İnci Derya Turna Konuşuyor (Türkçe- Lazca/ Turkuli- Lazuri/ თურქული- ლაზური)

  

“Anadilimiz ve köklü güzel kültürümüzün yok olmasın!”

(Ön açıklama: Bugünkü misafirim İnci Derya Turna. İnci Derya Turna, şairlerimizden. Yayınlanmış Lazca bir şiir kitabı var: “ʒ̆ut̆a Oxori/ Küçük Ev”. İnci Derya Turna, Arhavili Kemençeci Yaşar’ın da kızı. İnci Derya Turna ile bir söyleşi yaptım. Biyografisi, kitabı ve babasına ilişkin konuştuk. Bu metin, söyleşimize ait. Ali İhsan Aksamaz. 11 IX 2019)

+

Ali İhsan Aksamaz: İnci Hanım; önce biyografinizden konuşalım da öyle başlayalım! Nerede doğdunuz? Hangi okullarda okudunuz? Mesleğiniz nedir? Nerelisiniz? Şimdi nerede yaşıyorsunuz? Lütfen, kendinizden bahsedin!

İnci Derya Turna: Artvin'in Arhavi İlçe'sinde bir Laz olarak doğdum. Yedi yaşıma kadar çok Lazca, az Türkçe konuşabiliyordum. İlkokula başlayınca, Lazcanın ayıp olduğunu, Türkçe konuşmam gerektiğini söylediler. İlk, orta, liseyi ilçemde tamamladım. Yüksekokula geç devam edebildim. Evlenip İstanbul'a gelin gittikten sonra, Açık Öğretimde okudum. İşletme bölümünü bitirdim. Ama eşim, bana Fatih'te dükkân açınca, çalışmamı orada sürdürdüm. On iki yaşımdan beri babamın desteği ile ilk önce yerel gazete ve dergilerde şiirlerim yayımlandı. Daha sonraları büyük dergi ve gazetelerde şiir ve kısa öykülerim çıktı. Birçok yarışmalara katıldım. Üçüncü, ikinci, birincilik ödüllerim var. Çok uzun yıllar eşimin doğduğu, yaşadığı yer olan İstanbul'da yaşadım. Son bir kaç yıldır Trabzon'a yerleştim. Lazonama yakın olduğu için çok mutlu oldum. Ama İstanbul'da sevdamın, büyük aşkımın yeri olduğu için Trabzon'da sürgün gibiyim. Çok özlüyorum. Ne yazık ki sevgili eşimi kısa süre önce kaybettim. Birçok sosyal etkinliklere katılıyorum. Bir de çocuk yuvalarına, yaşlılar yurduna gitmekten mutlu oluyorum. Okumayı çok seviyorum, kitap ve dergilere çok düşkünüm. Eşim Boşnak kökenli olduğu için, anadilini ve kültürünü de öğrendim.

Ali İhsan Aksamaz: İnci Hanım, yayınlanmış Lazca bir şiir kitabınız var. Kitabınız bende de mevcut. Lazcaya hâkimsiniz ve çok kuvvetli bir kaleminiz var. Kitabınız ne zaman yayınlandı. Kitabınızda kaç adet Lazca şiir yer alıyor?

İnci Derya Turna: Lazca şiir kitabım 2014'te Lazika Yayınlarından çıktı. Şiir kitabımda 60 adet şiir var. Ama yayımlanmamış iki yüze yakın Lazca şiirim var. Yirmiden fazla da öyküm.

Ali İhsan Aksamaz: İnci Hanım, duygu ve düşüncelerinizi bize Lazca olarak aktarıyorsunuz; bu çok önemli. Lazca şiir yazmaya ne zaman başladınız?

İnci Derya Turna: Lazca şiir yazmaya 1995 - 2000 yıllarında başladım. 1995'lerde İsmail Avcı Bucaklişi Arhavi'deki baba evimize gelmişti. Bana "Lazca yaz; şiir ve öykülerini," dedi. O zamandan beri yazmaya çalışıyorum. İsmail kardeşime borçluyum yani.

Ali İhsan Aksamaz: Kitabınızın adı “ʒ̆ut̆a Oxori/ Küçük Ev”. Kitabınıza niçin bu adı verdiniz?

İnci Derya Turna: “Küçük Ev” adını ben vermedim. İsim babası tamamen İsmail Bucaklişi'dir.

Ali İhsan Aksamaz: Siz, rahmetli Yaşar Turna’nın kızısınız. Yaşar Turna, Laz Dili bakımından çok önemli bir şahsiyet. Bunu herkes biliyor. Ancak siz de onun kızısınız; bize, babanızdan bahsedin, lütfen! Birkaç anınızdan bahsedin lütfen!

İnci Derya Turna: Babam, harika bir insandı. Biz küçükken, eve hep gazete, dergi, kitap getirirdi. Okumayı ve yazmayı ona borçluyum. Babam, folklor ekibiyle ülkemizin birçok iline beni de götürürdü. Ben kemençesini taşır, gözüm gibi korurdum. Birçok seminerlere etkinliklere katıldık; sanatçılarla bir araya geldik. Biz beş kardeşiz, bir erkek, dört kız. Babam, bizimle arkadaş gibiydi. Asla bir tokatını bile yemiş değiliz. O çok ileri görüşlü, çağdaş bir insandı. Bizi hiç bir konuda kısıtlamadı. Küçük de olsak fikirlerimize önem verdi. Gece üstümüzü örter, hepimizi öper, ışığımızı kapatır, huzurla sevgiyle uyumamızı sağlardı. Uyumadan önce mutlaka on - onbeş sayfa kitap okurdu. Gazetelerin bulmacalarını da çözmeyi çok severdi. Geceleri müzik çalışmaları yapardı. Yeni Lazca besteler çalışırdı. Bizler de kemençenin ezgili sesinde uyurduk. Babam, bir çok müzik aletini kullanabiliyordu. Ama en çok kemençe ve akordeon. Almanya ve Amerika’da bir çok yabancı insana kemençe çalmasını, türkü söylemesini ve folklorumuzu öğretmişti. Ayrıca kendi imalâtı olan kemençeleri de onlara armağan etmişti. Babamla birçok anım vardır. Birini anlatıyorum. Bir gazinoda, ekibiyle programı vardı. Bu kez beni de götürdü. Folklor ekibine ayrılmış iki masa, üzerinde de çeşitli yiyecek ve içecekler vardı. Diğer masalardaki insanlar da eğlenceleri izlemeye gelmişlerdi. Babam, beni folklorcuların masasına oturttu. “Buradan hiç kalkma,” dedi. Heyecan içindeydim. İlk kez böyle bir yere gelmiştim. On dört yaşımdaydım. Anneciğim çok güzel kıyafet giydirmişti bana. Saçlarım upuzundu. Babam, ekiple kuliste hazırlanmaya gitti. Masada yalnız kaldım. Bir ara babamla bir garson, bana bakıp bir şeyler konuşuyorlardı. Garson, beni babamların masasında görünce, çok beğenmiş ama kim olduğumu bilmiyormuş. Babama, "Ağabey, masanızda çok cici bir kız oturuyor. Çok beğendim. Onu bu akşam kendime aşık edeceğim," demiş. Babam da "Yanlış yaptın, o benim kızım olur," deyince o garson çok utanmış ve üniformasını çıkarıp gazinoyu terk etmişti.

Ali İhsan Aksamaz: Biliyorum; canla-başla Lazca şiirler yazıyorsunuz. Yeni şiir kitabı projeleriniz var mı? Bize müjdeli haberiniz var mı?

İnci Derya Turna: Yeni şiir ve öykü kitabım olsun isterim tabii. Çalışıyorum bunun için. Sadece Lazca değil, Türkçe kitap çalışması da yapıyorum. Birçok eserim kitaplaşmayı bekliyor. Son aylarda sağlık sorunlarım var; biraz düzelirsem, çalışmalarıma hız vereceğim. Lazca ve Türkçe anlamlı ve güzel şeyler yazmak için çaba gösteriyorum. Yaşamışlıklarım ve yoğun duygularımın böylece kalıcı olmasını sağlamak istiyorum. Lazlıkla ilgili çalışmalar yapan insanlara ayrı bir sevgim ve sonsuz saygım var. Tek derdim, ana dilimizin ve köklü güzel kültürümüzün yok olmamasıdır. Dilerim, yeni neslimiz bizden güzel Lazca konuşur, okullarda öğretilir ve değerlerimize sahip çıkarlar.

Ali İhsan Aksamaz: İnci Hanım, size çok teşekkür ederim. Şimdilik başka sorum yok. Ancak sizin söyleyecekleriniz varsa, buyurun, onu da söyleyin, lütfen! Her zaman mutlu olun, yüz yaşınıza kadar yaşayın; göğe çıkın!

İnci Derya Turna: Dünyada sınır, hudut, gümrük olmasın istiyorum! Ve tabii ki, sömürülen, öldürülen, açlıktan ölen insanlar İstemiyorum!

+

Söyleşinin Lazcası:

İnci Derya Turnak Ğarğalaps:

“Nanaşi nena do mskva k̆ult̆uri çkuni diçodasen ma do maşkurinen!”

(Goʒ̆otkvala: Andğaneri misafirim çkimi ren İnci Derya Turna. İnci Derya Turna ren Lazi şairepe çkinişen arteri. Gamiçkvineri ar şiirişi ketabiti kuğun: “ʒ̆ut̆a Oxori”. İnci Derya Turna ren Arkaburi mekemance rametli Yaşarişi k̆ulani bere. İnci Derya Turna k̆ala ar int̆erviu dop̆i ma. Biyografi muşi, ketabi muşi do rametli baba muşişen molapşinit, bğarğalit çkin. Aya t̆ekst̆i ren int̆erviu çkinişi. Ali İhsan Aksamazi. 11 IX 2019)

+

Ali İhsan Aksamazi: İpti biyografi tkvanişen molapşinat, bğarğalat do eşo gevoç̆k̆at! Sonuri ret? Namu oput̆es varna noğas dibadit, yeçkindit? Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu mesleği giğunan? Mu dulya ikipt? Aʒ̆i so skidut? Ti-tkvanişen molamişinit, mu iqven!

İnci Derya Turna: Artvinişi Arkabis Lazi dobibadi. Şk̆it ʒ̆anaşa dido Lazuri, ʒ̆ut̆a Turkuli map̆aramit̆et̆u. İptineyi mektebis geboç̆k̆işi, Lazuri oncğoreyen ya, Turkuli ip̆aramiti ya miʒ̆ves.Lise Arkabis boçodini. Mağala mektebis yano geboç̆k̆i. Gamabitk̆vi do Mp̆olişe nusa bidişkule, mağala mektebi boçodini. Ama komoli çkimik ma Fatihiz dukyani gominʒ̆k̆uşi, hek biçalişi. Vit̆o jur ʒ̆aneyişen beri babaşi meşveluten k̆azetapes, dergepes leksepe p̆ç̆ari. Dido yarişmapes elebak̆ati. Masumani, majurani do iptineyi bivi, odulepe miğun. Dido gunže ʒ̆anapes komoli çkimi na dibadu yeri naren Mp̆olis pskidi. Ar ʒ̆ut̆a ʒ̆anaren Tirobzoniz bore. Lazonaşe yak̆ini naren şeni, bixel. P̆a Mp̆oli orapeyi çkimişi yeri naren şeni Tirabzoniz surgyunisteyi bore; dido gomanç̆elen. Komoli çkimiti ar ʒ̆ut̆a oraren domiğuru. Komoli çkimi Boşnaği rt̆u. Hetepeşi nena do k̆ult̆uriti kodobiguri. Dido sosyali yerepes bak̆ate. Ar çkva umiteli berepeşi oxoyepeşe, yaşlipeşi yurdepeşe bulur.

Ali İhsan Aksamazi: İnci Xanum, gamiçkvineri Lazuri şiiriş ketabi kogiğunan. Mati ketabi tkvani xes komiğun. Lazuri dido k̆ai kogiçkinan do dido k̆apet̆iti k̆alemi kogiğunan. Ketabi tkvani mundes gamaxtu? Muk̆o Lazuri şiiri gežin ketabi tkvanis?

İnci Derya Turna: K̆itabi çkimiz 60 leksi ren. Daha dido leksepe komiğun. Lazuri oç̆arus 1995- 2000 ʒ̆anapes geboç̆k̆i.

Ali İhsan Aksamazi: İnci Xanum, tkvan zmona do gagnapa tkvanişen Lazuro molamişinapt; aya ren dido beciti. Mundes geoç̆k̆it Lazuri şiiri oç̆arus?

İnci Derya Turna: 1995-pes, İsmail Avci Bucak̆lişi Arkabis babaşi oxoyişe moxtuşi, ma "Lazuri leksi do oykyupe ç̆ari!" ya miʒ̆u. Hemoraşen beri oç̆aru bikom. İsmail cumas geboʒ̆ir Lazuri oç̆aru.

Ali İhsan Aksamazi: Ketabi tkvanis coxons “ʒ̆ut̆a Oxori”. Ketabi tkvanis muşeni aya coxo meçit, geodvit?

İnci Derya Turna: K̆itabi çkimişi coxo İsmail Bucak̆lişik gyodu. K̆itabi çkimi 2014-iz Lazik̆a yayinepeşen gamaxtu.

Ali İhsan Aksamazi: Tkvan ret rametli Yaşar Turnaşi k̆ulani bere. Yaşar Turna ren dido beciti Lazi ç̆k̆onepeşen arteri. K̆artas aya k̆aixeşa kuçkin. Mara tkvan ret muşi k̆ulani bere; mu iqven, baba tkvanişen molamişinit! Ar-jur gonoşine tkvanişen molamişinit!

İnci Derya Turna: Baba çkimi dido noseyi do k̆ayi k̆oçi rtu. Çku ʒ̆ut̆a bort̆it şkule, k̆azeta,dergi- kitabi momimet̆es. Ok̆itxu do oç̆aru hemuz gebožir. Babak folk̆lor ek̆ibiten ma dido yerepeşe miyonu. Ma kemençe bimet̆i, toli çkimisteyi pçumet̆i. Dido seminerepes bak̆at̆it, sanatçepe biçinit. Çku xut da do cuma boret, otxo bozo do ar biç̆i. Baba, çkuni k̆ala manebra steyi heşo rt̆u. Daha ar fisk̆e var gyumun. Dido oğune naren žiromt̆u, çağdaşi ar k̆oçi rt̆u. Çku mutuşen var memokaçez, ʒ̆ut̆a bort̆it nati, nosi momk̆it̆xez. Seyi jin emotumet̆es, gomaxfelt̆ez, te noskuyinams, raxat̆i monciramt̆ez. Muk var incirat̆uşen eveli, vit- vit̆o xut but̆k̆a k̆itabi ik̆itxomt̆u. K̆azetaşi bulmaca oçodinu k̆ayi uʒ̆ont̆u. Seyi muziği içalişumt̆u. Ağani Lazuri bestepe ikomt̆u. Çkuti kemençeşi acikli sesiten bincirt̆it. Dido muziğişi alet̆epe aç̆andinet̆u, p̆a enni dido kemençe do ak̆ordioni. Almanyas do Amerik̆as hekoni k̆oçepes oç̆andinu, biyapa, oxoronu çkuni doguru. Xe muşiten na vu kemençepe hetepes meçu. Baba çkimi k̆ala dido meselepe miğunan, ar teği naren giʒ̆vat. Ar k̆azinos folk̆lor ek̆ibi k̆ala p̆rogrami uğut̆u. Ham seferis mati mendemiyonu. Folk̆lor ek̆ibi şeni jur masa rtu, masaşi jin oç̆k̆omalepe- oşumalepe rtu. Majurani masapesti, oxoronu do ostetepes oʒ̆k̆omilu şeni na moxt̆ez dido k̆oçepe xet̆ez. Babak mutepeşi masaz kodomoxunu. "Hakolen çkar mot eysel" ya miʒ̆u. Ma dido goşaşeri do xeleri bort̆i, ipti haşo yeyişe moptidort̆un. Vit̆o otxo ʒ̆aneyi bort̆i, nanak dido mskva dolomokunudort̆un; gunže tomape miğut̆u. Baba, ek̆ibi k̆ala k̆ulisişe oxaziruşeni igzalu. Ma masaz xvala kodopskidi. Ar oras baba do ar garsonik ma moʒ̆k̆ert̆ez do muntxanepe ip̆aramitomt̆ez. Garsonik babaşi masaz ma komžiruşi dido moʒ̆ondudoren, p̆a mi bore var uçk̆it̆udoren. Baba çkimiz "Ağabegi, masa skaniz ar mskva bozo xen, dido momʒ̆ondu. Heya hamseyi biyoropinare" ya uʒ̆udoren. Babakti "heya bozo çkimi ren, si haʒ̆i yanlişi dovi" ya uʒ̆uşi, garsoniz dido oncğore avu do uniforma muşi moyiʒ̆ku da gazinoşen igzaludoren.

Ali İhsan Aksamaz: Ma komiçkin; tkvan şurdoguriten Lazuri şiirepe ç̆arupt. Ağani Lazuri şiiriş ketabişi p̆roje giğunani? Pukironi ambari giğunani çkinda?!

İnci Derya Turna: Xvala Lazuri var, Turkuliti kitabepe şeni biçalişum. Dido ç̆areyi eserepe kitabi ivas deyi. Ağani leksi do meselepeşi kitabepe mavas minon tabii. Biçalişum hemu şeni. Ham tutapes dobizabuni, osk̆iduşi sorunepe miğun, ar ʒ̆ut̆a bik̆araşi, oçalişuz gebyoç̆k̆are. Lazuri do Turkuli k̆ayi muntxanepe oç̆aru şeni bipuʒ̆xuler. Na pskidi muntxanepe do guris na miğunpe meç̆areyi dosk̆idas minon. Lazluği şeni na içalişuman ir xolos dido oropa do saygi miğun. Dido derdi miğun, nanaşi nena do mskva k̆ult̆uri çkuni diçodasen ma do maşkurinen. Ağani berepek çkunden k̆ayi Lazuri ip̆aramitan, mektebiz diğuran, ir mutus sahibi gamamixtan.

Ali İhsan Aksamazi: İnci Xanum, dido şukuri giʒ̆umert ma. Tkvanti ginonan na, aʒ̆i voçodinat aya int̆erviu çkini! Xoloti tkvan otkvaluşi çkva mutu çkva giğunan na, eti miʒ̆vit, mu iqven! P̆anda ixelit, oşi ʒ̆aneri iqvat, ʒaşa yextat!

İnci Derya Turna: K̆iyanas, siniri, hududi, gumruği var t̆az minon! Ok̆uleti, savaşepe, na oğurinamanpe, ugareli na ğurunan k̆oçepe var minon!

aksamaz@gmail.com

http://aksamazaliihsan.blogspot.com/