̆oşi do vit̆o otxo ʒ̆anas. Ahmet Ozkan Melaşvilişi “Gurcustani” coxoni ketabi gamiçkvineret̆u (1968) vit̆on çxoro oşi do sume neçi do ovro ʒ̆anas. Ginže ʒ̆anape golaxteret̆u. Ağani ketabi gamağuşen çkva gza va rt̆u; aya ketabi rt̆u dvaç̆ironi.

“Xçe Kyoleşi Ticareti” coxoni ketabi çkimi gamiçkvinu (2015) jur vit̆oşi do vit̆o xut ʒ̆anas. K̆irimiş kyoleşi k̆ont̆rabandist̆epeşi xeten, Osmanliş kyoleşi turcarepek ikipt̆es xçe kyoleşi ticareti K̆afk̆asya do Omjore Rusyaşen. Aya ketabi çkimik rabisk̆abeten aya dulyapeşi ambarepe ognapaps.

“St̆alinişi Mtini Skidala” coxoni ketabi çkimik Rusişi şovenist̆i do Gurcepeşi duşmani Xruşçovişi mʒudepe rabisk̆apeten ognapaps. Amk̆ata noçalişe ren aya ketabi. Tavsiye goğodapt, irik ik̆itxas. “Sandroşi Skidala” coxoni ketabi çkimi iç̆arinu berepe çkimişi guri oxvenu şeni.

Ali İhsan Aksamazi: Ağani ketabiş p̆rojepe giğunani? Pukironi ambarepe giğunani çkinda?

Şanver Akini: Aʒ̆i emk̆ata p̆roje va miğun ma, mara Bask̆uri do Berberuli xalk̆epeşi tarixepe goşobgorup.

Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti  (1977) vit̆on çxoro oşi do sume neçi do vit̆o şkvit ʒ̆anaşa oxtimu minon ma. Komiçkin, (1960-epe) vit̆on çxoro oşi do sume neçoni ʒ̆anepeşi majura gverdişen doni Turkiyeşi Gurci Gamantanerepeşi noç̆arepe gamiçkvineret̆u Çerkesepeşi/ Olande K̆afk̆asyalurepeşi jurnalepes. Mara am Gurci gamantanerepe rt̆es uambare timutepeşişen ʒ̆oxleni Gurci Gamantanerepeşi “k̆ult̆uruli ot̆onomi” noğironi noçalişepeşen. Xoloti  “Gurcustani” coxoni ketabi gamiçkvinu (1968) vit̆on çxoro oşi do sume neçi do ovro ʒ̆anas, noğa İst̆anbolis. Aya ketabi şeni mu izmont, hele miʒ̆vit do çkinti dovigurat.

Şanver Akini: Emindros mati “Nabadi/ Yamçi” steri Çerkesuli jurnalepe vik̆itxupt̆i, goşobgorupt̆i. Didopetenti İzzet Aydemir Begişi xayrani vort̆i ma.
Gurcustani” coxoni ketabi rt̆u miladi Turkiyeşi Gurci Xalk̆i şeni. Aya ketabik guri çkimişa dido tesiri oğodu. Edo şurdoguriten aya ketabi majurapesti mepçi do vok̆itxapi ma.

Ali İhsan Aksamazi: Ahmet Ozkan Melaşvili do Hayri Hayrioğli mundes içinit?

Şanver Akini: Juriti (1968) vit̆on çxoro oşi do sume neçi do ovro ʒ̆anas viçini. Edo kart̆ali oç̆arutenti iroras irtibati komiğut̆es.

Ali İhsan Aksamazi: “Çveneburi ” coxoni jurnali muşeni ʒ̆oxle Turkiyes vardo, İsveçis gamiçkvinu? Namu gzaten mxuci meçit aya jurnalis?

Şanver Akini: Emindroneri p̆olit̆ik̆uri ik̆limişi guri şeni, Turkies emk̆ata jurnali gamağu mumkuni va rt̆u do emuşeni. Eşo iquşiti, İsveçis gamaviğapt̆i do ekolen post̆aten akoni abonepes mevuncğonopt̆i.

Ali İhsan Aksamazi: Muşeni “Jurnali Çveneburi” ʒ̆oxle İsveçis, uk̆uleti Turkiye-İst̆anbolis gamiçkvinu?

Şanver Akini: Ar-jur ʒ̆anaş morgvalis, İsveçis gamiçkvinu şk̆ule, jurnalis t̆iraji dido munžinu. P̆ost̆aten ekolen akonurepes jurnali oncğunu uimkyane rt̆u do emuşeni.  Eşo iquşiti, jurnali Turkiyes gamağu şeni govonk̆vatit çkin.  

Ali İhsan Aksamazi: “Jurnali Çveneburi” va gamiçkvinu (Vit̆ojur)12 St̆aroşina 1980 (Vit̆on çxoro oşi do otxo neçi) Askeruli Darbeşi guri şeni. Turkiyeşi mteli muxalefepe steri, Gurci Gamantanereti userseli doskides. Mara (1993) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do vit̆o sum ʒ̆anaşa, vit̆o sum ʒ̆anaş morgvalis  userseli doskides. Aya uxonaroba şeni mu izmont tkvan?

Şanver Akini: Askeruli darbeşi ʒ̆anape rt̆u do aya xalik amk̆ata dulyapes gza va meçapt̆u. Emuşeniti Gamantanerepe userseli doskides.

Ali İhsan Aksamazi: Turkiyeşi Gurcepes İmerxevişi Gurculi, 93 Muhacirişi Çveneburepes/ Gurcepes Aç̆araşi Gurculi uçkinan, mara “Jurnali Çveneburişi Gurculi t̆ekst̆epeti”, “Jurnali Mamulişi Gurculi t̆ekst̆epeti”, “Jurnali Pirosmanişi Gurculi t̆ekst̆epeti” gamiçkvinu Gurcistanişi Kartlişi Gurculiten, muşeni?

Şanver Akini: Kartlişi diyalekt̆ik çkini (2500) jur vit̆oşi do xut oşi ʒ̆aneri oxenʒale do lit̆erat̆uraşi t̆radiʒia meğalapups do emuşeni. Emuşeni aya dialekt̆i ixmarinu do ixmarinasunon.

Ali İhsan Aksamazi: Andğaneri ndğas, Turkiyes Gurculi Nenaşi jur dialekt̆i ixmarinen: İmerxevuli do Aç̆aruli  dialekt̆epe. Gurcistaniş Gurculi Nenasti dialekt̆epe kuğun: Moxevuri, Mtiulur-Gudamaqruli, Xevsuruli, Pşavuri, Tuşuri, Kartluri, Kaxuri, İngilouri, Tianeturi  Cavaxuri, Mesxuri, Guruli,  İmeruli, Raçuli dialekt̆epe. Antepe renan Gurculi Nenaşi dialekt̆epe. Mara Lazuri, Margaluri do Svanuri ren Gurculi Nenaşi dialekt̆epe yado tkumernan. Lazuri, Margaluri do Svanuriti Nena ren, Gurculi Nena steri. Tkvan mu izmont?

Şanver Akini: Margalur- Lazuri do Svanuri ren K̆afk̆asuri Nenapeşi Kartluri ocağişen do cuma renan artimajuraşa. Aya nenape dialekt̆i oşinu ren xilafi. Edo amk̆ata uğnose koçepe ren şovenist̆i. Mati amk̆ata şovenist̆i k̆oçepe k̆ala dulya va miğun do entepe feysbuk̆i çkimişen arşvacis gep̆t̆k̆oçup.  

Ali İhsan Aksamazi: Andğaneri ndğas, sum t̆erimi, “Gurci”,“Kartveli” do “Georgian” ar mealoni ixmarinen. Aya t̆erimepeşi, “Gurci” do “Kartvelişi” cinci munoren?  Aya t̆erimi, “Kartveli” muk̆o oraşen doni ixmarinen? ʒ̆oxle namu muxurişi xalk̆i oʒ̆iru şeni ixmarinet̆u?

Şanver Akini: P̆ersepek çkin “Gurci”, miʒ̆umert̆es. “Gurcişi” meali ren  “mgeri steri menceloni”. Gurcepek timutepeşis “Kartveli” uʒ̆umernan. Meali muşiti ren Kartlişi xalk̆i. “Georgian” ren Yunanuri zit̆a. Meali muşi ren dixaş maxaçkale.

Ali İhsan Aksamazi: Aya ok̆oğarğalu şeni dido şukuri giʒ̆umert. Ma çkva k̆itxala va miğu.Otkvaluşi çkva nena giğunan na, eti miʒ̆vit, mu iqven! Xçe pimpili dixaşa gegixtan!

Şanver Akini: Ma Çerkesi, Lazi do mteli K̆afk̆asyaluri cuma xalk̆apes qoropaten selami do hurmet̆i mevumçinapt. Entepek iroras gecgineri iqvan.

aksamazi@gmail.com

 +

შანვერ აქინიქ ღარღალაფს:

“გურჯუსთანი” ჯოხონი ქეთაბი რტუ მილადი თურქიჲეში გურჯი ხალკი შენი!”

(გოწოთქვალა: ანდღანერი მუსაфირი ჩქიმი რენ შანვერ აქინი.  შანვერ აქინი რენ დობადონა ჩქინიში კაპეტი გურჯი გამანთანერეფეშენ; ტურისტიშ გოწონჯღონერი რენ, ტურიზმიშ ემექთარი რენ, ჟურნალისტი რენ, მასენდიკე რენ,  მაგამანთანე რენ, მაგოშოგორე-მჭარუ რენ.  შქვით ნენა ქუჩქინ. (1977) ვიტონ ჩხორო ოში დო სუმე ნეჩი დო ვიტო შქვით წანას ისვეჩ-სტოკჰოლმის გამიჩქვინერი “ჟურნალი ჩვენებურიში” თიმჩხუ რტუ. გურჯისთანიშ ოხენცალეში უმჩანე ზვიად გამსახურდიაში ოфიციალური მათემსილე რტუ ოშქენდე ჲულვას. შანვერ აქინიქ იხმარს  შალვა თევზაძე, სანდრო იბერიელი დო საბა ართვინელი სთერი ძეგნეფეთი.  გამიჩქვინერი დიდო კიმეტონი ქეთაბეფეთი ქუღუნ: “ქართული ენა/ ქორთული ნენა”, “ქორთუ ხალკიში თარიხი”, “ხჩე ქჲოლეში თიჯარეთი”, “სტალინიში მთინი სქიდალა” დო “სანდროში სქიდალა”. მუში კალა არ ინტერვიუ დოპი; ბიჲოგრაфი მუშიშენ, გამიჩქვინერი ქეთაბეფე მუშიშენ დო თურქიჲეშ ჩვენებური/ გურჯი გამანთანერეფეში მჯვეში ნოჩალიშეფეშენ მოლაფშინით. აჲა ნოჭარე რენ ჩქინი ნოღარღალე. ალი იჰსან აქსამაზი; 07 IV 2020)

ალი იჰსან აქსამაზი: წოხლე ბიჲოგრაфი თქვანიშენ მოლაფშინათ დო ეშო გევოჭკათ! სო დო მუნდეს ჲეჩქინდით? ნამუ ნწოფულაფეს იგურით? ჩილერი რეთი? ბერეფე დო მოთაფე გიყოუნანი? აწი სო სქიდუთ? ნამუ ნენაფე გიჩქინან? დუდი თქვანიშენ ჭიტა- ჭიტა მოლამიშინით, მუ იყვენ!

შანვერ აქინი: ნოღა სინოფ- აჲანჯიკიში ოფუტე მესტანიში მაჰალლე აქტაშის ჲეფჩქინდი, დოვიბადი (1945) ვიტონ ჩხორო ოში დო ჟურე ნეჩი დო ხუთ წანას. გეჭკაფურონი ნწოფულა – ოფუტე ჩქიმის; ოშქენდური ნწოფულა, ლისე დო უნივერსიტეტითი დოვიგური ისვეჩის. (1965) ვიტონ ჩხორო ოში დო სუმე ნეჩი დო ხუთ წანაშენ დონი ისვეჩის ფსქიდურ. ჩილერი ვორე. ხუთ ბერე დო არ მოთა ქომიყონუნ. ქორთული, თურქული, ისვეჩური, ნორვეჩური, ინგლისური, ალამანური, ისპანჲური ნენაფე კაი დერეჯეთენ, იტალჲანური დო რუსული ნენაფეთი ჭიტა-ჭიტა ქომიჩქინ.

ოკითხუ კაი მიწონუნ. ჩქიმი ქეთაბხანეს კართა ნენაშენ მეხოლე (2.000) ჟურ ვიტოში ქეთაბი ქომიღუნ. ამერიკაში კონტინენტიშენ მეტა, მაჟურა მთელი კონტინენტეფეში დიდო დობადონაფეს გოფთი.

ისვეჩიშკულე აღანი ზელანდა დიდო კაი მაწონენ.  თუნუსი დო Фასიშენ ბერბერეფე დო ისპანჲაში ბასკურეფე კულტურულო გოშობგორი დობადონაფე მუთეფეშის. Фრანსაში კორსიკურეფეთი კულტურულო გოშოგორუშა თოლი ქომიღუნ მა.

ალი იჰსან აქსამაზი: თქვანთი გინონან ნა, აწითი ქეთაბეფე თქვანიშენ მოლაფშინათ. გამიჩქვინერი ხუთ ქეთაბი გიღუნან; მა ეშო მიჩქინ: “ქართული ენა/ ქორთული ნენა”, “ქორთუ ხალკიში თარიხი”, “ხჩე ქჲოლეში თიჯარეთი”, “სტალინიში მთინი სქიდალა” დო “სანდროში სქიდალა”. “ქართული ენა/ ქორთული ნენა” ჯოხონი ქეთაბი თქვანი მუნდეს დო სო გამიჩქვინუ? აჲა ქეთაბი მუ ნოღირეთენ გამიჩქვინუ? აჲა ქეთაბი თქვანითენ მუ ამბარეფე მეჩაფთ?

“ქორთუ ხალკიში თარიხი” ჯოხონი ქეთაბი თქვანითენ მუ ამბარეფე მომჩაფთ? “ხჩე ქჲოლეში თიჯარეთი” ჯოხონი ქეთაბი თქვანითენ მუ ამბარეფეშენ მოლაშინაფთ? მუნდეს გამიქჩვინუ აჲა ნოჩალიშე თქვანი? “სტალინიში მთინი სქიდალა” ჯოხონი ქეთაბი თქვანი მუნდეს გამიჩქვინუ? სტალინიში სქიდალაშენ ნამუ აღანი ამბარეფე მომჩაფთ? “სანდროში სქიდალა” ჯოხონი ქეთაბი რენ ოტობიჲოგრაфიული ნოჩალიშე თქვანი. მუნდეს გამიჩქვინუ აჲა ქეთაბი თქვანი?

შანვერ აქინი: “ქართული ენა/ ქორთული ნენა” ჯოხონი ქეთაბი გამავიღი (1973) ვიტონ ჩხორო ოში დო სუმე ნეჩი დო ვიტო სუმ წანას; თურქიჲეს ასიმილე- ოღოდერი გურჯი ხალკი ონწოფულუ შენი გამავიღი აჲა ქეთაბი. თურქიჲეს დო თურქიჲეში გალე სქიდერი გურჯეფეს დიდო ნუშველუ აჲა ქეთაბი ჩქიმიქ.

(540) ხუთ ოში დო ჟურე ნეჩი ბუტკალონი “ქორთუ ხალკიში თარიხი” ჯოხონი ქეთაბი ჩქიმი შენი, მა გოშობგორი ხუთ წანაშ მორგვალის დო ეშო  გამიჩქვინუ (2014) ჟურ ვიტოში დო ვიტო ოთხო წანას. აჰმეთ ოზქან მელაშვილიში “გურჯუსთანი” ჯოხონი ქეთაბი გამიჩქვინერეტუ (1968) ვიტონ ჩხორო ოში დო სუმე ნეჩი დო ოვრო წანას. გინძე წანაფე გოლახთერეტუ. აღანი ქეთაბი გამაღუშენ ჩქვა გზა ვა რტუ; აჲა ქეთაბი რტუ დვაჭირონი.

“ხჩე ქჲოლეში თიჯარეთი” ჯოხონი ქეთაბი ჩქიმი გამიჩქვინუ (2015) ჟურ ვიტოში დო ვიტო ხუთ წანას. კირიმიშ ქჲოლეში კონტრაბანდისტეფეში ხეთენ, ოსმანლიშ ქჲოლეში თურჯარეფექ იქიფტეს ხჩე ქჲოლეში თიჯარეთი კაфკასჲა დო ომჟორე რუსჲაშენ. აჲა ქეთაბი ჩქიმიქ რაბისკაბეთენ აჲა დულჲაფეში ამბარეფე ოგნაფაფს.

“სტალინიში მთინი სქიდალა” ჯოხონი ქეთაბი ჩქიმიქ რუსიში შოვენისტი დო გურჯეფეში დუშმანი ხრუშჩოვიში მცუდეფე რაბისკაფეთენ ოგნაფაფს. ამკათა ნოჩალიშე რენ აჲა ქეთაბი. თავსიჲე გოღოდაფთ, ირიქ იკითხას. “სანდროში სქიდალა” ჯოხონი ქეთაბი ჩქიმი იჭარინუ ბერეფე ჩქიმიში გური ოხვენუ შენი.

ალი იჰსან აქსამაზი: აღანი ქეთაბიშ პროჟეფე გიღუნანი? ფუქირონი ამბარეფე გიღუნანი ჩქინდა?

შანვერ აქინი: აწი ემკათა პროჟე ვა მიღუნ მა, მარა ბასკური დო ბერბერული ხალკეფეში თარიხეფე გოშობგორუფ.

ალი იჰსან აქსამაზი: აწითი  (1977) ვიტონ ჩხორო ოში დო სუმე ნეჩი დო ვიტო შქვით წანაშა ოხთიმუ მინონ მა. ქომიჩქინ, (1960-ეფე) ვიტონ ჩხორო ოში დო სუმე ნეჩონი წანეფეში მაჟურა გვერდიშენ დონი თურქიჲეში გურჯი გამანთანერეფეში ნოჭარეფე გამიჩქვინერეტუ ჩერქესეფეში/ ოლანდე კაфკასჲალურეფეში ჟურნალეფეს. მარა ამ გურჯი გამანთანერეფე რტეს უამბარე თიმუთეფეშიშენ წოხლენი გურჯი გამანთანერეფეში “კულტურული ოტონომი” ნოღირონი ნოჩალიშეფეშენ. ხოლოთი  “გურჯუსთანი” ჯოხონი ქეთაბი გამიჩქვინუ (1968) ვიტონ ჩხორო ოში დო სუმე ნეჩი დო ოვრო წანას, ნოღა ისტანბოლის. აჲა ქეთაბი შენი მუ იზმონთ, ჰელე მიწვით დო ჩქინთი დოვიგურათ.

შანვერ აქინი: ემინდროს მათი “ნაბადი/ ჲამჩი” სთერი ჩერქესული ჟურნალეფე ვიკითხუფტი, გოშობგორუფტი. დიდოფეთენთი იზზეთ აჲდემირ ბეგიში ხაჲრანი ვორტი მა.
გურჯუსთანი” ჯოხონი ქეთაბი რტუ მილადი თურქიჲეში გურჯი ხალკი შენი. აჲა ქეთაბიქ გური ჩქიმიშა დიდო თესირი ოღოდუ. ედო შურდოგურითენ აჲა ქეთაბი მაჟურაფესთი მეფჩი დო ვოკითხაფი მა.

ალი იჰსან აქსამაზი: აჰმეთ ოზქან მელაშვილი დო ჰაჲრი ჰაჲრიოღლი მუნდეს იჩინით?

შანვერ აქინი: ჟურითი (1968) ვიტონ ჩხორო ოში დო სუმე ნეჩი დო ოვრო წანას ვიჩინი. ედო ქარტალი ოჭარუთენთი ირორას ირთიბათი ქომიღუტეს.

ალი იჰსან აქსამაზი: “ჩვენებური ” ჯოხონი ჟურნალი მუშენი წოხლე თურქიჲეს ვარდო, ისვეჩის გამიჩქვინუ? ნამუ გზათენ მხუჯი მეჩით აჲა ჟურნალის?

შანვერ აქინი: ემინდრონერი პოლიტიკური იკლიმიში გური შენი, თურქიეს ემკათა ჟურნალი გამაღუ მუმქუნი ვა რტუ დო ემუშენი. ეშო იყუშითი, ისვეჩის გამავიღაფტი დო ექოლენ ფოსტათენ აქონი აბონეფეს მევუნჯღონოფტი.

ალი იჰსან აქსამაზი: მუშენი “ჟურნალი ჩვენებური” წოხლე ისვეჩის, უკულეთი თურქიჲე-ისტანბოლის გამიჩქვინუ?

შანვერ აქინი: არ-ჟურ წანაშ მორგვალის, ისვეჩის გამიჩქვინუ შკულე, ჟურნალის ტირაჟი დიდო მუნძინუ. პოსტათენ ექოლენ აქონურეფეს ჟურნალი ონჯღუნუ უიმქჲანე რტუ დო ემუშენი.  ეშო იყუშითი, ჟურნალი თურქიჲეს გამაღუ შენი გოვონკვათით ჩქინ.  

ალი იჰსან აქსამაზი: “ჟურნალი ჩვენებური” ვა გამიჩქვინუ (ვიტოჟურ)12 სტაროშინა 1980 (ვიტონ ჩხორო ოში დო ოთხო ნეჩი) ასქერული დარბეში გური შენი. თურქიჲეში მთელი მუხალეфეფე სთერი, გურჯი გამანთანერეთი უსერსელი დოსქიდეს. მარა (1993) ვიტონ ჩხორო ოში დო ოთხო ნეჩი დო ვიტო სუმ წანაშა, ვიტო სუმ წანაშ მორგვალის  უსერსელი დოსქიდეს. აჲა უხონარობა შენი მუ იზმონთ თქვან?

შანვერ აქინი: ასქერული დარბეში წანაფე რტუ დო აჲა ხალიქ ამკათა დულჲაფეს გზა ვა მეჩაფტუ. ემუშენითი გამანთანერეფე უსერსელი დოსქიდეს.

ალი იჰსან აქსამაზი: თურქიჲეში გურჯეფეს იმერხევიში გურჯული, 93 მუჰაჯირიში ჩვენებურეფეს/ გურჯეფეს აჭარაში გურჯული უჩქინან, მარა “ჟურნალი ჩვენებურიში გურჯული ტექსტეფეთი”, “ჟურნალი მამულიში გურჯული ტექსტეფეთი”, “ჟურნალი ფიროსმანიში გურჯული ტექსტეფეთი” გამიჩქვინუ გურჯისთანიში ქართლიში გურჯულითენ, მუშენი?

შანვერ აქინი: ქართლიში დიჲალექტიქ ჩქინი (2500) ჟურ ვიტოში დო ხუთ ოში წანერი ოხენცალე დო ლიტერატურაში ტრადიცია მეღალაფუფს დო ემუშენი. ემუშენი აჲა დიალექტი იხმარინუ დო იხმარინასუნონ.

ალი იჰსან აქსამაზი: ანდღანერი ნდღას, თურქიჲეს გურჯული ნენაში ჟურ დიალექტი იხმარინენ: იმერხევული დო აჭარული  დიალექტეფე. გურჯისთანიშ გურჯული ნენასთი დიალექტეფე ქუღუნ: მოხევური, მთიულურ-გუდამაყრული, ხევსურული, ფშავური, თუშური, ქართლური, ქახური, ინგილოური, თიანეთური  ჯავახური, მესხური, გურული,  იმერული, რაჩული დიალექტეფე. ანთეფე რენან გურჯული ნენაში დიალექტეფე. მარა ლაზური, მარგალური დო სვანური რენ გურჯული ნენაში დიალექტეფე ჲადო თქუმერნან. ლაზური, მარგალური დო სვანურითი ნენა რენ, გურჯული ნენა სთერი. თქვან მუ იზმონთ?

შანვერ აქინი: მარგალურ- ლაზური დო სვანური რენ კაфკასური ნენაფეში ქართლური ოჯაღიშენ დო ჯუმა რენან ართიმაჟურაშა. აჲა ნენაფე დიალექტი ოშინუ რენ ხილაфი. ედო ამკათა უღნოსე ქოჩეფე რენ შოვენისტი. მათი ამკათა შოვენისტი კოჩეფე კალა დულჲა ვა მიღუნ დო ენთეფე фეჲსბუკი ჩქიმიშენ არშვაჯის გეპტკოჩუფ.  

ალი იჰსან აქსამაზი: ანდღანერი ნდღას, სუმ ტერიმი, “გურჯი”,“ქართველი” დო “გეორგიან” არ მეალონი იხმარინენ. აჲა ტერიმეფეში, “გურჯი” დო “ქართველიში” ჯინჯი მუნორენ?  აჲა ტერიმი, “ქართველი” მუკო ორაშენ დონი იხმარინენ? წოხლე ნამუ მუხურიში ხალკი ოწირუ შენი იხმარინეტუ?

შანვერ აქინი: პერსეფექ ჩქინ “გურჯი”, მიწუმერტეს. “გურჯიში” მეალი რენ  “მგერი სთერი მენჯელონი”. გურჯეფექ თიმუთეფეშის “ქართველი” უწუმერნან. მეალი მუშითი რენ ქართლიში ხალკი. “გეორგიან” რენ ჲუნანური ზიტა. მეალი მუში რენ დიხაშ მახაჩქალე.

ალი იჰსან აქსამაზი: აჲა ოკოღარღალუ შენი დიდო შუქური გიწუმერთ. მა ჩქვა კითხალა ვა მიღუ.ოთქვალუში ჩქვა ნენა გიღუნან ნა, ეთი მიწვით, მუ იყვენ! ხჩე ფიმფილი დიხაშა გეგიხთან!

შანვერ აქინი: მა ჩერქესი, ლაზი დო მთელი კაфკასჲალური ჯუმა ხალკაფეს ყოროფათენ სელამი დო ჰურმეტი მევუმჩინაფთ. ენთეფექ ირორას გეჯგინერი იყვან.

aksamaz@gmail.com

http://www.circassiancenter.com/tr/gurcistan-kitabi-turkiyede-yasayan-gurcu-halki-icin-bir-milatti/

http://xvalamgeri.blogspot.com/2020/04/sanver-akn-konusuyor-turkuli-lazuri.html

https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2020/04/sanver-akn-konusuyorturkce-lazca.html

https://shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com/2020/04/sanver-akn-konusuyor.html