“İroras artimajura k̆ala dobdgitat do pelaperi
noçalişepe gamaviğat!”
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri/ sumari çkimi ren
Murat̆ K̆asap̆i. Dido ʒ̆anapeşen doni, ma emu viçinop do mteli noxvenepe
muşişenti ambari komiğun. Murat̆ K̆asap̆i ren çkimi gamantaneri cumak̆oçepeşen
arteri. Gamiçkvineri jur ketabi kuğun emus. Gamiçkvineri ketabepe muşişi
art-arti ren “Osmanlişi Gurcepe”. Aya ketabi gamiçkvinu (2010) jur vit̆oşi do
vit ʒ̆anas, noğa İst̆anbolis. Aya ketabi muşi xolo gamiçkvinu (2012) jur
vit̆oşi do vit̆o jur ʒ̆anas. Ketabişi maartani gamaçkva ren Turkuli, majurati
ren Gurculi/ Kortuli. Ketabi gamiçkvinu Gurcistanişi Manebrobaşi Derneği
şk̆elen. (480) otxo oşi do otxo neçi but̆k̆oni ketabi ren
ansik̆lopediuri zimas. Murat̆ K̆asap̆işi majura ketabi ren “93 Harbişi Batumişi
Mohacirepe.” Aya ketabişi maartani gamaçkva kogamaxtu (2018) jur vit̆oşi do
vit̆o ovro ʒ̆anas, noğa İst̆anbolis. Aya ketabiti ren Gurcistanişi Manebrobaşi
Derneğişi gamaçkva. Ketabi ren (832) ovro oşi do eçi do vit̆o jur but̆k̆oni.
Ketabi ren xolo ansik̆lopediuri zimas. Murat̆ K̆asap̆ik doç̆areren “Xicreteri
Skidalepeşi Nok̆uçxenepe” coxoni rabisk̆uri filimişi t̆ekst̆iti. Xolo artneri
filimişi k̆onsult̆ant̆oba qveren. Aya rabisk̆uri filimi yeşiğinu (2014) jur
vit̆oşi do vit̆o otxo ʒ̆anas. “Gurcistani do Gurcepe Osmanlişi Arşivişi
Noç̆arepes” coxoni ketabişi edit̆oroba qveren (2012) jur vit̆oşi do vit̆o jur
ʒ̆anas. “İslamobaşi Ğoman, Andğa do Ç̆umen Gurcistanis” coxoni semp̆ozyumişi
tebliğepeşi ketabi ixazirinu Murat̆ K̆asap̆i do P̆rof. Dr. Fahameddin Başari
şk̆elen. Aya noxvene ixorʒelinu (2017) jur vit̆oşi do vit̆o şkvit ʒ̆anas.
Murat̆ K̆asap̆işi “Batumi, Mohaciroba do Gurculi Biyografepe” temaloni
noç̆arepe gamiçkvinen çkvadoçkva gazeta do dergepes. Dudi muşi ren amk̆ata
dulyamxvenu gamantaneri. Edo metimoni do pelaperi k̆ult̆uruli noxvenepeşi mance
ren. Ma, Murat̆ K̆asap̆i k̆ala bğarğali hemi aya jur ketabi muşişen, hemi
çkineburepeşi İslamizasyonişen, hemiti çkineburepeşi andğaneri xalişen. Aya ren
çkini ok̆otkvalaşi noç̆are. Ali İhsan Aksamazi. 23 I 2019)
+
Ali
İhsan Aksamazi: Murat̆ Begi; ipti tkvan giçinat! Sonuri ret? So
yeçkindit? Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu dulya ikipt? Çileri reti? Berepe
giqonunani? Namu nenape giçkinan? İpti biyografi tkvanişen ambari komomçit, mu
iqven!
Murat̆
K̆asap̆i: İrişen ʒ̆oxle ma tkvan şukuri giʒ̆umert, k̆era
tkvanişa sumari emç̆opes ma do emuşeni; aya ipti giçkit̆an. Ma yepçkindi noğa
Ordu- Gyolkyoyis. ʒ̆oxle ma doviguri oput̆e çkimişi geç̆k̆apuroni nʒ̆opulas. Uk̆açxeti ma
doviguri noğa Ordu- Gyolkyoyişi oşkenoni
nʒ̆opula do Lises. Uk̆açxeti doviguri noğa
İst̆anbolişi Universit̆et̆işi Nç̆aralobaşi Fak̆ult̆et̆is. Edo Tarixişi
noʒ̆ileşen dip̆loma maqu ma. Uk̆açxe ma doviguri İst̆anbolişi Universit̆et̆işi
Sosyaluri Çkinobapeşi Fak̆ult̆et̆işi Tarixişi mamgurapalobaşi Mağali Lisansişi
p̆rogramis do mağali lisansişi dip̆loma maqu ma. Ma vixandi mamgurapalo xvala
ar ʒ̆anaş morgvalis ar doxmeli nʒ̆opulas. Va mevaqoni aya dulyas
uk̆açxeni ʒ̆anapes, mevaşkvi mamgurapaloba do mutu var. Çileri vore ma. Edo jur
bere komiqonun ma. Gurculi ok̆itxu- oç̆aruşi xemaxvencoba komiğun. Ma
mağarğalen Gurculi nena oşke dereceten. Amʒikati Arabuli nena komiçkin ma.
Ali
İhsan Aksamazi: Murat̆ Begi; ma miçkin, tkvan (1877-1878
Harbişi) 93 Harbişi mohaciri ret. Batumişen mohaciri ar
ocağişi bere ret. Eşo miçkin. Tkvan nak̆otxani nesilişen/ diʒxirişen mohaciri
ret? Cinciten tkvan Batumişi namu oput̆eşen ret? Ekonuri oput̆e tkvanis mu
coxons? Akonuri oput̆e tkvanis mu coxons? Batumis mzaxalepe, diʒxirimşinepe
giqonunani? Batumişen mu gvari, mu mcveşuri çkineburi gvari giğunan?
Murat̆ K̆asap̆i: Turkiyes dido ocaği
steri, çkimi ocağiti mohaciri ren. (93 Harbişi) 1877-1878 ʒ̆anapeşi
Osmanli-Rusuli Lima şk̆ule Batumişen mohaciri gamapteret. Mtini giʒ̆vat, Batumi
ren generaluri coxo. Noğa Batumi k̆ala andğaneri noğa Artvinişi dido dixa
niçineret̆u 3arobaşi Rusyaşa. Ocaği çkimik mohaciri gamaxteren
emindroneri Şavşatişi oput̆e Çağlayanişen. Oput̆e Çağlayanişi mcveşi coxo ren
Hevtzvirili. Andğaneri ndğasti, mzaxalepe komiqonun ma eya
oput̆es. 1921 ʒ̆anaşi ak̆t̆iten, oput̆e Hevtzvirili doskidu
Turkiyeşi onžğonişi doloxe. Amutenti, noğa Batumişi ilçe K̆edaşi oput̆e
Orʒvatis mzaxalepe komiqonunan; aya komiçkin ma. Çkin mcoxonan K̆asaxa ocağişi
doloxe. Gvari çkini ren K̆asap̆i. Aya gvaris irtibat̆i k̆uğun K̆asaxa k̆ala;
eşo domaʒ̆onen ma. Ocaği çkini didopeten K̆asap̆oğli žegneten içinen. Astaxolo
otkvaluşi vore; baba çkimişi mzaxalepe renan mohaciri Gurculi diʒxirişen.
Ali
İhsan Aksamazi: Murat̆ Begi; aʒ̆iti maartani ketabi tkvanişen
bğarğalat. İptineri ketabi tkvani ren “Osmanlişi Gurcepe”. Majura
noxvenepe tkvani steri, aya noxvene tkvaniti ren dido beciti. Aya noxvene
tkvaniten, xvala Osmanlişi Gurcepeşen vardo, Turkiyeşi tarixişenti ambarepe
momçapt. Xolo aya noxvene tkvaniten, hemi Turkepeşi do Gurcepeşi hemiti Turkiye
do Gurcistanişi manebroba do cumalobas mxuci meçapt. Aʒ̆işa amk̆ata ketabi
gamiçkvineri va rt̆u Turkiyes; ma eşo miçkin. Goşogorus mundes geoç̆k̆it
Osmanlişi Arkivepes; oç̆arusti mundes geoç̆k̆it?
Murat̆ K̆asap̆i: ʒ̆anape ʒ̆oxle rt̆u;
Didinoğa İst̆anbolişi Belediyek opapeşdoloxeni oçinapuşi ok̆oxtala ʒ̆opxeret̆u
Remazanişi Tutaşi faaliyet̆epeşi doloxe, Fesxanas. Çkinti dop̆ʒ̆opxit ar
merçapa ek. Ar ketabişi simadak eya merçapaşen gamaxtu. Gurculi cincişen (50)
jure neçi do vit k̆oçişi biyografepe- suretepe meirçines st̆andi çkinis,
Fesxanas. Osmanlişi Oxenʒaleşi askerul- siviluri burok̆rasişen rt̆u em jure
neçi do vit k̆oçi.
Uk̆açxeti aya merçapaşi
biyografepe- suretepeten ar ketabi dop̆ʒ̆opxit. Mara aya ketabis gežin (1200)
vit̆oşi do jur oşi ʒ̆oxle- mxtimu k̆oçişi biyografi.
Osmanlişi timçxu
Gurcepeşi biyografepeşen ʒ̆opxineri do gamiçkvineri ar çkva ketabi ʒ̆oxleşen va
rt̆u. Osmanlişi Gurcepe coxoni aya ketabi ren iptineri noxvene spero muşis, aya
gagnapaten. Aya biyografepe şeni goşogorus kogevoç̆k̆i Osmanlişi Arkivepes,
(2007) jur vit̆oşi do şkvit ʒ̆anas. Goşogoruten uk̆oreʒxu rabisk̆a do dok̆umani
kobžiri ma. (18) vito ovro sadrazami k̆ala uk̆oreʒxu mağali seviyeloni
oxenʒaleşk̆oçi, ulema do mç̆aru, sivil- askeruli memurepe, padişaepeşi nanapeşi
skidalapeşen ambarepe meçaps aya ketabik. Aya noxvene ren Turkepe do Gurcepeşi
cumalobaşi noʒ̆ireni, mtini bzop̆ont na. Aya noçalişes kogevoç̆k̆it (2007) jur
vit̆oşi do şkvit ʒ̆anas do voçodinit (2010) jur vit̆oşi do vit ʒ̆anas. Edo
Osmanlişi Gurcepe coxoni ketabi çkini gamiçkvinu Gurcistanişi Cumalobaşi
Derneği şk̆elen. Mati aya derneğişi oktalaşi xçetomonepeşi art-arti vore.
Ali
İhsan Aksamazi: Murat̆ Begi; “Osmanlişi Gurcepe” coxoni ketabi
tkvanişen molapşinat aʒ̆iti! Aya ketabi tkvanik metinoni ambarepe momçapan.
Ketabi tkvanişi aya metimoni do pelaperi ambarepeşen ambaroni vore ma, mara
tkvanti tkvit do mak̆itxalepe çkinikti ik̆itxan do iguran! Tkvani p̆icişenti
ognan mak̆itxalepe çkinik, mu iqven! Tkvan ç̆arit aya ketabi xvala Osmanlişi
Arkivepeşi rabisk̆apeten, eşo reni? Muk̆o noʒ̆ile uğun aya ketabis? K̆arta
noʒ̆ilek mu ambari meçaps milletis.
Murat̆ K̆asap̆i: Osmanlişi Gurcepe
coxoni aya ketabişi nanodude ren Osmanlişi Arkivi do noğa İst̆anbolişi Omufteşi
Şeriyyeşi Sicilepeşi arkivi. Antepeş gale, Osmanlişi xeʒalaşi kronik̆epe
do tarixiş ketabepeşi ambarepeşenti feide ižirinu do aşoten noçalişe
ik̆ut̆alinu. Ketabi çkini iç̆arinu didopeten maartani odudepeşi rabisk̆apeten.
Ketabi çkinis kuğun (6) anşi noʒ̆ile, amaxtimoni noʒ̆ile k̆ala. Generaluro
Gurculi tarixi, Gurcepe do İslamoba, Osmanlişi odudepeşen Gurcepe do İslamoba
coxoten (3) sum noʒ̆ile gežin amaxtimonişi noʒ̆iles. Gurcepeşi tarixi k̆ala
Gurcupeşi Muslimanobaşi p̆rosesi, Muslimani Gurcepeşi sva İslamobaşi kianas,
Osmanlişi odudepeşi tolişen Gurcepe, odudepeşen Gurcistani do Gurcepe şeni
tarixuri, coğrafiuri, k̆ult̆uruli ambarepe gežin xolo amaxtimonişi noʒ̆iles.
Osmanliş ʒ̆oxleni Anat̆oliaşi İslamuri k̆ult̆urişa Gurcepeşi rolepe do
omxvacupeşi ambari didopeten niçinen aya noʒ̆ileşi doloxe. Gurcistanişi noğape
Ahisk̆a, Batumi do Tbilisis kuğut̆es İslamuri noxvenepe; aya noxvenepeşenti
molişinen. Sadrazami, naziri, yengiçerişaga, k̆ap̆t̆ani derya, vali, orduşi
k̆omut̆ani do mebusoba steri dulyapeşen mağali seviyeloni Gurcepeşi biyografepe
niçinen maartani noʒ̆iles. Çkin
dop̆ç̆arit Osmanlişi xeʒalaşen Gurculi ulemapeşi skidalape majurani noʒ̆iles.
Xeşnoxvene do nç̆aralobaşi speroşi çinoberi Gurcepeşen molapşinit çkin masumani
noʒ̆iles. Asker- siviluri do çkvadoçkva speropeşi ʒ̆oxle- mxtimu Gurcepeşi
ambarepe niçinen maotxani noʒ̆iles. Çkin dop̆ç̆arit Gurculi cinconi padişai do
şehzadepeşi nanape do entepeşi kimolepeşi biyografepe çodina noʒ̆iles. Osmanlişi Gurcepe coxoni ketabis va uğun xvala
biyografepe. Emk̆ata k̆oçepeşi xeiriş noxvenepeşen, came, nʒ̆opula, medrese,
xinci, oxžabune, , çeşmepeşenti; nç̆aralobaşi speroşen noç̆arepe mutepeşişenti
mç̆ipaşaşi tişen k̆udelişa molaşinaps ketabik. Gurculi tarixişi aʒ̆işa
uşigneri, užireli, uç̆areli aya noʒ̆ile, aya ketabişi doloxe oʒ̆opxuten ar noğira
komiğut̆es: Gurcepek skidala do noxvenepe mutepeşiten numxvaces Osmanlişi
Medeniyet̆is. Gurcepeşi dulyamxvenoba, gecgina do vatanp̆erveroba/
p̆at̆riot̆obaşen mskva noʒ̆irenepe hemi aʒ̆ineri milleti çkinis hemiti
uk̆açxenepes oʒ̆iru mint̆es çkin; amkat̆a anank̆eni komiğut̆es. Xolo aya
ketabiten, uk̆oreʒxu k̆oçis ambarepe aqu p̆ap̆upe mutepeşi biyografepeşen
mç̆ipaşaşi.
Ali
İhsan Aksamazi: Murat̆ Begi; aʒ̆iti komoptat majura ketabi tkvanişa.
Majura ketabi tkvanişen molapşinat, molamişinit, mu iqven! Aya noxvene tkvaniti
iptineri noxvene tkvani steri ren metimoni do dido pelaperi. Aya
ketabişi goşogorus mundes geoç̆k̆it Osmanlişi Arkivepes? Mundes
geoç̆k̆it aya ketabişi oç̆arus? Xvala Osmanlişi Arkivepeşi rabisk̆apeşen
ç̆areli reni aya ketabi? Ketabi tkvanis kuğun noʒ̆ilepe. Aya noʒ̆ilepek
muepeşen do miepeşen ambarepe momçapan?
Murat̆ K̆asap̆i: 93 Harbişi Mohacirepe
Batumişen coxoni ketabis kuğun dido ginže p̆aşura. Mtini giʒ̆vat; Osmanlişi
Gurcepe coxoni ketabişi oxazirinuşi oras, ar k̆ele mohacirobaşi arkivepes
vixandept̆i do entepeşi namtinepeşi k̆op̆iape ebzdipt̆i menceli
çkimiten. Mara ar mʒika şk̆ule mohacirobaşi jin oxandu
şeni govonk̆vati ma. Osmanlişi Gurcepe coxoni ketabi şk̆ule, Osmanlişi
Arkivepeşi rabisk̆apeşen Gurcistani do Gurcepe coxoni ketabişi edit̆oroba dop̆i
ma. Aya ketabi gamiçkvinu Galeni Turkepe do Mzaxali nok̆obğepeşi
dudmaxvencobaşi sp̆onsorobaten, (2012) jur vit̆oşi do vit̆o jur
ʒ̆anas. Çkin govonk̆vatit ar mohacirobaşi rabisk̆uri filimişi
oxazirinu şeni; aya rt̆u xolo (2012) jur vit̆oşi do vit̆o jur ʒ̆anas. Edo çkin
p̆ʒ̆opxit Osmanlişi Gurcepeşi mohaciroba coxoni do (13) vit̆o sum burmeloni ar
rabisk̆uri filimi (2013) jur vit̆oşi do vit̆o sum ʒ̆anas. Aya
rabisk̆uri noxvene çkinik viziyonis kamaxtu noğa Esk̆işehirişi Turkuli Kianaşi
nananoğaşi ajansişi xeten 21 Maisi (2014) jur vit̆oşi do vit̆o otxo ʒ̆anas,
noğa Esk̆işehiris. Rabisk̆uri filimişi guri şeni, ma gopteret̆i namtini noğapes
(2013) jur vit̆oşi do vit̆o sum do (2014) jur vit̆oşi do vit̆o otxo ʒ̆anapes.
Edo rabisk̆a ok̆orobus kogevoç̆k̆i ma noğapeşen, so na gopteret̆i. Rabisk̆uri
filimişi oʒ̆irinu şk̆ule, (2014) jur vit̆oşi do vit̆o otxo ʒ̆anas, Ma
mç̆ipaşaşi kogevoç̆k̆i goşogorus do Batumişi mohacirepeşen rabisk̆a ok̆orobus
Osmanlişi Arkivis. Fursat̆i maquşi, xolo çkineburi oput̆epeşa komepti do
entepeşi ambarepe ok̆orobu şeni gzalepe dobgori ma. Ketabişi oxazirinu naqonu
(4) otxo ʒ̆anaş morgvalis. Edo Osmanlişi Arkivepeşen Rabisk̆apeten 93 Harbişi
Mohacirepe Batumişen coxoni ketabi gamiçkvinu K̆ult̆urişi Onazireşi Telifuri
Hak̆epeşi Generaluri Direkt̆orabaşi omxvacuten (2018) jur vit̆oşi do vit̆o ovro
ʒ̆anas; gecgineri gamaptit çkin. Aya ketabişi nanodudeti ren Osmanlişi Arkivi.
Amuş gale, Vakufepeşi
generaluri Direkt̆orobaşi Arkivi, noğa
İst̆anbolişi omufteşi Şeriyyeşi Sicilepeşi Arkivi, Cumhuriyetişi Arkivi,
Ataturkişi Kutupxanaşi Arkivi, Nadiruli Noxvenepeşi Arkivişen mohacirobaşi
rabisk̆apekti memişveles. Arteri temapeten, Suleymaniyeşi Kutupxana,
Beyazit̆işi Oxenʒaluri Kutupxana, İSAM do Çkinoba do Xeşnoxveneşi Vak̆fişi
Kutupxanepesti goşobgori ma. Mohacirobaşi ağani ketabepe do
mak̆alepekti memişveles. Arkivişi rabisk̆apeş gale, armʒika rt̆as nati, namtini
k̆oçepeşi p̆icişen tarixikti memişvelu do amutenti ketabi çkimi voxampi ma.
Mara akolen iris mskvaşa ognapuşi vore; dido mçire xaliten k̆oçepeşi p̆icişen
tarixişi noçalişeti k̆ut̆alişa domaç̆irnan; ayati k̆aixeşa miçkit̆an. 93
Harbişi Mohacirepe Batumişen coxoni ketabis gežin (10) vit noʒ̆ile,
amaxtimonişi noʒ̆ileş gale. Amaxtimonişi noʒ̆ileten, ketabişi
generaluri noğira do oç̆aruşi format̆işen molapşini ma. Batumi do
muşi gomorgvaşi generaluri tarixi, Batumi do muşi gomorgvaşen
İslamuri k̆ult̆uruşi noxvenepe do xolo eya gomorgvaşi oput̆epeşi coxopeşen do
arkivepeşen k̆erapeşi coxopeşen molişinen maartani
noʒ̆iles. Majurani noʒ̆ilek molaşinaps Batumişi Cepe/ Front̆i do
Batumişi gomorgvaşi svalyari xalk̆işen ʒ̆opxineri askeruli
mencelepeşen (19.) vito maçxorani oşʒ̆anuraşi Osmanli- Rusuli
Limas. 93 Harbişi Batumişi Front̆i, Manuşvale mencelepeşi Ordu/
Armia, Limaşi Dudi do Çodina, Batumişi Xalk̆işi reak̆siyonepe Berlinişi
Ak̆t̆işa, Osmanlişi Armiaşi Batumişi gomorgvaşen Gamaxtimu do emindroneri
Rusuli Armiaşi Batumişa Amaxtimu, 93 Harbişi Mohacirobaşi Mizezepe do
Moxaciroba, Maartani Didi Limaşi mizeziten yeçkindineri Majurani Didi
Mohaciroba k̆ut̆alişa do mç̆ipaşaşi iç̆arinu aya noʒ̆iles.
Yulva do Oşke
Uçamzoğaşi t̆erit̆oriaşa mohaciroba masumani noʒ̆iles, Geulva Uçamzoğaşi
t̆erit̆oriaşa mohaciroba do mohaciruli nobargenepeşi coxope niçinu ketabişi
maotxani noʒ̆iles. Maxutani noʒ̆iles Marmaraşi t̆erit̆oriaşa, maanşani noʒ̆iles
Egeşi t̆erit̆oriaşa, maşkvitani noʒ̆iles doloxeni Anat̆oliaşi t̆erit̆oriaşa,
maovrani noʒ̆iles Yulva do Omjoreyulva Anat̆oliaşi t̆erit̆oriaşa, maçxorani
noʒ̆iles Xçemoğaşi t̆erit̆oriaşa mohacirobapeşen ambarepe komepçit çkin.
Emindroneri mohacirepeşi coxopeşi list̆epe, mohacirepeşi oxveʒ̆upe, gedgineri
oput̆epeşi xana do nufusişi ambarepe, nobargenepeşi
ruk̆ape, emindroneri oxenʒaleşi omxvacupe, ğurape, dobadape,
mezareşi kvape, oçilu-okimocuş ak̆it̆epe, came do nʒ̆opulapeşi p̆lanepe,
suretepe do amusteri rabisk̆uri ambarepe mažirenan çkin. Ketabişi
çodina noʒ̆ilesti, mohaciroba do obargu şeni ar generaluri k̆oment̆ari ixvenu.
Ketabişi nanmizanp̆aji diçodu şk̆ule, uk̆açxe, muhacerepeşi coxopeşi list̆epeti
maqves; Yulva Uçamzoğaşi t̆erit̆orias dobargeri mohacirepeşi coxopeti ar majura
list̆eten niçinu ketabişi çodinas. Mtini mk̆ule nenaten, aya ketabi
çkiniti ren iptineri noçalişe spero muşis, maartani ketabi çkini
steri; ayati k̆aixeşa miçkit̆an. Batumişi Muhacirepeşen generaluro
amk̆ata ketabi aʒ̆işa gamiçkvineri va rt̆u. Batumişi mohacirepeşi ambarepeşen
ar-jur mak̆ale gamiçkvineri rt̆u do mutu var. Xvala emk̆ata
mak̆alepe miğut̆es xes. Aya ar-jur mak̆aleş gale, xvala muxuruli do oput̆eşen
ambaroni ar-jur ketabiti kort̆u; amk̆ata noxvenepes didopeten arkivepeşenti
ambari va uğut̆es. Çkin p̆ʒ̆opxit aya ketabi 1877-1878 Osmanli-Rusuli Harbi do
mohacirobaşi (140.) oşi do majureçani ʒ̆anoba goşinu şeni.
Ali
İhsan Aksamazi: Ketabik Batumişi mohacirepeşen ambari momçapan; ho.
Mara aʒ̆i çkin Batumi ptkvatşi, aʒ̆ineri Batumi oxoiʒ̆onen. Eşo içkinen.
Coxoten Batumi ren Batumi mara, emindroşi Batumi do aʒ̆ineri Batumi ar rt̆ui,
ar reni? Aʒ̆ineri Batumişen ambari komiğunan; Gurcistanişi muxurepen arteri.
Emindroneri Batumik aʒ̆ineri Turkiye do Gurcistanişi namu muxurepes xe
modumert̆u?
Murat̆ K̆asap̆i: T̆erimi Batumi, mtini
giʒ̆vat, xvala andğaneri noğa Batumi şeni va ixmarinu ketabişi doloxe. Aya ren
ar generaluri t̆erimi. Andğaneri Gurcistanişi Çuruk̆su/ Kobuleti, Aç̆ara (K̆eda
do Xulo coxoni noğa) do Andğaneri Turkiye çkinişi Artvini, Xopa, Murguli,
Şavşati, Maraditi, Borçxa, Çxala, İmerxevi, Gonio, Art̆anuci, Mak̆ufişi ar
noʒ̆ile içkinen Batumi do muşi gomorgva coxoten tarixişi mcveşi orapes, 93
Harbişi ʒ̆anapes. Noğa Batumi rt̆u Lazistanişi Sancak̆işi şkaguri; eşo giʒ̆vat,
andğaneri maanaten vilayet̆işi şkaguri. Ma jile molapşini namtini svalepeşi
coxope. Entepeşen xvala Şavşati do Art̆anuci rt̆u mek̆ireli Çildırişi
Sancak̆işa. Arkivişi rabisk̆apeşen jile molapşini ma. Edo jileni
k̆aza do nahiyepeşen mohaciri gamaxtimeri nufusi molişinen Batumişi Mohacirepe
coxoten Osmanlişi rabisk̆apeşi doloxe; aya miçkit̆an. Am mohacirepekti
molaşinapan dudi mutepeşişen Batumişi Mohacirepe yado oxveʒ̆upe mutepeşi
doloxe. Amuşeniti, 93 Harbişi Mohacirepe Batumişen yado coxo gevodvit aya
ketabis çkin, aya coxo moxva kobžirit. Speroşi noçalişeş morgvalisti, dudi
mutepeşi şeni mohacirepek udodginu iroras çkin Batumişen komoptit, Batumişen
moxtimeri voret yado ognapes. Entepeşi aya notkvamepekti memişveles ketabis aya
coxo gedvalus. Mara arkivişi rabisk̆apeşen k̆aza do nahiyepeşi coxopeti
molapşinit. Emuşeniti, Batumişi Muhacirepe ptkvatşi, 93 Harbi şk̆ule xvala
andğaneri Gurcistanişi noğa Batumişen gamaxtimerepeşen vardo, andğaneri Artvini
do k̆azape muşişen mohaciri gamaxtimeri mohacirepeti molişinenan; aya
oxoʒ̆onuşi voret çkin.
Ali
İhsan Aksamazi: Ar- jur ketabi kort̆u gamiçkvineri Qini Ok̆ok̆idinuşi
ʒ̆anapes. Emk̆ata ketabepek başk̆aturli ambarepe momçapt̆es. Xilafi/ çilata
ambarepe momçapt̆es amk̆ata ketabepek; eşo miçkin ma. Emindroneri K̆remlinişi
resmuri/ ofiʒialuri ideolojişi landeten ç̆areli rt̆es amk̆ata ketabepe. Aya
rt̆u (20.) maeçani oşʒ̆anuraşi zmona do gagnapa. Mara aya va ren maeçani
oşʒ̆anura. Aya ren (21.) eçi do maartani oşʒ̆anura. ʒ̆oxleni do aʒ̆ineri
oşʒ̆anurepeşi zmona do gagnapa ar va ren. ʒ̆oxleni oşʒ̆anurapes, k̆oçepek
artikartis diniten/ ceraten do ideolojiten k̆imet̆i meçapt̆es. Mara aʒ̆ineri
dulya eşo va ren. Andğaneri ndğas, koçepe artikartis k̆oçinobaşi zmona do
gagnapaten k̆imet̆i meçamuşi renan. Andğaneri mʒxade
ik̆limi/ k̆limat̆i aşo ren kianas. Akonuri namtini Gurci
gamantanerepek xoloti (20.) maeçani oşʒ̆anuraşi resmuri/ ofiʒialuri
ideolojepeten skidunan. Emk̆ata ofiʒialuri ideolojepeten, Gurcepe do Lazepeşi
cumaloba irdeni andğaneri ndğalepes? Namtini Gurci gamantanerepek
udodginu “Lazepe Gurci renan; Lazuri ren Kortuli nenaşi
dialekt̆i”-ya tkumernan. “Xvala Krist̆iani Gurci Gurci ren; Gurci illa
Krist̆iani iqvasunon!”-ya tkumernan. Ekonuri- akonuri amk̆ata Gurci
gamantanerepeşi zmona do gagnapa şeni muepe gatkvenan?
Murat̆ K̆asap̆i: Qini Ok̆ok̆idinuşi
ʒ̆anapeşi gagnapa gamaxtimeri ren dido p̆at̆i kianaşi tarixişen, eşoti
molişinasunan; ma eşo domaʒ̆onen. Tarixi iç̆arinu didopeten ideolojepeşi
landes. Tarixişi ilmiuri mç̆arus nomskuns arkivepeşi rabisk̆apeten oç̆aru.
Batumişen moxtimeri mohacirepe şeni, Batumişen Mohaciri Gurci, Batumişen
Mohaciri Lazi, Batumişen Mohaciri Abaza, Batumişen Turki Mohaciri, Artvinişen
Kyurdi Mohacirepe yado t̆erimepe ixmarinenan arkivişi rabisk̆apeşi doloxe.
Arkivişi amk̆ata rabisk̆apek çkin moʒ̆irapan, am mohacirepeşi mteli Gurci va
renan. Turki, Lazi, Abaza do Kyurdepeti kort̆es Batumişen moxtimeri
mohacirepeşi doloxe; aya ambari ren mtini. Mara rabisk̆apes tito-tito
mç̆ipaşaşi mendap̆ʒ̆k̆edatşi, am mohacirepeşi dido ren Gurci; aya
xali rabisk̆apeşen k̆aixeşa ižiren. Batumişi mohacirepeşen majurani didi grup̆i
ren Lazepe. Xolo arkivişi rabisk̆apeşen mskvaşa ižiren, noğa Samsunişa
dobarderi (99) otxo neçi do vit̆o çxoro nufusiti ren Batumişen mohaciri Turki;
eşo ç̆areli ren rabisk̆apes. Batumişen moxtimeri Batumişi Mohaciri
Abaza yado ç̆areli jur oput̆eşi coxoti molişinen rabisk̆apes. Noğa Bursaşi
gomorgvas dobargeri Artvinişi Kyurdi mohacirepe yadoti ç̆areli ren
rabisk̆apes; aya notkvame ç̆areli ren ekoni (13) vit̆o sum xana şeni.
T̆erimi Kyurdi ixmarinen Batumi-K̆axaberis skideri xalk̆i şeni; am xalk̆i
molişinen goçebe-i Ek̆rad coxoten Osmanlişi mcveşi rabisk̆apes; aya t̆erimi am
xalk̆i şeni ixmarinen; eşo domaʒ̆onenan. Batumişen mohacirepeşi doloxe
Xemşilepeti kort̆es; mara entepe şeni Xemşili yado va molişineren rabisk̆apes;
xvala Batumişi mohacirepe yado molişineren. Batumişi Mohacirepeşi et̆nik̆uri
cincepeşenti molişinenan didopetenti tapu-iskanişi defterepes. Mohacirepeşi
mteli ren Muslimani. Am mohacirepeşi doloxe Krist̆ianepeşen çkar miti va ren,
mtini giʒ̆vat, ʒarobaşi Rusyaşi oktalak Krist̆ianepes mohaciri oqopimuşa izni
va meçeren. Axiris, andğaneri ndğas, mohacirepeşi mteli renan
Turkuli dobadonarepe do raxat̆- xuzuroni skidunan artneri bandaraşi tude. Gurci
do Lazi va ok̆uiʒ̆k̆asunon tarixuri p̆rosesis, amk̆ata jur xalk̆i renan; ma eşo
visimadeps. Nenape mutepeşi do skidalape mutepeşi artimajuraşa dido mengaperi
renan. Entepe ok̆oʒ̆k̆u va ren mumkyuni. Xvala Lazi do Gurcepe şeni vardo,
Turkiyeşi Cumhuriyetişi mteli çkvadoçkva et̆nik̆ur-cinconi dobadonarepe şeni
ren aya notkvame çkimi. Mteliti xorʒi do buʒxa steri renan. Tkvani k̆itxalas
aşo coğap̆i memaçen ma. Aya ambarişenti molapşina, Gurcepe do Lazepe; nena,
k̆ult̆uri do skidalaten artikartişa irişen xolosoni jur xalk̆i renan. Gurci,
illati Krist̆iani iqvasunon; amk̆ata notkvame pelaperi va ren. Et̆nik̆uri
minoba çkva ren, diniti/ religiati çkva ren. Çkvadoçkva religiapeşen xalk̆epes
skidunan kianaşi dido dobadonapes. Gurci oqopimu ren Krist̆iani oqopimu yado
molaşinu ren Gurcupeşi tarixişen uambare oqopimu. Amk̆ata k̆oçepes tarixişen
ambari va uğunan. Gurcepeşi tarixişi ar noʒ̆ile gamak̆atu ren aya simada.
Krist̆ianobaş ʒ̆oxleni orapesti Gurcepe kort̆es aya kianas. Noʒ̆ireni komekçat;
Gurcepeşi Didi Mapa Parnavazik gedgeret̆u emindroneri iptineri Gurculi milluri/
erovnuli oxenʒale; tarixişi ketabepek eşo ambarepe momçapan; mara Krist̆iani va
rt̆u Didi Mapa Parnavazi. Artneri Mapa Parnavazik iptineri Gurculi
Alboniti ʒ̆opxeret̆u. Andğaneri ndğas; Gurcepe renan dido-religialoni milleti.
Ortodoksi, K̆at̆olik̆i, Muslimani Gurcepe, Yahuduri
religiaşen Gurcepe. Antepeş gale, açkva andğaneri ndğas, Budizmi,
Yahovaşi şaidoba steri religiapeşen Gurculi dobadonarepe korenan Gurcistanis.
Andğaneri ndğas, xolo Krist̆iani Turkepe do Krist̆iani Arabepeti korenan
kianas. Mtini giʒ̆vat na, dido- religialoni oqopimu ižirinen mtel xalkepeşi
doloxe andğaneri ndğas.
Ali İhsan Aksamazi: Murat̆ Begi; “Lazepe Gurcepeşen moxtimeri
ren,” varna “Gurcepe Lazepeşen moxtimeri ren.” Mis açkinen ki?! Amk̆ata
p̆olemik̆epek çkineburi cumalobas mxuci va meçaps. Andğaneri ndğas çkin
Turkiyes pskidurt. Dğaşen dğaşa çkini minobape ğurunan; çkini nenape ğurunan.
Muç̆o p̆at do xes xe-ok̆ok̆limeri çkini minobape voskedinat; muç̆o p̆at do
çkini nenape voskedinat. Aya va ren p̆olit̆ik̆uri gagnapa, mara k̆ult̆uruli
gagnapa. Tkvan muepe isimadept aya temaşi jin?!
Murat̆ K̆asap̆i: Tişen
k̆udelişa mati tkvani steri visimadep. Emk̆ata obarbalupek, upşu p̆olemik̆epek çkar va numxcupan xalk̆epeşi cumalobas. Speroşi
noçalişeşi oras rt̆u; ma dido gopti Batumişen Mohaciri Gurci do Lazepeşi ardido
oput̆es. Am jur xalk̆işen oçilu- okimocupe dido ren. Lazuri nenaşi mağarğale
çilik igureren Gurculi nena mk̆ule oraşi doloxe. Artneri xalişen giʒ̆vat;
Lazepeşa nisa mextimeri Gurci çilikti Lazuri oğarğalus kogeoç̆k̆eren mk̆ule ora
şk̆ule. Cenazepe mutepeşi, ç̆andape mutepeşi, şenluğepe mutepeşi,
mevlidepe mutepeşi iroras artikarti k̆ala iʒ̆opxineren ʒ̆anapeşi morgvalis.
Asti k̆arta xalk̆i artikarti k̆ala skidun aʒ̆ineri oras. Andğaneri ndğas,
Lazepe Gurcepeşen moxtimeri renan varna Gurcepe Lazepeşen moxtimeri
renan yado p̆olemik̆epeten obadu vardo, k̆ult̆uri çkinişi oskedinuşi
gzalepe ogoru, nena çkini oçvaluşi gzalepe ogoru, antepe ağani tasepes oguruşi
gzalepe ogoru domaç̆irnan. Emuşeniti xes xe meçameri şurdoguriten oxanduşi
voret çkin. İdeolojepe gale mevaşkvat ak. Xalk̆i çkinis toli va uğun
namtini dik̆t̆at̆oruli simadapeşa; amk̆ata simadepe mevaşkvat do mohaciri
p̆ap̆uşp̆ap̆upe çkinişi gonoşinepes mancoba dopat; aya domibağunan
çkin. Moxtimeri mohacirepeşi oxveʒ̆upe gamaviğit çkin ketabişi
doloxe. Qini ok̆ok̆idinuşi p̆eriodis çkinda dik̆t̆a- xveneri ar gagnapaten,
entepek mohaciri va gamaxterenan; aya k̆aixeşa ižiren entepeşi oxveʒ̆upeşenti.
İpti entepeşi emindroneri xalişen ambari miğut̆an do eşo mç̆ipaşaşi bğarğalat.
Lamtinalaşa anksi ğara k̆ala dodgitatşi, xalk̆is tkvanda toli
aqven. Oput̆epes goptit do ekoni ambarepeşenti aya
xali mskvaşa kobžiropt çkin. Tkvan namtini Lazi do Gurci
gamantanerepeşi p̆olemik̆epeşen molaşinapt, xalk̆is emk̆ata p̆olemik̆epeşa toli
çkar va uğun.
Ali
İhsan Aksamazi: Murat̆ Begi; namtini akonuri Gurci gamantanerepek,
“Gurcepe do Lazepek yezdes Muslimanoba Osmanlişi K̆ilicişi zoriten,”- ya
tkumernan. Muepe gatkvenan amk̆ata ambarepe şeni?
Murat̆ K̆asap̆i: Entepeşi amk̆ata
simadape renan oşke oşʒ̆anurapeşi dinişi gagnapaşi naqona; ma eşo visimadeps.
Gurcepe do Lazepek yezdes Muslimanoba k̆ilicişi zoriten Osmanlişi xeʒalas yado
çkar tarixuri rabisk̆a va ren arkivepes. Aya idiaşi mancepek va ğarğalapan
arkivepeşi rabisk̆apeşen. Edo aya meseles hisiuri/ emoʒiuri, ideolojiuri
oxoʒ̆onapaten mendaʒ̆k̆edupan amk̆ata k̆oçepek. Gurcepek edzes İslamoba
Osmanlişi xeʒalaşi ʒ̆oxleni orapesti; amk̆ata rabisk̆apeti gamiçkvineri
renan Osmanlişi Gurcepe coxoni ketabişi doloxe; amk̆ata rabisk̆apeti
gamaviğit çkin. Osmanlişi xeʒelaşen ʒ̆oxleni orapesti Muslimani Gurcepeşen
namtini k̆oçepe komexterenan do dibargerenan aʒ̆ineri Sivasi do K̆ayseri steri
noğapeşa; amk̆ata arkivişi rabisk̆epete xes komiğunan çkin. Batumi
do muşi gomorgvas skideri xalk̆işi İslamizasyoni p̆rosesi ixorʒelinu Osmanlişi
xeʒalas. Osmanlik aya t̆erit̆orias mtelo xe gedvuşk̆ule, ekoni nufusi
ik̆oroʒxinu. Ekoni k̆oroʒxeri nufusi rt̆u didopeten Krist̆iani. (100) oşi
ʒ̆anaşk̆ule, ekoni nufusi xolo ik̆oroʒxinu. Xolo Krist̆iani oput̆epe kort̆es
ekoni t̆erit̆orias; entepeşi rabisk̆apeti koren. Edoxolo, Osmanlişi irişen
menceloni p̆eriodi rt̆u eya. Osmanlişi oxenʒales ekoni xalk̆i meç̆irobaten
Muslimani noktinuşi p̆olit̆ik̆a uğut̆u k̆on na, mteli Gurcistanis skideri
Gurcepe do Lazepe Muslimani iqvasunt̆es. Kobuletişi gomorgvaşen ağani Muslimani
yado namtini k̆oçepeşen molişinen (1835) viton ovro oşi do eçi do vit̆o xuti
tariğoni defteris. Xvala Batumi do muşi gomargva vardo, noğa Tbilisi do Guriaşi
muxurepeşenti mamguro Muslimani gamaxtimeri Gurci ocağepeşi rabisk̆ape
komiğunan çkin arkivi çkinis; aya ambari ren (19.) vit̆o maçxorani
oşʒ̆anuraşi oşkendapeşen. Osmanlişi oxenʒalek Krist̆iani xalk̆is dido
mağali xarci ak̆vandu, emuşeniti aya meç̆irobaten İslamoba ezdu
ekoni xalk̆ik yado tkumernan namtinepek. Aya ambariti mtini va ren; xilafi ren.
İrişen ʒ̆oxle, Gurcistanişi gomorgvaşen k̆orobineri Osmanlişi xarci ren tabala
majura muxurepeşen k̆orobineri xarcepeşen. Ek̆onomişi mizeziten Muslimanoba
yeçkindu ekoni t̆erit̆orias yado gamognapaps namtini k̆oçepekti; Osmanlişi
xeʒalaşen ʒ̆oxleni ekoni xalk̆işen k̆orobineri xarcepeşi rabisk̆ape do xolo
emindroneri ekoni oput̆arepeşi ek̆onomiuri xalepeşen rabisk̆ape meçamuşi renan
amk̆ata k̆oçepe. Osmanlişi xeʒala do emuşen ʒ̆oxleni ambarepe mutepeşi oxodgeri
gamognapan am k̆oçepek. Aya ambarepe mutepeşi mtini renani, mtini va
reni; aya solen oxovoʒ̆onat?! Mara, Osmanlişen ʒ̆oxleni Batumi do muşi
gomorgvaşen k̆orobineri xarcepeşi muk̆onoba do oput̆arepeşi skidalapeşen
ambaroni rabisk̆apeten ç̆areli ar ketabi va gamiçkvinu çkar miti şk̆elen
aʒ̆işakis. Emk̆ata k̆oçepeşi emk̆ata notkvamepeşi odude ren ar Rusi
jurnalist̆işi mcveşi ambari. Am Rusi jurnalist̆i mendiçkvineren Batumişi
gomorgvaşa ʒarobaşi Rusiaşi oras. Oput̆arepeşen vogni aya ambari ma yado
ç̆areren am Rusi jurnalist̆ikti. Mara k̆aixeşa miçkit̆an, amk̆ata ambaris çkar
tarixuri mtinoba va uğun. Aya ren Sovyetistanişi oraşen genomskide ideolojiur-
tarixuri zmona do gagnapaşi naqona. Mara tkvan gažirenan eya gomorgvaşi
oktalaşen ambaroni k̆arta rabisk̆a meçkineri p̆eriodepeten Osmanlişi
Arkivepes. Batumi do muşi gomorgvaşi İslamizayonişen ambaroni ardido
rabisk̆a komiğunan çkin. Gurci Şehidepeti kort̆es Yavuz Sultan Selimişi
Çaldiranişi Seferişi oras. Batumi do muşi gomorgvaşi gayrimuslimepeşi hak̆epeti
oçvalu şeni udodginu fermani nincğoneren şkagurişen. Gomorgvaşi xalk̆is xveneri
p̆at̆inoba şeni, emk̆ata maktalepes k̆ai geçinadveren do cezati meçeren
Osmanlişi şkaguronuri oktalak. Osmanlişi Arkivepeşi rabisk̆apeşen Gurcistani do
Gurcepe coxoni ketabi çkinik amk̆ata dulyapeşen ambarepe meçaps. Emk̆ata
k̆oçepe ok̆itxuşi renan aya ketabi çkini. Arkivişi rabisk̆apeşi teten oğarğalu
ren irişen pelaperi dulya; emk̆ata k̆oçepe aya oçkinuşi renan.
Ali
İhsan Aksamazi: Murat̆ Begi; ağani k̆ult̆uruli noçalişepe, noxvenepe,
p̆rojepe giğunani? Çkinda ağani surp̆rizepe giğunani k̆ult̆uruli speros?
Murat̆ K̆asap̆i: İrişen ʒ̆oxle
Osmanlişi Gurcepe coxoni ketabi çkinişi monžineri do xampineri majurani
gamaçkva şeni vixandep ma aʒ̆i. Aya ketabi çkinişi Turkuli gamaçkvati Gurculi
gamaçkvati gamiçinu mk̆ule oraşi doloxe do emuşeni. Milletik udodginu aya
ketabi mak̆vans. Emuşeniti aya ketabişi monžineri do xampineri
gamaçkva astaxolo oxaziru minon ma. Gomorgva Maç̆axeli şeni Maç̆axeli Osmanlişi
Arkivepes coxoni p̆rest̆ijuli ar ketabi p̆ʒ̆opxup ma. Amuş gale, aya emedeni
ixazirinasunon gamaçkvalu şeni mk̆ule oraşi doloxe. Sup̆rizepe iqvasunonan,
sup̆rizepe komiğun tkvanda; eşo matkven aʒ̆i. Xolo arkivepeşen
esasoni dulyape oxvenus mevaqonop ma, ʒ̆oxle noğa Artvini, uk̆açxe noğa
Batumişi jin.
Ali
İhsan Aksamazi: Murat̆ Begi, ma şukuri giʒ̆umert aya ok̆oxtvala şeni. Tkvan
mç̆ipaşaşi k̆itxalepes nena gemiktirit. Tkvanti ginonan na, aʒ̆i voçodinat aya
ok̆otkvala! Mara tkvan otkvaluşi çkva mutu giğunan na, eti miʒ̆vit. Allahik
bere-bari k̆ala irote tkvan goxelan.
Murat̆ K̆asap̆i: Ali İhsan Begi, amk̆ata
fursat̆i momçit, ma emuşeni şukuri giʒ̆umert. Notkvame çkimi ak̆onari ren.
Allahik çkin iris ocağepe çkini k̆ala xela, şursağoba, ginže skidala momçan do
iroras artimajura k̆ala dobdgitat do pelaperi noçalişepe gamaviğat!
.
