“Margalepekti nena,
k̆ult̆uri do milleturi minoba mutepeşis mancoba qvasunonan, aşo vicer ma!”
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi ren Oktay
Çk̆ot̆ua. Oktay Çk̆ot̆ua ren Apxazetişen uçveri do Anat̆oliaşa dobargeri Apxazi
ocağapeşen arterişi skiri. Ma eya eçi ʒ̆anaşen dido ora ʒ̆oxle ar fara
kobžireret̆i do emoras viçineret̆i: Ar ndğas Kutarba Hayri Ersoyi k̆ala Unal
Cugişi oxorişa mepteret̆it. Edo ek viçineret̆i eya. Ar farati k̆ulani muşişi
xeten, Apxazetis gamiçkineri ar-jur Margaluri gamaçkvalati momicğoneret̆u.
Didopeten Turkuli nenaşa tercumepe ketabepe-mak̆alepe muşişen viçinop Oktay
Çk̆ot̆ua. Oktay Çk̆ot̆ua k̆ala ar int̆erviu dop̆i. Edo P̆olemik̆uri ambaepeşen
vardo, biyografi muşişen, noçalişepe muşişen do cumalobaşen bğarğalit. Ali
İhsan Aksamazi)
+
Ali İhsan Aksamazi: Oktay begi, ʒ̆oxle
biyografi tkvanişen molamişinit do eşo gevoç̆k̆vat oğarğalus, mu iqven! So do
mundes dibadit? Tkvan Apxazetişen uçveri do Anat̆oliaşa dobargeri Apxazi
ocağapeşen arterişi skiri ret, eşo miçkin. Nak̆otxani jenerasyonişen ret? Namu
nʒ̆opulapes igurit? Mu mesleği giğunan? Aʒ̆i mu dulya ikipt? Andğaneri ndğas so
skidut? Çileri reti? Berepe giqonunani? Turkuli nenaşi gale, çkva namu nenape
giçkinan?
Oktay Çk̆ot̆ua: Ali İhsan begi,
irişen ʒ̆oxle aya int̆erviu oxvenuşa namicoxit şeni tkvanda şukuri oğodu minon
ma. Jile natkvit steri, mati tkvan oşkaruli manebrape çkinişi xeten giçinit.
Edo em dğaşen doni, dido mcveşi Lazuri k̆ult̆uri do nena şeni naikipt
noçalişepes didi nç̆ela do moʒ̆onobaten voxosar ma.
1962 ʒ̆anas, noğa Sakarya- Hendek̆işi
oput̆e Aktefek- Karadere/Cigerdas dovibadi ma. Uçvaşk̆uleni maotxani
jenerasyonişen vore. Geç̆k̆apuroni nʒ̆opula oput̆e çkimis, oşkenduri nʒ̆opula
do liseşi gamantana- gurapa oncironi Arifiye mamgurapaleşi nʒ̆opulas, mağali
gamantana-gurapati Apxazetişi Oxenʒaleşi Universit̆et̆işi Tarixişi Fak̆ult̆etis
doviguri. Nageidginuşen doni ‘Rep̆at̆riaʒiş Oxenʒaleşi K̆omit̆et̆is doviçalişi.
Aya k̆omit̆et̆is dudmaxvanceşi manuşvale vort̆i do majura dulyapeti dop̆i ek.
Diasp̆oraşen nanadobadonaşa dobargerepeşen mebusi goşoʒxuneri maartani k̆oçi
vore; emutenti dido xeleberi vore. Uk̆ule, ar farati Lamtinalaşi Meclisis mak̆ature
doviqvi. Andğaneri ndğas, çkvadoçkva siviluri lamtinalaş organizasyonepes
viçalişept do didopetenti tercumeşi noçalişepe vinç̆el. Apxazetişa namopti
oraşen doni nananoğa Soxumis pskidur. 1992 ʒ̆anaşen doni Darya Kabipha k̆ala
çileri vore. Mramza do Guranda coxoni jur k̆ulani bere komiqonunan.
Mramzak P̆olit̆ik̆uri Çkinapeşi Fak̆ult̆et̆i doçodinu do goʒ̆os ikimocu.
Guranda aʒ̆i mamgure ren oşkenduri nʒ̆opulas. Turkuli nenaşi gale, dido k̆ai
dereceten Apxazuri nena do oşkenduri dereceten Rusuli nena komiçkin.
Ali İhsan Aksamazi: Tkvan dido
dulyamxvenu k̆oçi ret. Noçalişepe tkvanişen ambai komiğun: Apxazuri nenaşen
Turkuli nenaşa, Turkuli nenaşen Apxazuri nenaşa tercume ket̆abepe- mak̆alepe
kogiğunan. Armʒika aya tercume ketabepe tkvanişen molamişinit, mu iqven!
Turkuli nenaşen Apxazuri nenaşa, Apxazuri nenaşen Turkuli nenaşa muk̆o noçalişe
giğunan; namu noçalişepe giğunan? Entepeşen molamişinit, mu iqven!
Oktay Çk̆ot̆ua: Estağfurullah! Aya
dulyamxvenobaşi iltifatepe didopeten Kutarba Hayrişen p̆anda vognap mara, ma
mk̆itxat na, ma dudi-çkimi ek̆onari dulyamxvenu va pşinap. Mtini giʒ̆vatna,
andğaşakis aʒ̆inerişen çkva dido noçalişe oxvenu domaç̆irt̆u. Tercume
noçalişepe çkimiten, iptineri noğira çkimi ren xalk̆i çkimişi nena, k̆ult̆uruli
ğira do tarixi oskedinu do uk̆uleni jenerasyonepeşa meç̆işinuşi mucadelesti
armʒika rt̆asnati omxvacu. Tercumepe çkimiten, xvala çkinapuri noçalişepes
mxuci nakomepçi şeni var, k̆oçepe çkinişa ardido ketabişi tercume namevuç̆işini
şeniti dido xeleberi vore ma. Tkvanti ginonanna, aya tercumepe çkimişi coxope,
k̆at̆egorepe mutepeşiten eşo gamovognapa:
Gamiçkvinerepe:
Turkuli nenaşen
Apxazuri nenaşa: Mustafa Butbayişi “K̆afk̆asyaşen Gonoşinepe”;
Hayri Ersoyişi,
“Miçves do Uçveri doviqvi” do “Uçveri userseli ğurun”; Bekir Aşubaşi “Qini
maqven”; Hunca Alp Bosuterişi “Apsua Fuat”; Yaşar Kemalişi “Çakirali Efe”;
Alper Bganbaşi “Gza skani gonʒ̆k̆imeri gaqvas!”; Hasan Okan İşcanişi
“Goinʒ̆k̆aşi Ar Franguloni”.
Apxazuri nenaşen
Turkuli nenaşa: Cengiz Bganbaşi “Cumalepe çkini, Apxazeti çkini”; Vahtang
Abhazouşi “Seferberluğişi Ora”; Anzor Mukbaşi “Apxazeti Apxazepes meçamu”; Mixa
Lakirbaşi “Alamis”; Muşni Lafuriyaşi “Ork̆oş T̆k̆ebi”; Ruşbey Smirişi “Semra”;
Vladimir Haraniyaşi “Cincepeşi Nok̆uçxeniten”; Saida Jibaşi “Mjoraşi Tenape”;
Saida Jibaşi “Nağarğalaps Oxorepe”.
Rusuli nenaşen Turkuli
nenaşa: Adile Abbasoğlişi, “Ugoç̆k̆ondinoni Goneşinepe”; P̆rof. Timur
Açugbaşi “Çinoberi Maşuroşletine” do “Mamçvire Mamet Bediya”; P̆rof. Timur
Açugbaşi “Apxazetişi Kronolojiuri Tarixi”.
Prof. Sariya Amçipha
k̆ala artot “Turkul-Apxazuri, Apxazur- Turkuli Zit̆apuna do
Oğarğaluşi Rexberi”.
Unal Akbulut
(Gurguliya) k̆ala artot uçvaşi ma-150 ʒ̆anaşi gonoşine şeni Apxaz şairepeşi
uçvaşen ambaroni şiirepe: “Uçvaşi Şiirepe”.
Do “K̆ur’ani Kerimişi
Apxazuri Meali”.
Gamoçku şeni xazireli
narenanpe:
Apxazuri nenaşen
Turkuli nenaşa: Ludmila Sergegiyaşi “Cincepeşi Ç̆vina”; Ap̆ollon Dumaaşi
“Dudmoşletinerobaşi Gza”; Gennadi Alamiyaşi “Nartişi Birapa”.
Turkuli nenaşen
Apxazuri nenaşa: Sinem Ozkan Oğuzişi, “Dudmoşletineri Şurepeş, Efsane”;
Hayri Ersoyişi “Uçveri rena, Çirimonasti qini gaqven”; Selçuk Simsimişi, “Çkva
Dobadona va miğunan”.
Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti k̆aixeşa
giçkinan, Lazepeti Apxazetişi xalk̆apeşen renan. Andğaneri ndğasti Apxazetis
Lazepeti skidunan. Andğaneri ndğas maxoroba mutepeşiten dido va renan mara xolo
korenan Apxazetis. Eşo ptkvatna, aşo ptkvatna, 150 ʒ̆ana ʒ̆oxle, Osmanetişi
Turkiyeşen ʒarobaşi Rusyaşi dixapeşa, didopetenti aʒ̆ineri
Apxazet̆işi dixapeşa oçalişu do mç̆k̆idi para mogapu şeni nulut̆es Lazepe,
Urumepe, Gurcepe, Xemşinlepe,Turkepe do Ermenepe. Oraşi doloxeti ekoni dixapeşa
dibarges. Xvala Osmanetişi Turkiyeşen vardo, ʒarobaşi Rusyaşi majura dixapeşen
Rusepe, Uk̆raynelepe, Turkepe, Svanepe, Margalepe, Est̆onyelepe do majura
xalk̆epeti dibarges Apxazetişi dixapeşa. Oraşi doloxeti Apxazeti xvala
Apxazepeşi vardo, majura milliyetepeşen xalk̆epeşi dobadonati diqu. Andğaneri
ndğasti Apxazeti ren k̆arta milliyetepeşen, k̆arta religiaşen, k̆arta nenaşen
xalk̆epeşi dobadona. Apxazeti ren Şurepeşi dobadona. Mati momʒ̆ondun aya
tkvala: Apxazeti/ Şurepeşi Dobadona. 1991 ʒ̆anaşen ʒ̆oxle k̆arta xalk̆i
cumalobaten skidut̆u Apxazetis. Aʒ̆iti Apxazetişi k̆arta xalk̆i cumalobaşi
doloxe skidun, eşo miçkin. Apxazetis aya p̆luralist̆uri maxoraba do skidala
şeni mu izmont? Andğaneri ndğas ar- jur oxenʒaleşi gale, majura oxenʒalepek va
içinopan Apxazeti. Apxazeti naiçinasunon oxeʒalepeşi muk̆onoba
manžinasunoni? Tkvan mu izmont?
Oktay Çk̆ot̆ua: Mteli
Gur-gonʒ̆k̆imeroba çkimiten giʒ̆vat: Dunyaşi mteli xalk̆epe, mara didopetenti
K̆afk̆asyaşi xalk̆epe, golaşi endemuri pukirepes mevungapinap ma.
K̆arta pukiris dudi- muşişi goçkvaneri mskvana, nostoni do şura kuğun. Çkimi
toliten, p̆olenepe mutepeşi k̆oçinoba şeni topuri naikips but̆k̆ucis xe-gonʒ̆k̆imeri
nameçaps endemuri pukurepe dunyaşi k̆ult̆uruli mirasişi irişen ğirsoni xazinepe
renan. Emuşeniti artimajura k̆ala artot do cumalobaşi doloxe entepeşi oskidus
becitoba mepçap ma. Mtini giʒ̆vatna, Lazepe, (Çxonapili Apxazologi Omer
Beyguaşi tkvalaten “Cğata tolonepe”) K̆afk̆asyaşi dido mcveşi, mara irişen dido
çile nanʒ̆iru xalk̆epeşen ren. Emuşeniti gamantanerepe çkinişen didok Lazuri
nena do k̆ult̆urişi oskedinuşi noçalişepes şurdoguriten numxvacups, aşo miçkin.
Amk̆ata gamantanerepe çkinişi muk̆onoba dido ren, aşo miçkin ma. Mara,
gurişmeç̆voni ren, andğaneri ndğas meç̆ireli skidala komiğunan. Didi
finansur- ek̆onomiuri p̆roblemepe komiğunan. Emuşeniti majura dulyapek
maartanoba komogu. Mok̆itxes naqorops, majura xalk̆epes irote hurmet̆i naoğodaps
do cumalobaşa toli nauğun ar xalk̆i ren Apxazepe. Skidala çkimiş morgvali irote
aşo kobžiri ma. Majura xalk̆epe, nenape do k̆ult̆urepe dudi- muşişen
omendranuşa do entepes gežiʒinuşa toli va uğun Apxazi xalk̆is. Apxazi xalk̆işi
p̆at̆i xalepe çkar va bžiri ma. Limas mzaxalepe mutepeşi nadoğuru k̆oçepe
çkinikti, faşist̆uri p̆olit̆ik̆osepeşi gale, çkar oras majura xalk̆epes va
genç̆k̆es, aya k̆aixeşa komiçkin ma. Eşo giʒ̆vat, damtire çkimis ar biç̆i bere
uqonut̆u; vit̆oşkvit ʒ̆aneri rt̆u limaşi oras. Damtire çkimis aya skiri duğuru
Gurcistanişi xegedva oçodinu şeni xveneri limas. Damtire çkimik skiri muşi
şehidi komeçu. Mara damtire çkimişi nana Margali rt̆u, K̆ant̆aryapeşen t̆u.
Ğormotik şuri uçxonas, tenapeşi doloxe inciras! Mk̆ule ora ʒ̆oxle, aya mskva
oxorca domiğures. Dido nap̆qoropt̆i k̆oçepeşen arteri rt̆u. Aya xalk̆epe aşo
artimajura k̆ala skidunan… Artneri xela, artneri mgara kuğunan. Unonan vana va
unonan, entepek naskidunan dixak aya xalk̆epe ok̆onç̆inaps… K̆oi Gurcistanişi
oktalape çkva ç̆k̆ualoni do moʒ̆qvaluri kort̆ukonna, emoras aya t̆erit̆orya
iqvasunt̆u dunyaşi moʒ̆qva do misobaşi dixa. Asti, mtini giʒ̆vatna, aya dixas
lima va nomskun. Mtini giʒ̆vatna, dunyaşi cenneti naren
aya t̆erit̆oryaşi k̆arta lamtinalak artimajuraşi renobas hurmet̆i oğoduten
skidaşi, entepes çkar mutu va uk̆ors do mk̆ule oraşk̆uleti xelak̆aobaşi doloxe
skidasunonan. Tarixişi morgvalis emp̆eryalist̆- mencelepeşi navaiçoden
nank̆ap̆aşi guri şeni nadibu diʒxiri, ğureli şurimşinepe, skideri
jenosidepe do uçvapeşi t̆rajedepe açkva va domibağunani?
Armʒika ginže- ginže bğarğali, eşo
domaʒ̆onen. Apxazetis nakuğun aya etno-k̆ult̆uruli xampoba tkvan va gažirenan
dunyaşi majura svalepes. Ho, aya ren dido mskva do umengaperi xampoba. Mara
mitxanepes unonan, aya xampa “etno-k̆ult̆uruli ork̆est̆rak” xvala dudi-
mutepeşişi p̆ilili gelaças. Aşo iqvaşiti, mitxanepek xalk̆epeşi misoba do
moʒ̆qvaşa udodginu gza va meçapan…
Ali İhsan begi, Apxaz gamantanerepe
do p̆olit̆ik̆osepek iroras dobadonaşi dido-milletoni xalişen do aya xalisti
becitoba nameçapanşen didopeten molamişinapan. Moro, mati Apxazetis naskidun
mteli xalk̆epes p̆qorop. Edo entepeşi nenape, k̆ult̆urepe do milleturi minobaşi
oskedinus mati şurdoguriten mevumxvacup. Mara entepesti Apxazi xalk̆i şeni
mengaperi gagnapa do simada aqvan, aya minon ma. Zati akoni am xalk̆epes
oşkurinoba omç̆unaşi, dudi- mutepeşi moşletinuşi do milleturi renoba
mutepeşişi oskedinuşi xvala ç̆iç̆ita dixa koren. Apxazepes minoba mutepeşiten
xvala Apxazetis askedinenan, Apxazetişi gale ar çkva dobadonas minoba
mutepeşiten va askedinenan.
Apxazetişi oçinuşa komopta; Andğaneri ndğas
(Ok̆ont̆aleri Milletepeşi)/ UN-şi şkvit makat̆urek Apxazeti içinops. Mara
Apxazeti naiçinasunon oxeʒalepeşi muk̆onoba manžinasunon, eşo vizmon ma. Mara
çkimi şeni irişen beciti do ğirsoni narenşen molagişinat. Gurcistanişi
oktalapek xilafepe mutepeşi oxoʒ̆onan do uğnosoba naşkvan do Apxazetişi oçinuşi
gzas gedgitan. Mk̆ule nenaten giʒ̆vat, elanʒaxeri manžageri skanik
si nt̆eri gşinaşi, renoba skaniti moivaraşi, mara mteli dunyak si giçinaşi, eya
oçinu mus ipels? Mara eşo vana aşo, ar ndğas Gurcistanişi xalk̆epek
dudi-mutepeşişa moxva oktalape illa goşoʒxunasunonan; Apxazetiti illa
içinasunon, aşo vicer ma…
Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti k̆aixeşa
giçkinan, Apxazuri nena (Gyulva) K̆afk̆asya- nenapeşi ocağişen ren. Abxazuri
nena ren Abazuri nena, K̆abardeyuri- Çerkesuli do Ubuxiri nenape k̆ala artneri
nenaşi ocağişen: (Gyulva) K̆afk̆asya- nenapeşi ocağişen. Margaluri nena ren
Lazuri, Svanuri do Kortuli nenape k̆ala artneri nenaşi ocağişen: Omjore
K̆afk̆asya- nenapeşi ocağişen/ Kartveluri nenapeşi ocağişen. Aya
k̆lafik̆asyonepe do aya nenaş ocağepes aşo coxope gedvalu çkimi dulya var,
lingvist̆epeşi dulya ren do mteli dunyaşi lingvist̆epekti aya nenape aya
k̆lafik̆asyoniten içinopan. Apxazuri nena do Margaluri nena goçkvaneri nenapeşi
ocağişen renan. Jur nenasti artimajuras va nungapan. Mara Abxazepeşi do
Margalepeşi k̆ult̆uri artimajuras dido nungapan. Jur xalk̆işi oç̆k̆omu do
oşumuti artimajuras nungapan. Oşkaruli t̆radiʒiape ar- jur var, dido ren.
Apxazepeşenti, Margalepeşenti artneri gvarepe nauğunan ocağepe dido koren
Apxazetisti, Gurcistanisti. Tkvan muepe gatkvenan aya jur xalk̆işi, Apxazepeşi
do Margalepeşi şkas aya k̆ult̆uruli megnapoba do xolosonoba şeni? Eşo giʒ̆vat:
Apxazepes aya k̆ult̆uruli megnapoba do xolosonoba Apxazetişi majura xalk̆epe
k̆ala va uğunan, eşo miçkin ma. Tkvan mu izmont aya xali şeni?
Oktay Çk̆ot̆ua: ʒ̆oxleni
nenaşgektira çkimiten tkvan giʒ̆veret̆it ma, eşo momixteps. Mara armʒika çkva
giʒ̆vat. Dido mcveşi Apxazuri tkvala komiğunan çkin: “Cumas k̆ai
manžageri ucgin!” Jur xalk̆i vitoşepeten ʒ̆anapeşen doni manžageri renan do
artimajura k̆ala skidunan. Dobadona çkinis aʒ̆i naskidunan majura xalk̆epe
akonaşişa uk̆açxe komoxtes. Emuşeniti şka mutepeşis dido cinconi k̆ult̆uruli
irtibati va uğunan. Mara Apxazepe k̆ala Lazepe; K̆olxida, Lazik̆a, Apxazetişi
Omape do Apxazetişi Oxenʒaleşen doni artimajura k̆ala renan. Oç̆k̆omalepe
artneri, oşumonepe artneri, birapape artneri, xela artneri, gurişç̆vina artneri, mgara
artneri komiğunan çkin, mteli artneri komiğunan çkin. Çkin entepek k̆ulani
komepçit, entepek çkin k̆ulani komomçes. Tkvanti namolamişinit steri, k̆erapeti
artimajuraşa menʒaxeri renan.
Namtini Apxazuri k̆erape gomargalerenan. Namtini
Margaluri k̆erape goapxazerenan. Namtini k̆erape, jur k̆elesti, dudi- mutepeşi
eya milletişen şinapan. Mendraşa mextimu va domaç̆irnan. K̆era çkimişen namtini
ocağepekti Gurcistanis skidunan do dudi- mutepeşi ekonuri şinapan. Açkva aya
mʒxades ğula doloʒ̆k̆edu vardo, jur xalk̆işi şkas aya xampoba,
k̆ap̆et̆i xinci ožiru do eşotenti namoxtasunon ndğalepeşi gzas gedgitu
domaç̆irnan…
Ar endişe kva steri guris dolomižin:
Gurcistanis Kartvelist̆uri oktalapeşi faşist̆ur- p̆olit̆ik̆apek xalk̆epeşi şkas
p̆rovok̆asyonepe qvasna, uk̆uleti amtape onçaminuşi gzas gedgitaşi, udodginu
uxuzuroba yeçkindun. Mtini giʒ̆vat, xalk̆epeşi şkas muşebura çkar
p̆roblemi va yeçkindu; eşo vareni? Mara mu iqvas na, iqvas, eşo vana aşo, andğa
vana ç̆umen, Apxazi cumalepe mutepeşi steri, Margalepekti Kartvelist̆uri
p̆olit̆ik̆apeşi ç̆vinepeşen kamuçitasunonan do nena, k̆ult̆uri do milleturi
minoba mutepeşis mancoba qvasunonan do eşotenti akoni dixapesti uçodine moʒ̆qva
yeçkindasunon, aşo vicer ma…
Ali İhsan Aksamazi: Oktay begi, ma tkvan
giʒ̆vit, mara xoloti giʒ̆vat, tkvan dido dulyamxvenu k̆oçi ret. Çkar xemboşi va
doxedut; eşo ižiren: Udodginu içalişept k̆ult̆uruli speros. Ağani noçalişepe
giğunani? Ağani pukironi ambaepe giğunani çkinda?!
Oktay Çk̆ot̆ua: Mtelo va maçodinu
mara, namatkven k̆onariten gonoşinepe çkimişen ar ketabi dop̆ç̆ari. Fursat̆i
maqvaşi, aya ketabi içodasunon do gamiçkvinasunon. Aşopetenti mak̆itxalepes eya
ak̆itxasunonan. Edo namoxtasunon jenerasyonapekti gonoşinepe çkimi igurasunonan
do uk̆uleni jenerasyonepesti gamognapasunonon. Uk̆uleti Turkuli Mç̆aralobaşi
k̆lasik̆urepeşen ar ketabişi tercume oxvenuşa toli komiğun. Mara namu ketabişi
tercume, aʒ̆i va govonk̆vati… Amuş gale Apxazi mç̆arupeşen namtini
p̆aşurapeti Turkuli mak̆itxalepes gamognapuşi gzasti gebdgiti.
Ali İhsan Aksamazi: Aya int̆erviu şeni
dido şukuri goğodapt. Çkva k̆itxala va miğun. Tkvanti ginonanna, aya int̆eviu
voçodinat. Mara otkvaluşi çkva nenape do cumalobaşi mesajepe giğunanna,
entepeti miʒ̆vit, mu iqven! Pimpili dixaşa!
Oktay Çk̆ot̆ua: Ali İhsan bey, mati tkvan
dido şukuri goğodapt. Ma mepşven, aya oğarğalu çkinik xalk̆epe çkinişi şkas
moʒ̆qva do cumalobaşi gagnapaşi opukirus numxvacasunon. İpti çkini dixapes do
mteli dunyas misoba do moʒ̆qva hakimi iqvas, dido mcveşi nenape, k̆ult̆urepe do
milletepe, dunya kort̆aşakis, skidan, aya minon ma. K̆ult̆uruli
noçalişepe tkvanis Allahik tkvanti, mteli Lazi gamantanerepesti menceli mekçan
do gecgineri iqvit.
