Yalçın Karadaş Konuşuyor Türkçe- Lazca/ Turkuli- Lazuri/ თურქული- ლაზური

“Ezberleri Bozmamız Gerekiyor!”

(Ön açıklama: Bugünkü misafirim Yalçın Karadaş. Yalçın Karadaş, eski dostlarımdan biri. Ben, onu Kadıköy’deki Nart Yayınları’nda 1990’lı yılların ikinci yarısında tanıdım.  Alaşara, Kafkasya Yazıları, Sorun Polemik adlı periyodiklerde onun da, benim de makalelerim yayımlandı.

28. İstanbul TÜYAP Kitap Fuarında 31 Ekim 2009’da Sorun Yayınları tarafından düzenlenen “Diller- Halklar-Milliyetler Politikası”adlı panelde ikimiz de panelist idik.  Daha sonra Çeçen Lowzar grubu tarafından “Tarik Cemal Kutlu’yu Anma Panelinde” de panelist idik. Topkapi- Holiday İnn Oteli Konferans salonunda, , 22 Kasım 2009’da düzenlenmişti.

7 Haziran 2015 Seçimlerinde Yalçın Karadaş İstanbul 1. bölgeden, ben de 2. Bölgeden bağımsız aday idik. Kendisi bana destek oldu.

Ben hasta ve komada olduğum zaman, beni ziyaret etmek için hastaneye gelmiş; sonradan haberim oldu. Daha sonra da, ziyaret etmek için evimize geldi. Böyle bir hukukumuz var.

 Yalçın Karadaş, Çerkes kökenli. Sağlam Çerkes aydınlarından bir tanesi. Yalçın Karadaş, bir aydın ve yayımlanmış kitapları var. Biliyorum, 4 yayımlanmış kitabı var. Yine biliyorum ki, sayısız kitabın yayımlanmasına da destek oldu. Sayısız kültürel çalışmaya destek verdi. Ben kendisiyle bir söyleşi yaptım. Bu da söyleşimizin metni. 

Ali İhsan Aksamaz. 19 XII 2018)

+

Ali İhsan Aksamaz: Yalçın Bey; bize önce biyografinizden bahsedin. Nerede ve ne zaman doğdunuz? Hangi okullarda okudunuz? Mesleğiniz nedir? Evli misiniz, çocuklarınız var mı?

Yalçın Karadaş: Merhaba herkese, öncelikle Laz halkına!

Kayseri Uzunyayla “Küçük Çerkesya” diye de bilinir. Berbat bir iklimi vardır; ağaç bulmak bile mucizedir; Kafkasya topraklarına hiç benzemez. Ancak insanlar orada Çerkes dil ve kültürünü öylesine korurlar; öylesine severler ki orayı bu nedenle espriyle karışık “Küçük Çerkesya” diye anarlar.

Ben 1960 yılı kışında Kayseri Pınarbaşı ilçesinin-ki biz oraya AZEY deriz- Uzunyayla insanlarının BUĞURBAŞ dedikleri bölgede Büyük Kabaktepe köyünde dünyaya geldim; 8 kardeşin yedincisi olarak. Sekizini kardeşim avukat ve çok yetenekli bir müzisyen olan Hava Karadaş. Çerkes müziğini, genelde bize karşı resmi tarihin yarattığı olumsuz ön yargısı olan sol kamuoyuna ilk tanıtan insandır diyebiliriz.

1963 yılında ekonomik gerekçelerle pek çok köylü gibi İstanbul’a göç ettik; Kandilli’de bir eskimiş Rum evinde kiracı olduk. Daha sonra Anadoluhisarı’nda yaşadık. İlk ve ortaokulları buralarda okudum Lise’ye geçtiğimde Üsküdar’da idik. Ortaokulu ikincilikle bitirmeme rağmen beni Haydarpaşa ve Üsküdar Lisesine kayıt etmek istemediler. Tabii ki okul ikincisi olduğumu söyleme fırsatı bile vermediler. Daha sonra bir komiser akrabamız devreye girince Üsküdar Lisesi’ne kayıt oldum.

1977 yılında İTÜ Mimarlık Fakültesi’ne girdim. Yarım dönem okuduktan sonra bir yıl boyunca üniversite kapalı kaldı bizim için;12 Eylül 1980 öncesi malum dönem nedeniyle. 1982 yılında okulu bitirdim ve bugüne kadar Mimar olarak hayatımı idame ettiriyorum.

1987 yılında Nilüfer Kanbolat ile evlendim. Göşenay ve Tijin isimli iki kızımız var.

Ali İhsan Aksamaz: Yalçın Bey; siz Çerkes kökenlisiniz. 1864’de Kafkasya’dan sürülen Çerkes ailelerinden birisinin çocuğusunuz. Doğru mu biliyorum?! Kaçıncı kuşaktan muhacirsiniz?

Yalçın Karadaş: Çerkesler Osmanlı’ya 21 Mayıs 1864’te sona eren, 300 yıldan fazla süren ama sanki savaş 1773-1864 arasında olmuş gibi geçiştirilen Kafkas-Rus savaşı sonucu Çarlık Rusya’sı tarafından sürgün edilmişlerdir. Osmanlılar da önemli bir tarım ve savaş kültürü olan bu halkları sevinçle kabul etmiştir. Tabii bu kabul etmenin diyeti de hala ödenmektedir.

Benim ailem ise o sürgünle gelen gruptan değil. Kafkasya’da kalmayı başarabilen az sayıda ailelerden idi. Ancak 1904-1905 Rus-Japon Savaşı sonucu biz de ailemizle Osmanlı’ya sürgün edildik. Önce Üsküdar’a gelen Babam K’EREF HATE’nin dedesi K’EREF DIQOE, daha sonra akrabalarının daha önce yerleştirildiği Uzunyayla’ya göçtüler.

Sözde Gönüllü Çerkes Birliği içinde komuta kademesinde yer alan büyük amcazademiz (WUNEQOŞ deriz akrabalarımıza)aslında devrimci bir öğretmen olan K’EREF ZALIMGERİ Japonları savaş sırasında tanıyıp, kültürel olarak kendilerine benzettikleri bu halka saygı duyup, onlarla Çerkes olarak savaşmayı reddedip, önemli bir savaşçı grubunu da ikna ederek Kafkasya’ya geri döndükten bir süre sonra idam edilmiş ve ailesi ile yakın silah arkadaşları da tekrar Osmanlı‘ya sürgün edilmişlerdir.

Bizim ailemiz de bu 1905 sürgünü ile gelen ailelerdendir; 1864’te gelenlerden değil.

Ali İhsan Aksamaz: Aileniz Kafkasyanın hangi bölgesinden Osmanlı toprağına gelmiş? İlk olarak nereye yerleşmişler? Şimdi Kafkasyada köyünüz var mı; varsa, adı nedir? Ailenizin eski soyadı nedir?

Yalçın Karadaş: Bir önceki sorunuzda çoğunu yanıtlamış oldum. Eksik kalanları tamamlayalım.

Bizim ailemiz Doğu ÇERKESYA olarak da adlandırılan KABARDEY bölgesindendir. O zamanlar Kabardey bölgesi Büyük Kabardey ve Küçük Kabardey, ya da CILAKHSTINEY (Hıristiyan) denen iki yönetimden oluşurdu. Bu yönetimde ANZOREY bölgesidir geldiğimiz yer; bugünkü Kuzey Osetya sınırından. Ailemiz K’EREF soyadını taşır, Karadaş Türkçü soyadı kanunu ile bize dayatılan ve hiç ilgimiz olmayan bir adlandırmadır.

Uzunyayla’da hiçbir aile Türkçe soyadları ile bilinmez. Hiçbir köy de öyle. Her köy Kafkasya’daki orijinal adıyla anılır ve her kişi bir Çerkesçe bir de zorunlu olarak aldıkları Türkçe ad ve soyadı taşır. Halk Türkçe olanlara itibar etmez. “Ben Büyük Kabaktepeli Rifat Karadaş’ın oğluyum”cümlesi geçerli ve bilinir değildir. Uzunyayla Çerkes camiasında geçerli olan, Türkçe söyleyecek olursam, ”Tambi Hable’li K’EREF HATE’nin oğluyum”cümlesidir.

Ali İhsan Aksamaz: Yalçın Bey; yayımlanmış dört kitabınız var: “Çerkesleri Anlamak”, “Çerkes Kimliği”, “Yağma Ülkenin Mimarı” ve “100 Aykırı Soruda Türkiye’yi Anlamak”. Bu kitaplarınız ne zaman, nereden yayımlandı?

Yalçın Karadaş: Ben eskiden genellikle takım halinde bir şeyler üretmeyi tercih etmişimdir. Ancak bunu çok fazla gerçekleştirme şansınız olamıyor ülkemizde. Ben de bu tercihimi artık değiştirmiş durumdayım.

Yayınlanma sırası ile gidersek, yalnız başıma yazdığım ilk kitabım ÇERKES KİMLİĞİ Türkiye’nin Sorunları. Bu kitap Ali İhsan Aksamaz sizin aracılığınızla tanıştığım Sorun Yayınları’ndan 2009 Mart’ında çıktı ve bir haftada tükenerek ikinci baskısını yaptı. Bu baskısı da kısa sürede tükendi.

Aynı yayınevinden ikici kitabım, yine 2009 yılında Ekim ayında çıkan ve yine hemen tükenen 100 AYKIRI SORUDA TÜRKİYE’Yİ ANLAMAK. Her biri ayrı bir kitap konusu olabilecek yüz ezber bozan sorudan oluşan minik bir eleştiri kitabı idi.

Sonra 2010 Kasım ayında, Sorun yayınları yönetimi telif haklarımı ödemediği için yeni kitabım ÇERKESLERİ ANLAMAK Türkiye Rusya ve Kafkaslar İmleç Kitap tarafından yayınlandı. Çerkesleri bir masa etrafında toplayacağıma dair inancımı kaybedince, bari bir kitapla tartıştırayım düşüncesi ile ortaya çıktı. Gereken etkiyi tabii ki göstermedi. Bunun da baskısı tükendi ama diğer tüm yazı ve kitaplarda olduğu gibi ciddi şekilde yorumlayan yok desek yeridir.

Son olarak Mimarlık mesleği ve çirin mi çirkin İnşaat sektörünü öz yaşam öyküm üzerinden anlatmaya çalıştığım YAĞMA ÜLKENİN MİMARI İbretlik Bir İnşaat Serüveni Belge Yayıncılık tarafından yayınlandı. Aynı şeyler oldu. Az farkla, özellikle kadın okuyucularımdan çok sevindirici eleştiriler ve övgüler aldım. Mimarlar da Çerkesler gibi tepki gösterdiler: Yok saydılar çoğunlukla. İnsanlar kendilerini anlatanları, ama yanlışlarını da özellikle gösterenleri sevmezler!

Ali İhsan Aksamaz: Biliyorum, Hayri Ersoy ile birlikte , “Abhazyada Yaşam” adlı kitabın tercümanısınız. Bu tür başka yayımlanmış kitaplarda tuzunuz var mı?

Yalçın Karadaş: 1990 yılında başta değerli araştırmacı thamademiz Ali ÇUREY olmak üzere Erdoğan Yılmaz (Hajbevıqoe), Murat Özden (Habraçu), Çeçen Sait (Merjoy), Hayri Ersoy (Kutarba) ve adlarını şu an anımsayamadığım diğer idealist, özverili Çerkes arkadaşımızla kurduğumuz NART YAYINCILIK ‘ın ilk kitabı ABHAZYA’DA YAŞAM VE KÜLTÜR, Abhazyalı akademisyen Yura G. Argun’un 1976 yılında yazdığı bir araştırma idi. On yılı aşkın zamandan beri artık anavatanı Abhazya’da yaşayan, burada kıymeti asla bilinmemiş, kendisine bir kez bile teşekkür edilmemiş Hayri ERSOY(KUTARBA) Abaza diline gerçekten hakim ve çok kültürlü bir arkadaşımdır. Ben de çeviri eğitimi aldığım için çevirileri beraber yapardık. Bu Mart 1990’da yayınladığımız ilk kitabımız oldu.

Daha sonra yine 1990 yılında Mayıs ayında ikinci kitabımızı çıkarttık Hayri KUTARBA ile. Tevfik ESENÇ thamademize ithaf ettiğimiz, Bagrat ŞINKUBA’nın SON UBIH adlı eseri. Kitabı çevirmemiş de biz yazmışız gibi bazı büyüklerimiz bizi nerdeyse linç edecekti.

Ekim 1990’da üçüncü kitabımız değerli araştırmacı büyüğümüz Sefer E. BERZEG’İN  TÜRKİYE KURTULUŞ SAVAŞINDA ÇERKES GÖÇMENLERİ 2 adlı eseri oldu.

1993 yılında İstanbul Kafkas Kültür Derneği duvar gazetesi ekibi SAVSIRIQO olarak BASINDA ÇERKESLER 1 adlı gazete, dergi derlemelerimizin oluşturduğu bir eser daha piyasaya çıkarttık.

Kitapların yazımı, dizaynı, redaksiyonu, kapağı, bitince matbaa peşinde koşması, dağıtımı, üç kağıtçı kitap satıcılarından paramızın tahsili vb. aklınıza gelen her tür işi biz yaptığımız halde başımıza gelenler anlatılır gibi değil.

Bütün bunların dışında sayısını hatırlayamadığım kadar çok yazım farklı gazete ve dergilerde yayınlandı. Bir kısmını dosyalamışım iyi ki.

Ayrıca aklıma ilk gelen diğer çalışmalarım şöyle:

-         METİS ÇEVİRİ 1990 Kış sayısında DIŞEK’ Elmas Eşsiz ile Çerkesçe’den Öyküler

-         1999-2000 yıllarında KAFKASYA YAZILARI’nda Çeçenya ve Deprem yazılarım

-         YAPI dergisi, 2007 yılı 312 sayıda BİLİRKİŞİLER NEYİ BİLİRLER? Başlıklı yazım

-         SORUN POLEMİK mayıs 2009 sayısında Yalancı Tanıklar Kahvesi mi, Yalancı Devrimcilerin Lümpen Hikayesi mi? başlıklı kitap eleştirim

-         KAFKASYA GERÇEĞİ dergisinde çıkan çeşitli yazılarım

-         ROMAN KAHRAMANLARI Ekim/Aralık 2011 sayısında ÇERKEZ EDEBİYATI başlığı altında yayınlanan, Yaşar Kemal’in  DENİZ KÜSTÜ romanına ait SELİM BALIKÇI başlıklı kitap eleştirim

-         Yine aynı sayıda rahatsızlığı nedeniyle yazısını yazamayan saygıdeğer Thamademiz YİSMEYL Özdemir Özbay’ın yolladığı dokümanla onun adına yazdığım NARTLAR- ÇERKEZ HALK DESTANLARI adlı çalışmam.

Ali İhsan Aksamaz: Yalçın Bey; 7 Haziran Seçimlerinde İstanbul 1. Bölgeden bağımsız milletvekili adayı idiniz. Nasıl pozitif anılarınız oldu? Bize söyleyebilir misiniz?

Yalçın Karadaş: İlk günlerde her şey gayet iyi idi. Beni deneme amaçlı 2. Bölgeden aday olarak tüm diğer adaylarla birlikte ankete sokan gençlerin desteği ve sonrasında o anketi birinci sırada bitirmem gurur verici idi. Pozitif anılarımın en önemlisi Çerkes olmayan bir sınıf arkadaşımın oğlunun beni destekler eylem ve söylemleri ile, daha önce kendisine KafFed genel kurulunda rakip olduğum Vacit Kadıoğlu’nun başlattığı manevi ve ekonomik destek çalışması oldu.

Adaylık sürecimin bir devresinden sonra ise pozitif değil, daha çok negatif anılarım oldu. Hep yanımda olan değerli arkadaşlarım, Enver Sağlam ve Avukat Nusret Alsan İle birlikte yaptığımız çalışmalar ve kamuoyu yoklamaları sonucu; 1. Bölgeden daha önce adaylığını açıklamış olan ÇDP adayının toplumumuzca kabul görmemesi, siyaseten yetersiz bulunması; ancak Çerkes nüfusun çok fazla olduğu bu bölgede oyların bu adayla toparlanmasının mümkün görünmemesi; ilaveten o adayın yanında görünen bazı kişilerin toplum tarafından güvenilmez oluşları ve en önemlisi yine onu destekleyen bazı küfürbaz provokatörlerin oluşturduğu ortam vb. başka nedenlerle adaylığımı 1. Bölgeden yaptıktan sonra işler tamamen değişti.

ÇDP’den siz değerli Ali İhsan Aksamaz kardeşim, ÇDP tarafından 2. Bölge adayı olarak gösterilmenize, benim de aynı bölgede yarışa ve anketlere girmeme hiç ses çıkartmayan parti yetkilileri ve kışkırtıcı güruh yalan, iftira, küfür ve aklınıza gelebilecek her çapsız yol ile saldırıya başladılar.

Bu durum ÇDP’nin Çerkes adaylarının seçim sonucunda, tam da benim kendilerini defalarca uyardığım gibi yüzlerle ifade edilen oylar almalarına, bana Çerkes halkı tarafından verilecek net desteklerin çok azalmasına; rakiplerimin sebep oldukları çirkin ortam nedeniyle, ciddi destek alabileceğim kesimlerin bana dahi destek vermekten çekinmelerine neden oldu. Tam da kendilerini uyardığım gibi bir sonuç çıktı: 1. ve 3. Bölge adaylarının oylarının toplamı benim aldığım 1841 oyun yanına bile yaklaşamadı. 2. Bölgede benim de özellikle destek verdiğim siz Laz kardeşim ise oldukça iyi bir oy aldınız.

Ali İhsan Aksamaz: Siz de biliyorsunuz, TRT, 7/24 Kürtçe yayın yapıyor. Ancak Çerkesce, Abhazca, Lazca yayın yapmıyor. Bu anti-demokratik bir hal. Ben ırkçı değilim ancak Kürtçe yayın olunca; Abhazca yayın da olsun, Lazca yayın da olsun, Çerkesce yayın da olsun. Bu demokratik bir anlayış. Siz ne düşünüyorsunuz?  Ne yapalım da, TRT, Çerkesce, Lazca ve Abhazca da yayın yapsın?

Yalçın Karadaş: Maalesef bu ülkede Kürt hareketi ülkenin demokratikleşmesi çağrıları yapmadan önce, ülkenin “iki asli unsur” ve “diğerleri”nden oluşan bir yapıya dönüşmesini istiyordu. Bu konuda yıllar önce “Kürtler Türkler ve Diğerleri” başlığı ile Özgür Gündem gazetesinin ikinci sayfasında koca bir yazı yayınlanmış, biz de bunu eleştirmiş idik.          Onlara göre Kürt ve Türk dışındaki halklar formülasyonda önemsenmeyen, haddini bilmesi gereken diğerleridir. Bugün çok mu değişti bu durum? Hayır maalesef; bence sadece söylem değişti!

Radyo-TV yayınlarının diğer dillerde yapılmamasının nedeni bu halkların artık asimile olduklarını ve talepleri olmadığını düşünen devlet ve sözde demokrat kamuoyu ile, bunlara güçlü ve örgütlü ortak ses çıkartmayan diğerleri kategorisindeki halkların kurum, aydın ve halklarıdır.

Bu talebin küçük ve radikal üç beş kişi tarafından dile getirildiği, çoktan Türkleşmiş diğerleri kategorisine atılan halklarının ise öyle bir talebi olmadığı algısı hakimdir.

Bu algının yok edilmesi için başta Kafkas kökenli Çerkes, Laz, Gürcü vb. halklar olmak üzere, Türk olmayan ve yok sayılan diğer halkların entelektüel ve kurumlarının ortak çalışmasına ihtiyaç vardır. Geçmiş yıllarda bunun denemelerini yaptık, ancak bildiğiniz gibi Gürcü devletinin asimilasyoncu sakat politikalarına destekten çekinmeyen samimiyetsiz Gürcü entelektüelleri bize hep zaman kaybettirdiler.

Ali İhsan Aksamaz: Biliyorum, Kafkasya ile yakın ilişkileriniz var. Oradaki Çerkeslerin kendi okulları var mı? Çerkesce  gazete-radyo-televizyonları var mı?

Yalçın Karadaş: Putin ile birlikte federatif devlet olma özelliğini her geçen gün yitirmesine rağmen, Sovyet kazanımları olarak Rusya Federasyonuna bağlı devletlerimizde kendi okullarımız, Çerkesçe radyo-TV’larımız sınırlı ve yetersiz olsa da var. Bağımsızlığı tanınan Abhazya ve Güney Osetya ise devlet olmanın tüm gereklerine sahipler, eksiklerini hızla tamamlıyorlar. Ancak yakın zamanda Putin yönetiminin çıkarttığı ve onaylanan Anadil Yasası geçmiş kazanımları yok edebilecek ve Rusya’nın çok etnikli federatif yapısını, yanlışlığı kanıtlanmış tekçi Ulus-devlete dönüştürecek çok tehlikeli bir durum ortaya çıkarttı. Bu Rusya’nın dağılmasına kadar gidebilecek bir ırkçı yaklaşım ve bizim tarafımızdan normal karşılanması bile düşünülemez.

Ali İhsan Aksamaz: Kafkasya, Çerkesya sizin Anavatanınız, ancak Türkiye de sizin ikinci vatanınız. Türkiye Çerkesleri’nin nüfusu, Çerkesya Çerkesleri’nin nüfusundan fazla; öyle biliyorum. Biliyoruz ki, Türkiyede Çerkesçe ölüyor. Anadili ölünce, kimlik de ölür. Biliyorum, Kafkasyanın Çerkesleri doğru-dürüst Çerkesçe biliyorlar. Su gibi anadillerini konuşuyorlar; öyle biliyorum. Şöyle söyleyeyim; Türkiye Çerkeslerinin nüfusu çok, Kafkasya Çerkeslerinin nüfusu az, ancak Çerkesce Türkiyede ölüyor. Bu durumun gerçek sebebi nedir? Bu birinci sorum. İkinci sorum da var. Türkiyedeki Çerkes Aydınları el-ele vererek  anadillerini geliştirmek için çalışmıyorlar. Ancak durmadan birbirleriyle polemik yapıyorlar. Bu durumun gerçek sebebi nedir?

Yalçın Karadaş: Kısaca belirteyim, dillerimizim ölmesinin ana ve gerçek sebebi, birilerinin sürekli ifade ettikleri gibi, evde çocuklarımızla anadilimizle konuşmamamız değil, tek etnikli, tek dilli, tek dinli, ırkçı Türkçü ulus devletin açık asimilasyoncu politikalarıdır. Hepimizin ortak devleti olmasına karşın, utanmazca diğer dilleri öldürmek için devletimiz tüm gücünü kullandı.

AKP iktidarını sağlamlaştırmak için yaptığı yeni bazı kanunlar ile seçme anadil eğitimi mümkün hale geldi. Ancak Çerkesler hızla şehirleşmiş ve toplu olarak bir arada oturmayan bir kimliktir. Okullarda seçme anadil sınıfı oluşturmada belirli öğrenci sayısı şartı bizim bu konudaki taleplerimizin karşılanmasını önlüyor.

Çerkes aydınların gelince, Çerkesler çok sayıda STK’ya sahip ancak devletlerin keskin manipülasyonu altında gerçek örgütlenmeyi başaramamış bir toplum. Oluşturulan ve hala içinde yaşadığımız görünmeyen, ancak uyulmadığında ağır şekilde uymayanı cezalandıran Türklük Sözleşmesi sayesinde hem aydın yetiştirmek çok zor, hem de halkının bu aydını anlaması çok çok zor.

12 Eylül öncesi zamanlardan siyasi kimlikleri olan insanların karşı gördükleri siyasi yapıları taşıyan insanlarla bugün diyalog kurması da imkansız gibi bir şey. Çok az sayıda önyargısız ve çalışkan aydın ortaya çıkıyor ancak statüko taraftarları ve Türklük Sözleşmesini içselleştirmiş kişi, kurum ve yapılar bu insan ve yapılara destek olmak bir yana, engelliyor, karalıyor, hiç birini yapamazsa yok sayıyorlar. Sanal alem de, cephe arkasından ateş etmeye bayılanlarla, provokatör ve küfürbazlarla dolu olunca geldiğimiz durum ortada:

 Çok örgüt az iş; az aydın yok iş!

Ali İhsan Aksamaz: Yalçın Bey; siz de biliyorsunuz, kimlik siyasî konulardan, ancak çoğunlukla da kültürel ve dilsel konulardan. İnsanın dili ölünce kimliği de ölür. Yalnızca Çerkes tavuğu yemek ile, Çerkes Halk dansları ve Çerkes adetleriyle Çerkes Kimliği yaşayamaz. Çoğu kişi, “Çerkesim, fakat Çerkesce bilmiyorum,”diyor. Yemek, halk dansları ve adetler önemli, fakat Çerkes Dilinin yaşaması-yaşatılması en önemlisi. Devlet, asimilasyoncu politikalarını bıraktı. Anadillerinin ölümünden devletin eski asimilasyoncu politikaları sorumlu. Fakat günümüzde durum değişti. Eski engeller kalmadı. Size sormak istiyorum, Çerkes Aydınları niçin el ele vererek bir Çerkesce radyo kurmaya istekli değiller?

Yalçın Karadaş: Bir önceki sorunuzu yanıtlarken yeterince anlattığımı sanıyorum. Ancak eğer biz bu ülkenin eşit sahiplerinden isek, ki şüphesiz öyleyiz, devletin bizim gibi kimliklere elinden gelen desteği vermesi gerek. Ama öyle bir niyet yok. Bizim halkımızın gayrı Müslim varlıklarını kendilerine sermaye yapmış hırsız, ahlaksız zenginleri de yok ki, parayı bastırıp okullarımızı açabilelim. Akaretler’deki eski Çerkes Numune Mektebini satın alıp, tekrar örnek bir Çerkes okulu haline getirmemizi sağlayacak, hırsız zenginlerimiz yok. Aydınlar yüz yüze ortak kararlara imza atarlar ise, kendi öz güçleri ile bu halklar ellerinden geleni yaparlar. Benim yaşamımda en önemli amaçlarımdan biridir bu: Bir gün mutlaka gerçekleştireceğimizi düşünüyorum!

Ali İhsan Aksamaz: Kişi önce kendisine sahip olacak; öyle biliyorum. Sonra da başkalarına destek olacak; bunu da biliyorum. Bazı Çerkes Aydınları birbirlerine destek olmuyorlar, fakat Kürt Partisine destek oluyorlar. Kürt Partisinin, Çerkes Aydınlarına ihtiyacı var mı? Niçin kimi Çerkes Aydınları Çerkesceye değil de Kürt Partisine destek veriyorlar? Bu şekilde Laz, Gürcü, Abkhaz Aydınları da var. Kürtlerin Partisi, “Yaşasın Halkların Kardeşliği!” dedi ve diyor da. Ancak şimdiye kadar Kürt Partisinden Çerkes, Abkhaz  ve Laz milletvekileri çıkmadı. Neler düşünüyorsunuz?

Yalçın Karadaş: Ben HDP ve daha önceki Kürt partilerinin samimi olduklarına inanmıyorum. Bu fikrimin bazı arkadaşlarım tarafından beğenilmediğini biliyorum. Ama bu düşüncemi tüm seçim zamanlarında doğruluyorlar. Oportünist ve pragmatist bir partidir HDP. Ancak kötünün iyisi ve alternatif olmadığı için ben de HDP’ye oy veriyorum. Kime vereceğim; kendi halkına sırtını dönmüş, yetersiz insanları ahbap çavuş ilişkileri ile partili yapmış, daha seçilme ihtimali yokken büyüklenmeye ve halkına tepeden bakmaya başlamış; provokasyon, küfür ve iftiralarla ortaya dökülmüş üç beş densizi susturamayan, hatalarından, başarısızlıklarından hiç ders almamış ve tüm yenilginin suçunu bana ve kurumlarımıza atan, Ç harfini joker olarak kullanan çapı düşük bir partiye mi!?

Gerçekten eşitlikçi, demokrat ve halkları hiyerarşik sıraya koymayan, Türklük Sözleşmesi’ni yırtıp atmış bir siyasi harekete ihtiyacı var Çerkeslerin, Lazların; Kürtlerin; Türklerin ve tüm Türkiye farklı kimliklerinin.

Kimlik, ırk ve etnisite temelli partiler bu ülkeyi ancak bugün bulunduğumuz noktadan çok daha aşağı çekerler.

Ali İhsan Aksamaz: Ben yine biliyorum ki, kimi Çerkes Aydınları Türkiye Çerkeslerinin kültürel hakları için değil de, Rusya Federasyonu Çerkeslerinin durumu üzerinden politika yapıyorlar. Bu onların çelişkisi değil mi? Bu tür Aydınların çoğu ne Çerkesce ne Rusça biliyorlar, ancak yine de bu konularda konuşuyorlar- yazıyorlar ve burada da bir şey yapmıyorlar. Kişide anadili olmayınca, anadilini yaşatma çabası olmayınca, böyle bir kişinin Rusya Federasyonu halkı için siyasî söylemleri etkili olur mu? Bu tür düşüncelere ilişkin siz ne düşünüyorsunuz?

Yalçın Karadaş: Çerkes aydınları dil bilseler de bilmeseler de Kafkasya’daki Çerkesler’in sorunlarıyla ilgilenirler; ilgilenmeleri de gerekir. Bu bana göre Çerkes aydını olmanın gereklerinden birisidir. Elbette kendi diline hakim bir aydın çok daha donanımlı, güven verici ve diyalog yollarını açıcı olabilir. Ancak ülkenin şartları gereği dilini öğrenememiş bir aydın, gerçek aydın değildir söylemi de yanlıştır.

Ali İhsan Aksamaz: Günümüzde 20. yüzyılın resmi ideolojileri ile ne devletler ne de Çerkes Aydınları yaşayabilir. Ancak Çerkesce Türkiyede ölüyor. Siz Çerkescenin Türkiyede yaşaması için bizlere somut projeler önerebilir misiniz?

Yalçın Karadaş: Türkiye halklarının ve onların aydınlarının ortak projeler geliştirmeleri ve tüm farklı halkları önemsemeleri durumunda bir gelişme yaşanabilir. Öncelikle diller ve farklı kültürler için hayatta kalmanın yolu ülkenin gerçekten eşit ve demokratik bir ülke olmasıdır. Bunun için öncelikle farklılıkların kazanım olduğunun anlaşılması ve halkların hiyerarşik bir sıraya konduğu bu günkü anlayışın sona ermesi gerekiyor.

Bu ülkede halklar birbirlerini tanımıyorlar. Aydınlar çoğunlukla ezberci ve çoğu Türkleştiren ve tekleştiren resmi ideolojinin etkisinden kurtulma çabası göstermiyor. Bize çok fazla yük düşüyor bu durumda. Önce kendi halkımıza sonra diğerlerine kendimizi anlatmak zorundayız. Her yolla. Çerkescenin ve tüm inkar edilen dillerin yaşaması için, bu adımlardan sonra devletin mutlaka konuyu ele alması ve bakanlıklar düzeyince bu dillerin yaşatılması için kurslar, okullar açarak desteklemesi gerekir. Kendi kendimiz bu işi beceremeyiz. Devlet radyo ve TV’lar ile tüm basın yayın yolu ile bu işi ciddiye almak zorunda. Tabii bu devlet sadece Türk etniğinin değil, hepimizin devleti ise. Bu konuda ben apaçık yalan ve inkar devleti görüyorum hala.

Ülkenin huzurlu ve demokratik bir ülke olmasının yolu eşitlikten ve karşılıklı saygıdan geçer. Sizi yok sayan bir yapıda nasıl sağlanabilir böyle bir şey. Öncelikle ezberleri bozacak çalışmalar yapmak gerekiyor. Kimliğimizin diğer tüm farklı kimlikler ile bir arada yaşamasının gerekli ve zorunlu olduğunu her yolla anlatmalıyız.

Ali İhsan Aksamaz: İsraildeki İki Çerkes Köyünde Çerkesce yaşıyor. Bu önemli deneyim üzerilerine neler söyleyebilirsiniz?

Yalçın Karadaş: İsrail devletini aklı başında insanlar yönetiyor belli ki. İki Çerkes köyü tüm etnik, dilsel ve kimlik haklarını elde etmiş durumda. Türkiye ise bu konuda en çok Çerkesin olduğu ve haklarının hukuklarının alenen en çok çiğnendiği ülke.

İsrail Çerkesler’e yaptığı ile ne kadar pozitif geri dönüş alıyor ise, Türkiye tam tersine negatif geri dönüş alıyor ve böyle bir ülkenin huzurla ayakta kalması artık olanak dışı. Yapılanlar karşılıksız kalmaz. Yarın dünya nasıl değişir ve ülkeler içlerindeki farklı kimliklere yaptıklarının karşılığını nasıl alır, yaşarsak göreceğiz.

Ali İhsan Aksamaz: Yalçın Bey; Çerkes Aydınlarının siyasî işlerden çok fazla anadillerini yaşatmaya ihtiyaçları var; böyle düşünüyorum. Bu tür faaliyetler hem Türkiyede Çerkes dilini yaşatacak, hem Türkiye Rusya Federasyonu dostluğuna destek sağlayacak, hem de bugüne kadar Çerkesler adına yapılan yararsız işleri bitirecek. Ben böyle düşünüyorum. Siz neler söylemek istersiniz?

Yalçın Karadaş: Ali İhsan Bey, ben hem siyasi, hem kültürel hem de sizin de öncelikle belirttiğiniz gibi anadili ile ilgili çalışmaları her tür engellemeye karşın yükseltmek gerektiği düşüncesindeyim. İnsanlar uzmanlaşmalı ve her uzman iyi bildiği yerden halkına hizmet etmeli.

Ali İhsan Aksamaz: Yalçın Bey; başka sorum yok. Sizin söylemek istedikleriniz varsa, lütfen söyleyin. Allah, sizi her zaman korusun ve çoluk-çocuğunuz ile sevindirsin!

Yalçın Karadaş: Çok yakın zamanlara kadar Lazlar’ın kendileri ve diğer Kafkasyalı halklar, özellikle biz Çerkesler akraba olduğumuzun farkında bile değildik. Artık gerçekleri biliyoruz. Biz tüm Anadolu halklarıyla, ancak öncelikle ve özellikle Lazlar ve Gürcüler ile diğer halkların dayanışmasının çok önemli olduğunu düşünüyoruz. Birlikte projeler geliştirebilmeli ve hak arayışlarında, haksızlıklara tepkide yan yana omuz omuza olmalıyız. Bu her halk için yaşamsaldır artık.

Lazlar’ın bu toprakların kadim halkı olduğunu en yakınınızdaki insanlar dahi hala bilmiyorlar. Laz dilinin olduğunu bilmiyorlar. Tüm Karadeniz’in Laz olmadığını ve Lazlar’ın Türk olmadığını bilmiyorlar, işiniz çok zor. İşimiz çok zor. Bu zorlukları dayanışma ile aşmak zorundayız.

Bu vesile ile benimle röportaj yapma nezaketini gösterdiğiniz için size teşekkür edip, kardeş Laz halkına sevgi, selam ve saygılarımı iletiyorum.

+

Söyleşinin Lazcası:

Yalçin K̆aradaşik Ğarğalaps:

“Ezberepe ok̆oxu domaç̆irnan!”

(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri/ sumari çkimi ren Yalçin K̆aradaşi. Yalçin K̆aradaşi ren çkimi mcveşi manebrapeşen arteri. Ma emu viçinop (1990-oni) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do vit̆oni ʒ̆anapeşi majura gverdişen doni. Ma emu viçini Gamamçkumala Nartis, noğa Kadikoyis. Uk̆ule Çkin juri p̆anelist̆i vort̆it Gamamçkumala Soruni şk̆elen ʒ̆opxineri “Nenape- Xalk̆epe-Milliyeturi P̆roblemi” coxoni P̆anelis, (28.) eçi do maovrani Noğa İst̆anbolişi TUYAP Ketabişi Fuaris, (31) eçi do vit̆o ar Guma (2009) eçi oşi do çxoro ʒ̆anas. Uk̆ule çkin juri xolo p̆anelist̆i vort̆it Çeçenuri Lowzari şk̆elen ʒ̆opxineri “Çeçeni Tarik Cemal Kutluşi” molaşinuşi p̆anelis, Top̆k̆ap̆i- Holiday İnn Hotelişi K̆onferansişi Saloni, Noğa İst̆anbulis, (22) eçi do jur  ʒ̆ilva (2009)  eçi oşi do çxoro ʒ̆anas.  Yalçin K̆aradaşişi do çkimi noç̆arepe gamiçkvinu artneri jurnalepes; Jurnali Alaşara, Jurnali K̆afk̆asyaşi Noç̆arepe do Jurnali Soruni P̆olemik̆i coxoni p̆eriyodik̆urepes. (7) şkvit Mbuloba (2015)  eçi oşi do vit̆o xut  ʒ̆anaşi goşoʒxunas, Yalçin K̆aradaşi, noğa İst̆anbolişi (1.) maartani noʒ̆ileşen, mati (2.), majurani noʒ̆ileşen namzeti/ k̆andidat̆i vort̆it. Edo man mxuci komomçu emuk. Ma žabuni, k̆omas vort̆i, emindros oxžabuneşa moxteren mok̆itxişa; uk̆ule kovogni. Uk̆ule oxori çkimişa komoxtu mok̆itxaşa. Amk̆ata huk̆uk̆i komiğunan çkin. Yalçin K̆aradaşis kuğun Çerkesuli diʒxiri. Emu ren k̆ap̆et̆i Çerkesi gamantanerepen arteri. Yalçin K̆aradaşi ren gamantaneri do gamiçkvineri ketabepeti kuğun. Ma komiçkin, emus kuğun (4) otxo gamiçkvineri ketabi. Ma xolo komiçkin, emuk xe meçu uk̆oreʒxu ketabişi gamoçkus. Uk̆oreʒxu k̆ult̆uruli noxvenes numxvacu Yalçin K̆aradaşik. Ma muşi k̆ala ar int̆erviu dop̆i. Aya ren int̆erviu çkinişi noç̆are. Ali İhsan Aksamazi. 6 XII 2018)

+

Ali İhsan Aksamazi: Yalçin Begi; tkvan maarta tkvani biyografişen molamişit. So do mundes yeçkindit? Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu mesleği giğunan? Çileri reti, berepe giqonunani?

Yalçin K̆aradaşi: Tkvan iris selami goğodapt, iptineroti Lazi Xalk̆is selami mevumçinapt!

Noğa K̆ayserişi “Uzunyayla”, “Ç̆it̆a Çerkesya” yado içkinen.  Uzunyaylas kuğun dido p̆at̆i ik̆limi/ k̆limati; caşi ožiramuti ren didi mucize;  Ekoni dixa, Uzunyaylaşi dixa çkar va nungaps K̆afk̆asyaşi dixas. Mara ekonuri k̆oçepek ekoni Çerkesuli nena do K̆ult̆uris dido qoropan do şinaxupan do çumernan. Edo xumrobatenti “Ç̆it̆a Çerkesya” yado şinapan.

Ma Vit̆on çxoro oşi do sume neçi (1960) ʒ̆anaşi qinoras yepçkindi noğa K̆ayserişi Pinarbaşis; çkin Azeyi vuʒ̆umert. Uzunyaylurepek Buğurbaşi uʒ̆umernan aya t̆erit̆oryas.  Ma, aya t̆erit̆oryaşi oput̆e Didi K̆abaktepes dovibadi. Ocağişi (8) ovro bereşen (7.) maşkvitani vore ma. Ocağişi (8.) maovrani bere ren da çkimi Hava K̆aradaşi. Hava K̆aradaşi ren avok̆at̆i do dido xemaxvencobaloni muzisyeni. Turkiyeşi K̆vazalist̆uri lamtinalaşi gamantanerepe renan didopeten resmuri/ ofiʒialuri ideolojişi gzas. İptinero da çkimi Hava K̆aradaşik gamognapu çkini musik̆i amk̆ata ugagnaponi gamantaneperes. Amk̆ata beciti miti ren, aşo matkvenan.

Çkin dovibargit noğa İst̆anbolis (1963)vit̆on çxoro oşi do sume neçi do sumi ʒ̆anas, ek̆onomiuri sebebepeten, dido oput̆ari steri. Çkin kiraten dovibargit ar Urumişi mcveşi oxoris, semti/ raioni Kandillis. Uk̆uleti raioni Anadoluhisaris dopskidit. Ma doviguri geç̆k̆apuroni do Oşkende nʒ̆opula ekoni raionepes. Liseşi oras, çkin noğa Usk̆udaris vort̆it.  Oşkende nʒ̆opulaşen didi gecginobaten, majuranobaten kogamapti nati, varti Haydarpaşa Lises do varti Uskudarişi Lises memoç̆ares. Oşkenda nʒ̆opulaşen majuranobaten gecgineri kogamapteret̆i, Moro mu, aya otkvaluşi fursat̆iti va momçeret̆es.  Ar manžagere komiqunut̆es, p̆olisişi k̆omiseri rt̆u. Uk̆ule emuk memivelu do aşoten meviç̆ari Uskudarişi Lisesis.

(1977) vit̆on çxoro oşi do sume neçi do vit̆o şkvit ʒ̆ana rt̆u, ma İT̆U-şi Mimarobaşi Fak̆ult̆et̆işa kamapti, ogurus kogevoç̆k̆i.

Çkin dovigurit gverdi semest̆res fak̆ult̆etis. Uk̆ule universit̆et̆i genk̆ileri doskidu ar ʒ̆anas; (12) vit̆o jur St̆aroşina vit̆on çxoro oşi do otxo neçi (1980) ʒ̆anaş ʒ̆oxleni anarşuri ambarepeşi guri şeni; tkvanti aya giçkinan. (1982) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do jur ʒ̆ana rt̆u, ma voçodini nʒ̆opula, gecgineri mimari gamapti. Andğaşati mimarobaşen mogaperi paraten pskidur ma.

Ma doviçili Nilufer K̆anbolati Xanumi k̆ala (1987) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do şkvit ʒ̆anas. Çkin komiqounan jur k̆ulani bere. Aris coxons Goşenayi do majuras coxons Tijini.

Ali İhsan Aksamazi: Yalçin Begi; Tkvan giğunan Çerkesuli diʒxiri. (1864) vit̆on ovro oşi do sume neçi do otxo ʒ̆anas, K̆afk̆asiyaşen uçvuten get̆k̆oçineri Çerkesi ocağapeşen arterişi bere ret. Mtini miçkini? Nak̆otxani diʒxirişen muhaciri ret?

Yalçin K̆aradaşi: (300) sum oşi ʒ̆anaşen umosi ginže oras noqoneri K̆afk̆asyurupe do emindroneri Rusuli armiapeşi Lima şk̆ule, Çerkesyaşen Çerkesepe uçvuten geit̆k̆oçines Rusuli İmp̆eriaşi Çari şk̆elen Osmanlişi dixaşa. Aya Lima diçodu (21) eçi do ar Pukrik̆a (1864) vit̆o ovro oşi do sume neçi do otxo ʒ̆anas mara, aya lima (1773-şen 1864-şa) vit̆o şkvit oşi do sume neçi do vit̆o sum ʒ̆anaşen vit̆o ovro oşi do sume neçi do otxo ʒ̆anaşa xveneri steri molaşinapan do oxoʒ̆onapan namtinepek. Çerkesepes kuğutes dido xampa xaçka do ok̆ok̆idinuşi k̆ult̆uri do emuşeniti Osmanlişi p̆alamç̆inalek xelinaperi entepes dolvakitu.  Moro, aya oğodobaşi diyet̆i niçinen andğaneri ndğasti.

Çkimi ocaği va ren get̆k̆oçineri emindros. K̆afk̆asyas gecginobaten doskideri ar-jur ocağişen arteri ren çkini ocaği. Mara (1904-1905) vit̆on çxoro oşi do otxo- vit̆on çxoro oşi do xut ʒ̆anaşi Rusul-Jap̆onuri Lima şk̆uleni oras, çkini ocağiti uçvuten geit̆k̆oçinu K̆afk̆asyaşen do emindros emindroneri Osmanlişi dixas dovibargeret̆it.

İpti baba çkimişi p̆ap̆u komexteren dibargeren emindroneri noğa Uskudaris. Baba çkimis coxons K̆erefi Hate. P̆ap̆u muşis coxons K̆erefi Diqoe. ʒ̆oxleşen diʒxirimşinepe mutepeşi rt̆es dobargeri Uzunyaylas, emuşeniti entepekti dibarges ekonaşis.

(Çkin diʒxirimşines “wuneqoşi” vuʒ̆umert.) Mtini giʒ̆vat, didi emicezade çkimi K̆erefi Zalimgeri rt̆u magektale mamgurapale. Rusyaşi İmp̆eria do Jap̆onyaşi İmp̆eriaşi şkas xveneri limaşi oras, emindroneri Rusuli armia şk̆elen Çerkesepeşen ar malimuri divizia iʒ̆opxinu.  Aya divizias coxont̆u (nenaten) Guramşari Çerkesepeşi divizia. K̆erefi Zalimgerik numxvacu aya divizias, k̆arta k̆omut̆aşi k̆ademes. Çkineburepes Jap̆onepeşen ambari çkar va uğut̆es. K̆erefi içinu Jap̆onepe aya limaşi ora. Edo emuk kožiru k̆ult̆uruli mengapinoba Çerkesepe do Jap̆onepeşi şkas. Aşoten moivaru Jap̆onepeşa medgineri ok̆ok̆idinu. Aya guramşari diviziaşi didopekti iceru K̆erefi Zalimgerişi emk̆ata cumaluri notkvames do K̆afk̆asyaşa goiktu. Mk̆ule ora şk̆ule, K̆erefi Zalimgeri goʒ̆ik̆idinu emindroneri Rusyaşi oktala şk̆elen. Ocaği do silaxarkadeşepe muşi içvinu xolo Osmanlişi dixa.

Çkini ocaği ren K̆afk̆asyaşen get̆k̆oçineri ocağapeşen (1905) vit̆on çxoro oşi do xut ʒ̆anas, (1864) vit̆o ovro oşi do sume neçi do otxo ʒ̆anas var.

Ali İhsan Aksamazi: K̆afk̆asiyaşi namu noʒ̆ileşen moxtimeri ren tkvani ocaği? Namu gzaten moxterenan Osmanlişi dixaşa? Maarta so ibargerenan? Aʒ̆i, oput̆e giğunani K̆afkasyas; giğunan na, mu coxons? Diʒxirimşinepe tkvanişi mcveşi gvari mu ren?

Yalçin K̆aradaşi: Ar ʒ̆oxleni k̆itxalas didopeten nena gegiktirit. Dork̆inerepesti nena gegiktirat do voçodinat. Çkini ocaği ren K̆abardeyuli t̆erit̆oriaşen; Yulya Çerkesya coxotenti içkinen.

Emindroneri K̆abardeyuli t̆erit̆oria ʒ̆opxut̆u Didi K̆abardeyi do Ç̆it̆a K̆abardeyi, varna Cilaxstineyi (Krist̆iani) coxoni jur oktalaşen.  Çkin get̆k̆oçineri voret aya oktalaşi Anzoreyi coxoni t̆erit̆oriaşen; andğaneri Olande Osetişi onžğonişen. Çkini ocağis coxons K̆erefi. K̆aradaşi ren mebažgeri çkini ocağişa Turkist̆uri gvarişi k̆anoniten; aya gvari ren unonç̆ele çkinda. Çkar ocaği va içkinen aya Turkuli gvarapeten Uzunyaylas. Çkar oput̆eti va içkinen aya Turkuli coxopeten Uzunyaylas; entepeti eşo. K̆arta oput̆e içkinen K̆afk̆asiaşen mextimeri coxoten. K̆arta k̆oçisti ar Çerkesuli coxo-gvari, arti mebažgeri Turkuli coxo-gvari kuğun t̆erit̆orias, Uzunyaylas. Amk̆ata Turkuli coxo-gvarepe va renan itibaroni ekonuri çkineburi xalk̆işi şkas. Noʒ̆ireni mekçat;  “Ma vore Didi K̆abak̆t̆epuri Rifat̆i K̆aradaşişi skiri” ptkvaşi, aya va oxoiʒ̆onen do va içkinen ekonaşis. Aʒ̆i ma aya Çerkesulo ptkva; “Ma vore Tambi Hablenuri K̆eref Hateşi skiri”;  aya oxoiʒ̆onen do içkinen Uzunyaylas, ekonuri xalk̆işi şkas.

Ali İhsan Aksamazi: Yalçin Begi; tkvan giğunan (4) otxo gamiçkvineri ketabi: “Çerkesepe Oxoʒ̆onu”, “Çerkesuli Minoba”, “Umanceli Dobadonaşi Mimarepe” do “Turkiye Oxoʒ̆onu Medgineri Oşi K̆itxalaten”. Mundes do solen gamiçkvinu aya ketabepe tkvani?

Yalçin K̆aradaşi: Dido oraşen doni, didopeten ar speroşa meçkineri ar-jur seriuli noçalişe artot oxvenu mek̆amilapt̆u guris ma, amk̆ata simada komiğut̆u, mara amk̆ata dulyapeşi oxvenuşi şansi va aqven k̆oçis dobadona çkinis. Emuşeniti ma mevaşkvi eya simada.

Ketabepe çkimişi gamaçkvalaşi k̆rolonolojiten molagişinatşi, Coxo çkimiten gamiçkvineri maartani ketabi çkimi ren Çerkesuli Minoba- Turkiyeşi P̆roblemepe. Ali İhsan Aksamazişi vasitaten, ma viçini Gamamçkvala Soruni k̆ala.  Edo Çerkesuli Minoba Turkiyeşi P̆roblemepe coxoni ketabi çkimi gamiçkvinu Gamamçkvala Sorunişen. Aya rt̆u (2009) eçi vitoşi do çxoro ʒ̆anaşi Mirk̆anis. Didi bedineroba ren, ketabi çkimişi maartani t̆iraji diçodu arşvacis, ar dolonişi doloxe.  Manişa ketabişi majurani t̆irajiti gamiçkvinu. Ketabi çkimişi aya t̆irajiti arşvacis gamiçinu do diçodu.

Gamamçkvala Sorunişen gamiçkvineri majurani ketabi çkimi ren Turkiye Oxoʒ̆onu Medgineri Oşi K̆itxalaten. Aya ketabi çkimiti gamiçkvinu eçi vitoşi do çxoro ʒ̆anaşi Gumas. Aya ketabi çkimişi t̆irajiti xolo arşvacis gamiçinu do diçodu. Mtini giʒ̆vat, aya k̆arta k̆itxalaşen tito ketabi iqven. Aya medgineri oşi k̆itxalaşen ʒ̆opxineri oşi k̆irit̆ik̆aşi buk̆leti iqven. Aya noçalişe çkimik ok̆oxvups mcveşi-ağani ezberepe. Uk̆ule (2010)eçi oşi do vit ʒ̆anaşi ʒ̆ilvas, Gamamçkvala Sorunişi oktalak telifuri hak̆k̆epe çkimi va momçu, emuşeniti ağani ketabi çkimi, Çerkesepe Oxoʒ̆onu- Turkiye Rusya do K̆afk̆asepe coxoni ketabi çkimi gamiçkvinu Gamamçkvala İmleç-Kitap işk̆elen. Çerkesepe k̆ala xe-ok̆ok̆limeri oteşkiluşi cera gomindinuşi,   uk̆ule ar ketabiten, Çerkesepe artimajuras ok̆oçinapuşi simada maqu. Mara aya ketabiti va iqu gecgineri Çerkesepeşi artobas. Aya ketabişi, Çerkesepe Oxoʒ̆onu- Turkiye Rusya do K̆afk̆asepe coxoni ketabişi t̆irajiti arşvacis gamiçinu. 

Mara majura noç̆are do ketabepe çkimi steri, aya ketabi çkimiti ciddiro va inç̆elinu çkar miti şk̆elen; ma aşo ptkvaşi, xilafi va iqven.

Çodinuro; Umanceli Dobadonaşi Mimari – İbreturi İnşaat̆işi Seruveni coxoni ketabi çkimi gamiçkvinu Gamamçkvala Belge şk̆elen. Aya ketabi çkimiti va inç̆elinu ciddiro. Mara oxorca mak̆itxalepe çkimik dido oxeloni k̆rit̆ik̆ape do omʒkupe komoʒ̆ires. Edo aya ren pukironi ambari ti-çkimi şeni.  Mimarepekti, Çerkesepeşi steri reaksiyoni moğodes: Didopeten va žires çkimi noç̆arepe. Tkvan k̆oçepeşi ambarepe oxoʒ̆onapatşi, didopetenti entepeşi xilafepe onʒ̆uranatşi; k̆oçepek va k̆qoropan; mati eşo va mqoropes.

Ali İhsan Aksamazi: Miçkin, “Skidala Apxazetis” coxoni ketabişi tercumani ret Hayri Ersoyi Begi k̆ala artot. Amk̆ata çkva ketabepeşi gamaçkvinus cumu giğunani?

Yalçin K̆aradaşi: (1990) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do vit ʒ̆ana rt̆u; iptinero, doxmeli magoşogore t̆amade çkini Ali Çureyi, Erdoğan Yilmazi (Hajbeviqoe), Murat Ozdeni (Habraçu), Çeçeni Sait (Merjoyi), Hayri Ersoyi (Kutarba) do majura idealist̆i do fedakyari Çerkesi manebrape k̆ala artot gebdgit Gamamçkvala Narti. Çkin İptinero gamaviğit Skidala do K̆ult̆uri Apxazetis coxoni ketabi. Aya ketabi rt̆u Apxazeturi ak̆ademik̆osi Yura G. Argunişi goşogoraşi noxvene, gamiçkvineri (1976) vit̆o nçxoro oşi do sume neçi do vit̆o anşi ʒ̆anas, Apxazetis. 

Vit ʒ̆anaşen dido ora ren, Hayri Ersoyi Kutarba açkva skidun dobadona muşi Apxazetis. Akonuri çkineburepes p̆ot̆e va açkines muşi k̆imet̆i. Mitik şukuriti p̆ot̆e va uʒ̆u emus. Hayri Ersoy Kutarba ren çkimi dido k̆ult̆uroni manebra; emus k̆aixeşa uçkin Abazuri nena. Mati tercumeşi dersepe doviguri, emuşeniti Hayri Ersoy Kutarba k̆ala artot vikipt̆i tercumepe. Çkin gamaviğit maartani ketabi çkini (1990) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do vit ʒ̆anaşi Mirk̆anis. Skidala do K̆ult̆uri Apxazetis coxoni ketabi rt̆u maartani ketabi çkini.

Uk̆ule xolo Hayri Ersoy Kutarba k̆ala artot, çkin gamaviğit, majurani ketabi çkini (1990) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do vit ʒ̆anaşi Pukrik̆as. Aya rt̆u Bagrat Şink̆ubaşi Çodinuri Vubuxi coxoni ketabi. Aya ketabi rt̆u meçkineri T̆amade çkini Tevfik Esençişa. Aya ketabi rt̆u tercume, mara mitam çkini noç̆are, eşo kožires do namtini didilepek linçuri zmona-gagnapa komoʒ̆ires.

Çkin gamaviğit masumani ketabi çkini (1990) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do vit ʒ̆anaşi Gumas. Aya rt̆u doxmeli magoşogore didi çkini Sefer E. Berzegişi noxvene:  Çerkesi Mohacirepe Turkiyeşi Oxoşkvaşi Limas- 2.

Aya rt̆u (1993) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do vit̆o sum ʒ̆anas. Noğa İst̆anbolişi K̆afk̆as K̆ult̆uruli Derneğis kuğut̆u ar k̆idaşi gazeta. Çkinti Savsiriqo coxoni grubi vort̆it aya derneğişi doloxe. Gazeta do jurnalepeşen nok̆orobe çkineburi ambarepeten, çkin ar ketabi p̆ʒ̆opxit do gamaviğit. Ketabis coxons Çerkesepe Turkuli P̆resas.

Ketabepeşi oç̆aru, dizayni, redaksiyoni, ketabişi motva diçodaşi; matbaaşi dulyape şeni obodu; ketabepeşi ambarepeşi ognapu do goşobğu; dubarace maketabepeşen para çkinişi ok̆orobu, mteli, çkin p̆it mara,  tişa mupe momixtes, amk̆ata ambarepe nenaten va itkven, oç̆aruten va iç̆aren. 

Amtepeşi gale, amk̆ata ambarepe çkini gamiçkvinu uk̆oreʒxu çkvadoçkva gazeta do jurnalepes. Opşa k̆ai ren, amk̆ata amberepeşi namtinepe doloç̆areli ren arşivi çkimisti.

Edoxolo ma iptinero eşo gomaşinen majura noxvenepe çkimi:

+ Dişek̆i, Çerkesuli nenaşen P̆aramitepe; Elmas Eşsizi k̆ala artot. Aya p̆aramitepe gamiçkvinu Jurnali Metis Çevirişi (1990) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do vit ʒ̆anaşi Qinoraşi k̆oroʒxas.

+ Çeçenya do Dixaşk̆ank̆ala coxoni noç̆arepe çkimi. Aya noç̆arepe çkimi gamiçkvinu Jurnali Kafkasya Yazilaris (“K̆afk̆ayaşi Noç̆arepes”) (1999-şen 2000-şa) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do vit̆o çxoro ʒ̆anaşen jur vit̆oşi ʒ̆anaşa.

+ Maxk̆emeşi Çkinerk̆oçepes Mu uçkinan? coxoni noç̆are çkimi. Aya noç̆are çkimi gamiçkvinu Jurnali Yapişi, (2007) jur vit̆oşi do şkvit  ʒ̆anaşi (312.) sum oşi do vit̆o majurani k̆oroʒxas.

+ Mʒudela Şaxidepeşi K̆axvexanai, Mʒudela Magektalepeşi lump̆enuri P̆aramitii? coxoni noç̆are çkimi. Aya noç̆are çkimi ren ketabişi k̆rit̆ik̆a do gamiçkvinu Jurnali Sorun P̆olemik̆işi (2009) jur vit̆oşi do çxoro ʒ̆anaşi Pukrik̆aşi k̆oroʒxas.

+ Jurnali Kafkasya Gerçeğis (“K̆afk̆asyaşi Mʒxades”) gamiçkvineri çkvadoçkva noç̆arepe çkimi.

+ Yaşar Kemalişi Mzoğaşi Dolomarʒoba coxoni romanişi jin Selim Balikçi coxoni ketabişi k̆rit̆ik̆a çkimi gamiçkvinu Çerkesuli Mç̆araloba coxoni burmes,   Jurnali Roman Kahramanlarişi (Romanişi Guramapeşi”) (2011) eçi oşi do vit̆o ar ʒ̆anaşi Guma- Xristanaşi k̆oroʒxas. 

+ Xolo artneri jurnalişi artneri k̆oroʒxas gamiçkvineri Nartepe- Çerkesuli Xalk̆uri Destanepe coxoni noç̆are çkimi.  Xarmeloba muşi sebebiten, doxmeli T̆amade çkini Yismeyli Ozdemir Ozbayis va aç̆aret̆u. Emuk momincğonu dok̆umanepe muşi do ma p̆ç̆areret̆i Nartepe- Çerkesuli Xalk̆uri Destanepe coxoni noç̆are.

Ali İhsan Aksamazi: Yalçin Begi; Tkvanti k̆andidat̆i rt̆it mebusoba şeni Noğa İst̆anbolişi (1.) maartani noʒ̆ileşen 7 Mbuloba 2015 ʒ̆anaşi goşoʒxunas. Muç̆oşi p̆ozit̆iuri gonoşinepe giğunan; gatkvenani çkinda?

Yalçin K̆aradaşi: İptineri ndğalepes; k̆arta şeyi rt̆u epto k̆ai. Noğa İst̆anbolişi majurani noʒ̆ileşen, majura mtel namzetepe/k̆andidat̆epe k̆ala artot  çkimi namzetobaşi/ k̆andidat̆obaşi oʒadu şeni ar ank̆et̆i iʒ̆opxinu ağanmordalepe şk̆elen.   Am ağanmordalepeşi omxvacuten eya ank̆et̆işen maartano gamapti. Aya rt̆u didi ti-moʒ̆onoba çkimi şeni. Jur p̆ozit̆iuri gonoşinepe çkimişen molagişinat. Ar sinif-manebra komiqonut̆u, Çerkesi va rt̆u. Am manebra çkimişi skirik mxuci komomçu hemi noxvenepe muşiten hemiti notkvamepe muşiten. Vacit Kadioğli rt̆u rak̆ibi çkimi Kaf-fedişi geneluri didok̆oxtalas mara, emuk geoç̆k̆apu şuriuri do finansuri mxucişi k̆ampania çkimi şeni.

K̆andidat̆oba çkimi şk̆uleni orapes, didopeten p̆ozit̆iuri vardo, negat̆iuri gonoşinepe maqu, komiğun. Qoropeli manebrape çkimi Enver Sağlami do Avok̆at̆i Nusret Alsani rt̆es p̆anda çkimi k̆ala. Entepe k̆ala artot xalk̆işsimadaşi goşogorape do majura noçalişepe dop̆it çkin. Aya goşogorape do majura noçalişepeşen çkin komovogit namtini çodinape.

ʒ̆oxleşen, ÇDP̆-şi k̆andidat̆ik gamognaperet̆u muşi k̆andidat̆oba noğa İst̆anbolişi (1.) maartani noʒ̆ileşen. Am k̆andidat̆i va ik̆abulinu çkineburi lamtinala şk̆elen; p̆olit̆ik̆uroti udobağine rt̆u. Noğa İst̆anbolişi namtini semtepes Çerkesepeşi maxoroba opşa ren mara, am k̆andidat̆is entepeşi reyepe/ xonarepe ok̆orobuşi şansi va uğut̆u eya goşoʒxunas; eşo ižiret̆u. Aya ambarepeşi gale, namtini k̆oçepek em k̆andidat̆is numxvacupt̆es; eşo ižiret̆es. Am k̆oçepeti va renan oceroni çkineburi lamtinalaşi doloxe.  Namtini makufure- p̆rovak̆at̆orepekti emus numxvacupt̆es. Amk̆ata k̆oçepeşi xali do amusteri majura sebebepeten k̆andidat̆oba çkimi, noğa İst̆anbolişi  (1.) maartani noʒ̆ileşen vognapi do uk̆ule k̆artaşeyi iktu.

Ma iptinero gamavognaperet̆i k̆andidat̆oba çkimi noğa İst̆anbolişi (2.) majurani noʒ̆ileşen. ÇDP̆-şen Ali İhsan Aksamazi cuma çkimiti k̆andidat̆i rt̆u noğa İst̆anbolişi (2.) majurani noʒ̆ileşen, artneri noʒ̆ileşen. ÇDP̆-şi ti-mçxupeşen çkar mitik va meçu reak̆siyoni noğa İst̆anbolişi (2.) majurani noʒ̆ileşen ank̆et̆epe do k̆andidat̆oba çkimişa. ÇDP̆-şi ti-mçxupeşen çkar mitik nena va eşiğu emindros. Ma, k̆andidat̆oba çkimi noğa İst̆anbolişi (1.) martani noʒ̆ileşen gamavognapişi,  ÇDP̆-şi ti-mçxupek do majura p̆rovak̆at̆orepek mʒudiş mok̆idu, gek̆itxu do majura ugnose gzalepeten çkimda nank̆ap̆us kogeoç̆k̆es.

Entepeşi amk̆ata ugnose noçalişepeşi guri şeniti,  ÇDP̆-şi Çerkesi k̆andidat̆epes ar-jur oşi reyi/ xonari niçinu goşoʒxunas do mutu var. Goşoʒxunaşen ʒ̆oxleni orapes, ma goşoʒxuna şk̆uleni muxtemeluri xali mutepeşişen entepes ambarepe komepç̆eret̆i mara, entepek quci va momçes. Ma hak̆oni gamapti do Çerkesi xalk̆ik ÇDP̆-şi Çerkesi k̆andidat̆epes dobağine mxuci va meçu, xalk̆işi omxvacuşi maxoroba imʒikanu. Rak̆ibepe çkimişi aya p̆at̆i oğodobapeşi guri şeni, ma k̆aixeşa komiçkin, çkimi ciddiuri k̆elenerepekti doşkurdes do mxuci va momçes. Goşoʒxunaşen ʒ̆oxleni notkvamepe çkimi, goşoʒxuna şk̆ule mtini kogamaxtu. Goşoʒxuna şk̆ule, (1841) vit̆oşi do ovro oşi do jure neçi do ar reyi/xonari maqu noğa İst̆anbolişi (1.) maartani noʒ̆ileşen.  Noğa İst̆anbolişi (1.) maartani do (3.) masumani noʒ̆ilepeşen ÇDP̆-şi jur Çerkesi k̆andidat̆is aqu umosi mʒika xonari çkimi xonarişen. Noğa İst̆anbolişi (2.) majurani noʒ̆ileşen Lazi k̆andidat̆i Ali İhsan Aksamazi cuma çkimis oçkinuten mxuci komepçi do emus aqu epto k̆ai xonari.

Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti, giçkinan; TRT̆-k 7/24 Kurduli nenaten ç̆andinaps? Mara Çerkesuli nenaten, Abxazuri nenaten, Lazuri nenaten va ç̆andinaps TRT̆-k. Aya ren ant̆i-demok̆rat̆iuli xali. Ma razist̆i va vore, mara Kurduli nenaten ç̆andina iqvasşi; Abxazuri nenatenti ç̆andina iqvas, Lazuri nenatenti ç̆andina iqvas, Çerkesuli nenatenti ç̆andina iqvas. Aya ren demok̆rat̆iuli gagnapa. Tkvan mu isimadept? Mu p̆at do TRT̆-k Çerkesuli, Lazuri do Abxazuri nenapetenti ç̆andinape qvas.

Yalçin K̆aradaşi: Gurişmeç̆voni ren, dobadonaşi demok̆rat̆ik̆obaşi coxinape muşişen ʒ̆oxleni orapes, Kurduli Oxonk̆anak gorupt̆u dobadonaşi “jur asluri unsuri” do “majurapeşen” yeçkindineri ar k̆idala. Dido ʒ̆anape ʒ̆oxle, Kurdepeşi gazeta Ozgur Gundemişi majurani but̆k̆as ar ginže noç̆are gamiçkvineret̆u. “Kurdepe, Turkepe do Majurepe” coxoni rt̆u aya noç̆are. Entepeşi nositen, Kurdepe do Turkepeşi met̆a  majura xalk̆epe rt̆es ubecitoni do haddepe mutepeşi oçkinuşi rt̆es. Andğaneri ndğas, entepeşi aya zmona do gagnapa iktui? Var, gurişmeç̆voni ren; çkimi toliten, xvala metkvale iktu!

Andğaneri ndğas, majura nananenapeten radio-T̆V-şi ç̆andinape va ren Turkiyes. Aya gurişmeç̆voni xalişi mesuli ar vardo, ar-jur ren Turkiyes. “Am xalk̆epe asimilasyoni oğoderi renan do nananenape mutepeşiten çandinape va gorupan. Emuşeniti nena va eşimernan” yado simadeps oxenʒalek do nenaten demok̆rat̆i xalk̆işsimadak. İpti amtepe renan mesuli. Majura mesulepeti ren çkineburi derneğepe, gamantanerepe do xalk̆epe. Çkineburepek k̆ap̆et̆aşa do xe-ok̆ok̆limeri nena va eşimernan do emuşeni.

Majura nananenapeten radio-T̆V-şi ç̆andina, açkva Turki oqopineri xalk̆epeşi vardo,  radik̆aluri sum-xut k̆oçişi ok̆vandu ren yado işinen oxenʒale do nenaten demok̆rat̆i xalk̆işsimada şk̆elen. Amk̆ata zmona do gagnapa ren gont̆aleri Turkiyes.

Amk̆ata zmona do gagnapaşi mek̆arbinu unon. Amk̆ata zmona do gagnapaşa artot nodgitu domaç̆irnan. İptinero K̆afk̆asuri cinconi Çerkesi, Lazi, Gurci do majura movareli xalk̆apeşi gamantanerepe do derneğepeşi xe-ok̆ok̆limeri artot mucadele oxvenu domaç̆irnan.

ʒ̆oxleni ʒ̆anapes, amk̆ata xvameri gzalepe p̆ʒadit çkin; mara, na içkinen steri, akonuri mğirinosoni Gurci gamantanerepek numxvaces Gurculi oxenʒaleşi asimilasyonist̆uri ğula p̆olit̆ik̆apes do p̆anda ora gomindines cumalobaşi gzas.

Ali İhsan Aksamazi: Ma miçkin, tkvan K̆afk̆asya k̆alati k̆ap̆et̆i k̆ont̆akt̆epe giğunan. Ekonuri Çerkesepes Çerkesuli nʒ̆opulape uğunani? Çerkesuli gazeta-radio-t̆elevizyoni uğunani?

Yalçin K̆aradaşi: P̆ut̆inişi xeʒalaten dğaşen dğaşa, oxenʒales federalizmişi gagnapa gundunun. Mara Sovyeturi xeʒalaşen genomskide gcinaten, Rusyaşi Federasyonişa mek̆ireli oxen3aleepe çkinis kuğun çkineburi nʒ̆opulape, Çerkesuli radio-T̆V-pe; onžğoneri do ubağine ren, mara koren. Nananenaten nʒ̆opula, radio-T̆V-şi ç̆andinape komiğunan.   Majura oxenʒalepeş k̆elen çineri Apxazeti do Omjore Oseti ren oxenʒale oqopimuşi gzas renan; dork̆inoba mutepeşiti manişa onʒ̆uranupan; eşo komepşven. Mara, P̆ut̆inişi oktalaşi ağani nananenaşi k̆anonik mek̆arbasunon Sovyeturi xeʒalaşen genomskide gcina. Xolo aya k̆anonik mek̆arbasunon Rusyaşi dido-etnik̆oni federaluri k̆idala. Edo aya ağani k̆anonik gza meçaps monoist̆uri millet-oxenʒaleşa. Aya gza ren ʒaderi do opşa oşkurnoni. Aya ren razist̆oba do asteri oğodobapesti gza naçenan Rusyaşi Federayonişi goşobğinuşa; ma eşo visimadep. Moro, Rusyaşi Federayonişi goşobğinu va ren normali do eya çkar va momʒ̆ondunan.

Ali İhsan Aksamazi: K̆afk̆asya, Çerkesya ren tkvani nanadixa mara, Turkiyeti ren tkvani majura dobadona. Turkiyeşi Çerkesepeşi maxoroba, K̆afk̆asyaşi Çerkesepeşi maxorobaşen çkva dido ren; eşo miçkin. Çkin miçkinan, Çerkesuli nena ğurun Turkiyes. Nananena ğuraşi, minobati ğurun. Miçkin, K̆afk̆asyas, ekonuri Çerkesepes çkva k̆apet̆i Çerkesuli nananena kuğunan do ʒ̆k̆ari steri ğarğalapan nananena mutepeşi. Eşo giʒ̆vat; Turkiyeşi Çerkesepeşi maxoroba ren dido, K̆afk̆asyaşi Çerkesepeşi maxoroba ren ç̆it̆a mara, Çerkesuli nena ğurun Turkiyes, K̆afk̆asyas skidun. Aya xalişi mtini sebebi mu ren? Aya ren maartani k̆itxala çkimi. Majuraniti komiğun. Turkiyeşi Çerkesi gamantanerepek xe-ok̆ok̆limeri va içalişepan nananena mutepeşi opikiru-oşenu şeni mara, artikarti k̆ala udodginu p̆olemik̆epe ikipan. Aya xalişi mtini sebebi mu ren?

Yalçin K̆aradaşi: Mk̆ulo molagişinat. “Nana-babapek va ğarğalapan nananena mutepeşi berepe mutepeşi k̆ala oxorisya; emuşeniti nananenape tkvani ğurunan,”-ya tkumernan namtinepek. Aya va ren nananenaşi ğuraşi mtini sebebi. Dulya eşo va ren.  Nananenape çkini ğurun. Mara aya ğuraşi mtini sebebi ren ar-etnik̆oni, ar-nenoni, ar dinoni, razist̆i, Turkist̆uri millet-oxenʒaleşi asimilasyonist̆uri p̆olit̆ik̆ape.  Aya ren çkini oşkaruli oxenʒale mara; oxenʒale çkinik ixmaru mteli menceli muşi nananenape çkini oncğoroni suverepeten oğirunu şeni.

Xeʒala muşi ok̆ap̆et̆anu şeni AKP̆-k kogamiğu ağani namtini k̆ult̆uruli k̆anonepe. Edo aya k̆anonepeşi hukmitenti, nananenaşi gamantana iqu menoʒxune dersi oxenʒaleşi nʒ̆opulapes.   Mara Çerkesepe renan noğuri do goşobğeri skidunan noğapes; amk̆ata minoba uğunan andğaneri ndğas.  Menoʒxune nananenaşi dersişi sinifepeşi gonʒ̆k̆imus unon mamgurepeşi meçkineri muk̆onoba. Aya meçkineri muk̆onoba va aqven Çerkesepes, Çerkesepe goşobğeri skidunan noğapes do emuşeni. Aya meçkineri mamgurepeşi muk̆onoba ren didi endoli çkini ok̆vanduşa.

Çerkesi gamantanerepeşa komoptat aʒ̆iti; Çerkesepes kuğunan uk̆oreʒxu derneğepe. Mara oxenʒalepeşi k̆ap̆et̆i manip̆ulasyoniten, mç̆ipaşaşi organize-xvaneri va ren çkini lamtinala. Çkin pskidurt ʒ̆oxleşen xveneri Turkobaşi Akt̆işi Landeten. Aya akt̆i va oxoiʒ̆onen, va ižiren, mara muşi onžğonepes ti va gendrikaşi, manişa monk̆a cezape mekçaps.

Turkobaşi Akt̆işi landeten, gamantanerepeşi onʒ̆opulu ren dido meç̆ireli. Xalk̆isti va oxvaʒ̆onen am gamantanerepe; ayati dido dido meç̆ireli.

Çkineburi namtini gamantanerepes kuğunan p̆olit̆ik̆uri minoba. Aya minoba ren (12) vit̆ojur St̆aroşinaşen ʒ̆oxleni orapeşen genomskide. Am çkineburi gamantanarepes va açalişenan majura gamantanerepe k̆ala artot andğaneri ndğas. Entepeşi şkas diyalogi va ren mumkuni; eşo ižiren, entepek artikarti gzamşine cumalepe va şinapan do emuşeni.

Çkin dido gamantaneri komiqounan mara, didopeten ʒ̆oxlenhukmoni do bunduri renan. Am gamantanerepeşi doloxe, ʒ̆oxlenuhukmoni do dulyamxvenu gamantanarepeşi maxoroba ren ç̆iç̆it̆a; aya miçkit̆an. Am gamantanerepek şurdoguriten içalişepan.  Mara st̆at̆uk̆oşi k̆elenerepek do Turkobaşi Akt̆işi guroni k̆elenerepek; ginon k̆oçepek, ginon derneğepek, am ʒ̆oxlenuhukmoni do dulyamxvenu gamantanarepes va numxvacupan; entepes gza va meçapan, entepes k̆abaeti nuk̆idapan; varna entepeşi renoba va žiropan.

İnt̆ernet̆iş kianaşi p̆rovak̆at̆orepe do makufurepeşi maxoroba ren dido. Am k̆oçepes dido moʒ̆ondunan k̆ap̆ulaşen geçamu. Edo amk̆ata bunduri k̆oçepes va moʒ̆ondunan front̆işen geçamu. Amk̆ata oğodopaşi çodinati eşo ren: Bunduri k̆oçi do derneğepeşi noçalişe ren ç̆it̆a noxvene; ar-jur dulyamxvenu gamantanerişi noçalişe ren dido noxvene!

Ali İhsan Aksamazi: Yalçin Begi; tkvanti giçkinan, minoba ren p̆olit̆ikuri temapeşen mara, didopetenti k̆ult̆uruli do lingvist̆uri tema ren.  Nananena ğuraşi, minobati ğurun. Xvala Çerkesuli kotumeşi oç̆k̆omaleten, Çerkesuli dansepeten, Çerkesuli adetepeten Çerkesuli minobas va askedinen. Dido k̆oçik, “Ma Çerkesi vore, mara Çerkesuli nena va miçkin,”-ya tkumers. Oç̆k̆omale, dansi, adetepeti dido beciti ren mara, nananenaşi oskidu-oskedinu ren irişen beciti. Aʒ̆i oxenʒalek asimilasyonist̆uri mcveşi p̆olit̆ik̆ape naşku. Nananenapeşi ğuraşen oxenʒaleşi asimilasyonist̆uri mcveşi p̆olit̆ik̆ape rt̆u mesuli mara, andğaneri ndğas dulya iktiru; mcveşi endolepe va doskidu. Ma tkvan gk̆itxat minon, Çerkesi gamantanerepek muşeni xe-ok̆ok̆limeri oçalişuten ar Çerkesuli Radioşi gedguşa toli va uğunan?

Yalçin K̆aradaşi: ʒ̆oxleni k̆itxalas dobağine nena gegiktirit; eşo domaʒ̆onen. Mara, egere çkin aya dobadonaşi oşkaruli mancepeşen voret na; eşo voret, ma eşo visimadep; xes muxteps k̆onari, oxenʒale ren omxvacuşi çkineburi minobapes. Amk̆ata niyeti varen; eşo ižiren.

Dido ʒ̆anape ʒ̆oxle, mamxire do uexlak̆oni namtini k̆oçepek xe gedveret̆es gayrimuslimepeşi para-malis do aşoten sermaye qveret̆es ti-mutepeşi şeni. Çkin xalk̆is amk̆ata xampape va uqonun. Emuşeniti çkin va gemadgenan nʒ̆opulape berepe çkini şeni, emk̆ata paraşi mance va voret do emuşeni. Andğaneri ndğas, çkin xolo va yemaç̆openan mcveşi Çerkesuli Numunuri Mektebişi bina Ak̆aretleris; eya xolo noʒ̆ireni nʒ̆opula oʒ̆opxuşi finansuri menceli va miğunan, çkin va miqounan emk̆ata maxire xampape do emuşeni! 

Gamantanerepes xe-ok̆ok̆limeri axvenenan k̆arta pukironi k̆ult̆uruli dulya; mara xe-ok̆ok̆limeri. Aya ren irişen beciti noğirape çkimişen arti skidalas: Dğa momixtasunonan do mutlak̆a aya dulya maxvenasunonan yado mepşven ma!

Ali İhsan Aksamazi: K̆oçi ipti ti-muşişi mance iqvasen; eşo miçkin. Uk̆uleti majurepes xe meçasunan; ayati aşo miçkin. Namtini Çerkesi Gamantanerepek artimajuras xe meçamuten va içalişapen mara, Kurduli P̆art̆is numxvacupan. Kurduli Part̆is Çerkesi gamantanerepeşi menceli uk̆oremsi? Muşeni namtini Çerkesi Gamantanerepek xe-ok̆ok̆limeri Çerkesuli nenas va numxvacupan do K̆urduli P̆art̆is numxvacupan? Amk̆ata Lazi, Gurci do Abxazi Gamantanerepeti koren. Kurdepeşi P̆art̆ik, “Udodginu Skidas Xalk̆epeşi cumaloba”-ya tku do tkumers. Mara aʒ̆işa, Kurduli P̆art̆işen Çerkesi, Abxazi do Lazi mebusi va gamaxtu! Muepe izmont?

Yalçin K̆aradaşi: HDP̆ do umosi ʒ̆oxleni Kurduli p̆art̆ipes va uğunan samimuri zmona, gagnape do simadepe; eşo vicer ma, guris aşo mek̆amilaps. Namtini manabrepe çkimis va moʒ̆ondunan aya simada çkimi; ayati mç̆ipaşaşi komiçkin ma. Mtel goşoʒxunapeşi orapek omtinupan çkimi simada. HDP̆ ren Op̆ort̆unist̆i do p̆ragmat̆ist̆i. Mara HDP̆ ren p̆atişi k̆ai. Alt̆ernat̆iuri gza va ren, emuşeniti mati HDP̆-s xonari mepçap.

Namu p̆art̆is xonari mepça? Xalk̆i muşişa k̆ap̆ula muşi gokteri; uk̆itxu axbap-çavuşuri k̆oçepe k̆ala artot gzas gedgineri; goşoʒxunaşen gecgineri gamaxtimuşi ixtimaliti, na va uğut̆uşen ʒ̆oxleti xalk̆i muşişa ti-moʒ̆oderi; p̆rovok̆asyoni, kufuri do iftirapeten gzas gedgineri sum-xut unose k̆oçişi ostibinuşa medgineri umenceloni do ugecgineri; çilata do ugecginoba muşişen çkar udersoni; ugecginoba muşişi brali, çkimi do derneğepeşi k̆ap̆ulas mok̆ideri; coxo muşişi bonca “Ç”  jok̆erişa goktineri mʒ̆vadela p̆art̆isi?!

Mtinuri mamt̆k̆ube, demok̆rat̆i do xalk̆epes hiyerarşiten k̆imet̆i, na va meçasunan do Turkobaşi Akt̆i, na xarasunon ağani p̆olit̆ik̆uri oxonk̆ana domaç̆irnan; Çerkesepe, Lazepe, Kurdepe, Turkepe do majura çkvadoçkva minobapes dvaç̆irnan amk̆ata ağani oxonk̆ana.

Ar minoba, ar razi do ar etnik̆uri cgupişi coxoten gedgineri p̆olit̆ik̆uri part̆ipe; amk̆ata p̆olit̆ik̆uri p̆art̆ipe va nirgenan aya dobadonaşa; mara zarari meçapan; eşo visimadep ma.

Ali İhsan Aksamazi: Xolo namtini Çerkesi gamantanerepek didopeten Turkiyeşi Çerkesepeşi k̆ulturuli hak̆k̆apeşen vardo, Rusyaşi Federasyonişi Çerkesepeşi xalişen, tarixişen p̆olit̆ika ikipan. Aya entepeşi ant̆agonizma va reni ti-mutepeşi şeni? Amk̆ata gamantanerepes didopeten varti Çerkesuli nena varti Rusuli nena uçkinan mara, xoloti dido ğarğalapan aya speros do mutu va ikipan. K̆oçis dobağine ambari va aquşi, k̆oçis nananena va aquşi, k̆oçis nananenaşi oskedinuşi simada va aquşi; am k̆oçişi p̆olit̆ik̆uri notkvameşi lande iqveni Rusyaşi Federasyonişi xalk̆işa? Muepe isimadept amk̆ata simadepeşi jin?

Yalçin K̆aradaşi: Çerkesi gamantanerepes nananena uçkit̆an nati, va uçkit̆an nati, K̆afk̆asyaşi Çerkesepeşi p̆roblemepe k̆ala ibodernan; oboduşi renan. Çkimi toliten; aya ren Çerkesi gamantaneri oqopimuşi dvaç̆irobapeşen arteri. Moro, nananena muşi, na uçkin gamantaneri ren umosi çkinaperi. Lamtinala çkinişi tolitenti, amk̆ata çkinaperi gamantanerepe renan k̆ap̆et̆i do diyalogişi k̆oçepe. Mara dobadonaşi negat̆iuri şart̆epeşi guri şeni, dido gamantaneris va aguru nananena muşi.  Amk̆ata k̆oçepe va ren mtini gamantaneri yado otkvaluti ren xilafi/ çilata.

Ali İhsan Aksamazi: Andğaneri ndğas, (20.) maeçani oşʒ̆anuraşi ofiʒialuri ideolojepeten varti oxen3alepe do varti Çerkesi gamantanerepes askedinenan. Mara Çerkesuli nenati ğurun Turkiyes. Tkvan muperi k̆onk̆ret̆uli p̆rojepe megagurenan Çerkesuli nenaşi oskedinuşi speros?

Yalçin K̆aradaşi: Turkiyeşi xalk̆epeşi do entepeşi gamantanerepes dvaç̆irnan xe-ok̆ok̆limeri oçalişu/ oxandu oşkaruli k̆ult̆uruli p̆rojepeşi jin. Çkvadoçkva xalk̆epeşa becitoba meçamuten yeçkindasunon k̆ult̆uruli ʒ̆oxlextimu aya dobadonas. İptinero, Turkiye oqopimuşi ren mtinuri mamt̆k̆ube do demok̆rat̆i dobadona; eşopeten majura nananenape do çkvadoçkva k̆ult̆urepes askedinenan dobadona çkinis. Çkvanerobape ren dobadona çkinişi xampoba do xalk̆epeşi hiyerarşiuli st̆at̆u va ren adiluri. İptinero, amk̆ata ağani simadape domaç̆irnan; uk̆ule pukironi ambarepe maqvasunonan, moro. Aya dobadonaşi xalk̆epes artimajuraşen ambari va uğun; artikarti va içinopan. Gamantanerepe didopeten maezbere renan; Turkist̆uri do monoist̆uri resmuri ideolojişi gzas renan. Aya resmuri ideolojişi landeşen ti-mutepeşi moşletinu şeniti gzalepe va gorupan. Emindrosti, çkin manç̆enan dido dulya. İptinero, k̆arta gzaten, xalk̆i çkinis, uk̆uleti majurapes oxoʒ̆onapuşi voret çkin. Çerkesuli nenaşi do majura movareli nananenapeşi oskidu şeni, oxenʒale omxvacuşi do oçalişuşi ren k̆arta speros. Çkin domaç̆irnan çkineburi nananenaşi k̆ursepe do nʒ̆opulape. Amk̆ata k̆ursepe do nʒ̆opulapeşi gonʒ̆k̆imu şeni oxenʒaleşi omxvacu domaç̆irnan; xvala-xvala çkin amk̆ata dulyape va maxvenenan, va mabecerenan andğaneri menceli çkiniten. Oxenʒale ren oxvenuşi amk̆ata dulyape radio-T̆V-pe do mediaşi xeten ciddiro. Aya oxenʒale xvala Turkuli etnik̆uri cgupişi vardo, mteli lamtinaşi ren na, moro. Mara, andğaneri dğasti, k̆aixeşa ižiren,  oxenʒale ren gonʒ̆k̆imero mʒudela do mamovare; ma eşo visimadep. Dobadonaşi misoba do demok̆rat̆oba yeçkindun t̆k̆uboba do ok̆oşinuşen. Çkin va mşinapan, amk̆ata zmona do gagnapaşen pukironi ambarepe yeçkinduni? İptinero, amk̆ata ezberepe ok̆oxu domaçirnan. Minoba çkini oskiduşi ren, majura çkvadoçkva minobape k̆ala artot; iptinero, aya oxoʒ̆onapu domaç̆irnan çkin k̆arta suveriten.

Ali İhsan Aksamazi: Yalçin Begi; Çerkesi Gamantanerepes didopeten p̆olit̆ik̆uri noçalişepe va uk̆oreman, mara nananena mutepeşi oskedinu uk̆oreman; ma aşo visimadep. Amk̆ata noçalişepek hemi Çerkesuli nena oskedinasunon, hemi Turkiye do Rusya Federasyonişi manebrobas mxuci meçasunon hemiti aʒ̆işa Çerkesepeşi coxoten xveneri upelaperi noçalişepe oçodinasunon. Ma aşo visimadep. Tkvan muepe izmont?

Yalçin K̆aradaşi: Ali İhsan Begi; k̆arta endolişa medgineri hemi p̆olit̆ik̆uri, hemi k̆ult̆uruli, hemiti tkvani notkvameşi becitobaten, nananenaşi noçalişepeşi ok̆ap̆et̆anu domaç̆irnan; eşo visimadep ma.  Ar k̆oçi oqopimuşi ren ar speroşi xçetomoni. Edo k̆arta speroşi xçetomonepeti oçalişuşi renan majura speropeşi xçetomonepe k̆ala artot. Aşoten apukuren çkineburi xampobas.

Ali İhsan Aksamazi: İsrailis geladgineri jur oput̆es Çerkesuli nena skidun. Aya beciti tecrube şeni muepe gatkvenan?

Yalçin K̆aradaşi: Noseri k̆oçepek oktalapan İsraili; eşo ižiren. İsrailis kuğun jur Çerkesuli oput̆e. Mara ekonuri Çerkesepes kuğunan k̆arta etnik̆uri; nenaluri do minoburi hak̆k̆epe. Çerkesepe didopeten Turkiyes skidunan mara, hak̆k̆i do xuk̆uk̆epe mutepeşi gonʒ̆k̆imero va niçinen. İsrailik žirops p̆ozit̆iuri zmona do gagnapa ekonuri Çerkesepeşen, mara Turkiyek var. Edo amk̆ata dobadonas va aqven misoba; eşo visimadep ma. Noxvenepe va doskidun ucoğap̆oni.

Ç̆umen kiana ikten. Edo amk̆ata p̆ozit̆iuri do negat̆iuri noxvenepeşi çodinati mç̆ipaşaşi ižiren; oskiduşi ora maqvanşi, moro, mažirasunonan.

Ali İhsan Aksamazi: Yalçin Begi; ma çkva k̆itxala va miğun tkvanda. Tkvan otkvaluşi çkva mutu giğunan na, miʒ̆vit, mu iqven! Allahik p̆anda dokçvan do bere-bari k̆ala goxelan!.

Yalçin K̆aradaşi: Dido xolosoni oraşakis, varti Lazepes, varti majura K̆afk̆asuri xalk̆epes, didopetenti vartiti Çerkesepes miçkit̆es artikartişi oşkaruli cincişen ambari. Diʒxirimşine kovort̆eret, mara ambari va miğut̆erenan. Açkva komiçkinan aya mʒxade. Anat̆olişi mtel xalk̆epe, mara iptineroti Lazepe, Gurcepe do Gurcepe k̆ala majura xalk̆epeşi xe-ok̆ok̆limeri cumaloba ren irişen beciti; çkin aşo visimadept. Xe-ok̆ok̆limeri k̆ult̆uruli p̆rojepe oxvenuşi voret. Hak̆k̆i çkini ogurusti, uhak̆k̆obapeşa medgineri ok̆omxvacusti artot oqopimuşi voret. Açkva aya zmona do gagnapa ren skidaluri becitoba k̆arta xalk̆i şeni.

Lazepe renan aya dixapeşi irişen mcveşi ot̆okt̆onuri xalk̆i. Mara xolosonepe tkvanisti aya mʒxadeşen ambari va uğunan. Lazuri ren nena; Lazuri nenaşen ambari va uğunan. Mtel Uçamzoğarepe Lazi va renan; aya va uçkinan. Lazepe Turki va renan, aya va uçkinan. Dulya tkvani ren opşa meç̆ireli. Dulya çkini ren opşa meç̆ireli. Aya meç̆irelobapes gecginu şeni artot oqopimuşi voret.

Aya vesileten, aya ok̆otkvalu şeni ma tkvan şukuri giʒ̆umert. Cuma Lazi xalk̆isti qoropa, selami do hurmet̆i mevumçinapt.

aksamaz@gmail.com

http://aksamazaliihsan.blogspot.com/