İbrahim Seven Konuşuyor (Türkçe- Lazca/ Turkuli- Lazuri/ თურქული- ლაზური)

“Süryaniler çok eski zamandan beri yerleşik bir toplum”

(Ön açıklama: Bugünkü misafirim İbrahim Seven. Onun adını çocukluğumdan beri duymuşluğum var. TSİP’in önderlerinden birisiydi; öyle hatırlıyorum. Kendisi, Türkiyenin siyasî önderlerinden. Türkiyenin siyasî tarihinin ayaklı kütüphanelerinden biri. Ancak biz, Türkiyenin eski ve yeni siyasî olaylarından konuşmadık, bahsetmedik bu söyleşide. Kendisi, Süryani kökenli. Onun için de sohbetimizin konusu Süryaniler; onların dili, tarihi, inancı, nüfusları. Bu da, sohbetimizin metni. Ali İhsan Aksamaz; 4 XII 2018)

+

Ali İhsan Aksamaz: İbrahim Bey; Biz, Türkiyede Süryanileri Süryani adıyla bilip anıyoruz. Başkaları sizi hangi adla anıyor? İlk olarak bunu sorayım size.

İbrahim Seven: Milâttan evvel Yakın Doğuda çeşitli Sami toplulukları ve devletleri vardı: Asurlular, Babilliler, Aramiler, Fenikeliler, İbraniler. Hırıstiyanlıktan sonra bu kavimler ortak dil ve ortak din etrafında birleşti. Suriyeli anlamında Suryani dendi. Suriyenin isminin Assuryadan geldigi söylenmekte. Ancak bu konu tartışmalı. Eski Yunanlar “as” ön hecesini bir artikel olarak düşünüp Syria” olmuş. Tabii, Suriye deyince, bugünkü Suriye Arap Cumhuriyeti değil, Tarsustan Hakkariye, oradan Gazzeye, şimdiki Lübnan, Filistin, Suriye Arap Cumhuriyeti ve Ürdünü kapsayan bölge, bu da Roma İmparatorluğunun Suriye Eyaleti idi. Bu kavimler Aramice ve Arami Alfabesini benimsedi. Hırıstiyanlıkla beraber, bunlara Süryani dendi ve Arami Hırıstiyanlik öncesi kavmin adi oldu. Ancak Kilise bölünmelerinde Doğu Kilisesi taraftarlarına hasımlari Nasturi dedi. Ayrica; 16. asırda Doğu Kilisesinden ayrılan ve Papaya intisap edenlere Keldani dendi. Dolayısı ile Nasturi, Keldani, Asuri vs. aslında Süryani ile özdeştir.

Ali İhsan Aksamaz: Süryani dilinden bahsedelim! Süryani dili, hangi dil ailesinden? İlk olarak ne zaman ve hangi alfabe ile yazıldı Süryanice? Kendisine has bir alfabesi var mı? Süryani Dilinde kaç harf var? Hangi taraftan, hangi tarafa yazılıyor; sağ taraftan sol tarafa mı, yoksa sol taraftan sağ tarafa mı? Süryanicede kaç sesli ve kaç sessiz harf var? Günümüzde hangi alfabe ile yazılıyor? Biliyorum ki, günümüzde Süryanice İncil mevcut. İlk defa ne zaman yazıldı? Çok eski zamanlarda, Süryanice hangi coğrafyalarda konuşuluyordu, şimdi hangi coğrafyalarda konuşuluyor? Bize, Süryani Edebiyatının geçmişinde de bahsedin, olur mu?! Her dilde oluyor; oradan biliyorum. Süryanicenin kaç diyalekti var? Günümüzde, Türkçede Süryaniceden gelmiş kaç ödünç kelime var? Şöyle söyleyeyim; Türkçeye Süryaniceden ödünç alınmış hangi kelimeleri sıralayabilirsiniz bir ağızda?

İbrahim Seven: Süryani dilinin, Sami Dil Ailesinden olduğu kabul edilir. Tabii; bu Sami Dil Ailesi 19. asır icadi Nuhun 3 oğlundan biri olan Samin çocuklarina verilen bir ad. Süryanicenin kendine has alfabesi vardır. Bu alfabe Lazkiyenin kuzeyinde Çivi Yazısından daha soyut bir alfabe olan Fenike Alfabesinden türemedir. Bildiğimiz ilk alfabedir. Yunan Alfabesi, Latin Alfabesi, hatta Hint alfabesi bu alfabeden türemedir. Tabii, 20. asırda kullanılan şimdiki Türk alfabesi de bu alfabeden türemedir. Sami alfabelerinde sesli harf tam olarak yoktur dolayısı ile, 22 harf ve 5 sesli işaret vardır. Sağ taraftan sol tarafa yazılır. Günümüzde halen Süryani Alfabesi ile yazılır. Süryanice, milattan evvel 4.-5. asırdan beri yazılıyor. Tabii, bu kadar uzun zamanda biçim değişikliklerine uğramıştır. Süryanice, daha doğrusu Hırıstiyanlık öncesi Aramice, tüm Mezopotamya, Suriyede kullanıldığı gibi, Pers İmparatorluğunun yazı ve diplomasi dili idi. Şimdi gittikçe azalan bir şekilde, eski Süryani yerleşimleri Mezopotamya, Suriye, İranda konuşuluyor tabii. Süryanilerin dağıldığı Ermenistan, Gürcistan, Rusya, Güney ve Kuzey Amerikada da konuşuluyor. Süryanice yazılı olduğu için geniş bir edebiyatımız var. Örneğin; Büyük Filozof Bardaysan 2. asırda Nusaybinli Mor Afram 4. asırda 40000 mısralık eseri Vat Britisch Museum’da 60000 cilt Süryanice kitap var. Dolayısı ile tüm Süryani edebiyatını saymak çok zor. Ama eski ve yeni Ahit, yani İncil ve Tevratın ilk yazılımı Peşitta Süryanicedir. Süryanicenin -Aramicenin -sayısız diyalekti vardir. Hazreti İsa’nin konuştuğu Celil diyalektinden İran Urmiyede halen yaşayan Süryani diyalekti, benim anadilim Midyat Süryanicesi, Irakın değişik diyalekleri, hatta Midyatta her köyün değişik şive ve diyalekti var. Türkçede Arapça yolu ile gelen sayısız Süryanice kelime vardır. İslamî terimlerin çoğu Aramice -Süryanice asıllıdır. Arapça, Süryaniceden 1000 sene sonra yazı dili oldu. İslâmin 5 şartına ilişkin kelimeler, yani Arapca “savm”, “salat”, “zekât” kelimesi “şadet” ve “hac” Arami- Süryani asıllıdır. “Savm”, “savmo”, “salat”, “slutho” “zekât” aynen, “şehadet” “suhdutho”, “hac”, “hago” yine “Kuran” kelimesi, Süryanicede “Kroyo okuma kitabı” anlaminda. Ayrıca; “nebi” yine Süryanice asıllı. Bunun dışında milâdî aylar Süryanicedir. Kemalist Türkçe arındırma (!!) politikasi çerçevesinde bazı ay adları ya Batıdan alınmış ya da uydurma isimler verilmiştir. O zamana kadar hepsi Süryanice idi. Halen Süryanice olan “şubat”, “nisan”, “haziran”, “temmuz”, “eylül” gibi adlar vs. gibilerine, Batıdan “mart”, “mayıs”, “ağustos” gibi adlar alınmış; “kanun” ve “teşrin yerine” “ekim, kasım, aralık, ocak” gibi uydurma isimler verilmiştir. “Ekimi” bir şekilde kabul etsek bile, “kasım” son derece garip bir uydurma. “Aralik” ve “ocak” da en basit deyimle, ilkel Süryanice ay adları, Mezopotamya Tanrılarin adları. Bilindiği gibi en büyük Mezopotamya Tanrısı “Temmuz” idi.

Ali İhsan Aksamaz: Süryanice yayımlanan gazeteler var mı? Süryanice radyo-televizyon var mı, gerek Türkiyede, gerekse de dünyanın diğer ülkelerinde?!

İbrahim Seven: Çeşitli gazeteler ve şimdi, internette, yaygın radyo artık pek kalmadı. Çeşitli TV istasyonlari var. Assyria TV, Suryoyo Sat, İştar TV, Suroyo TV vs.

Ali İhsan Aksamaz: Şimdi de Süryani Tarihinden konuşalım; çok eski günlerden bahsedelim; Hazreti İsadan önce hangi yüzyılda başladı bu tarih? Ne gibi siyasî güce sahiptiler, hangi krallıklarda yaşadılar?

İbrahim Seven: Daha evvel bahsettim; Hırıstiyanlık öncesi Asur, Babil, Fenike Aram devletleri vardı. Kraliçe Semiramis, Süryanicesi Şamiram, Senharip, Nabukhadnasir Hammurabi, Annibal vs. vs. Hırıstiyanlık sonrasi, Urfada Abgar Krallığı ki, ilk Hırıstiyanlığı kabul eden devlet kabul ediliyor. Asur, Babil, Fenike, Kartaca Arami tarihi yeterince tanındığı için çok detaya gerek yok diye düşünüyorum.

Ali İhsan Aksamaz: Şimdi de, Süryanilerin inancından bahsedelim, lütfen bahsedin! Biliyorum, Hazreti İsadan sonra Hıristiyan idiler. Hazreti İsadan önceki çağlarda hangi dine sahiptiler? Kendilerine ait Kiliseleri var mıydı, yoksa bir başka Kiliseye mi bağlı idiler?

İbrahim Seven: Süryaniler daha evvel çeşitli Tanrılara tapıyorlardı. Babilde “Tammuz”, Asurda “İştar”, Asur ve Fenikede “Baal”. Hırıstiyanlıkla beraber Süryani Ortodoks Kilisesi ve Doğu Kilisesini kurdular. Kralı, Bizans imparatorunu destekleyenler, kendilerini Rum Ortodoks olarak niteliyordu. Antakya, Suriye ve Lübnanda halen yaşıyorlar; artık Arapça konuşuyorlar, Süryaniceyi terk ettiler, ancak konuştukları Arapça Süryani gramerinden çok etkilenmiş. Ayrıca Lübnan ve Suriyede güçlü bir Kilise olan Morani Kilisesi Katolik, ama kendini Süryani Morani Kilisesi olarak niteliyor.

Ali İhsan Aksamaz: Günümüzde, Süryaniler hangi coğrafyalarda yaşıyorlar? Hangi ülkelerde ne kadar nüfusla yaşıyorlar? Kimse tamamen bilemez, ancak bütün dünyada ne kadar nüfusa sahip Süryaniler?

İbrahim Seven: Süryaniler 15 milyon civarında. Ancak kesin bir rakam vermek zor. Eski Vatanları Suriye, Mezopotamya ve İranda yaşıyorlar. Tabii, Avrupa, Amerikada da yaşıyorlar. Türkiyede gittikçe azalıyorlar. En son yoğun olarak yaşadığımız Turabdinde yakında yok olma ile karşı karşıyayız. Brezilyada yenilen Başkanlık adayı Fernando Haddad Süryani asıllıdır. Yine Erdoğana plâket veren Paraguay Cumhurbaşkanı.

Ali İhsan Aksamaz: Ben, çocuk iken, İstanbul- Samatyada yaşıyorduk. Oradan da biliyorum, Süryaniler zanaatkâr do sanatçı millet. Biliyorum, Süryanilerden de büyük adamlar çıktı. Gerek Türkiyeden ve gerekse diğer ülkelerden hangi önemli Süryanilerin adlarını verebilirsiniz?!

İbrahim Seven: Süryaniler çok eski zamandan beri yerleşik toplum. Dolayısı ile zenaat, sanat, ticaret, edebiyat, yaygın. Mimarî, kuyumculuk, terzilik, ayakkabıcılık benim doğduğum Midyatta Süryanilerin tekelinde idi. Büyük İsim deyince; Asur, Babil, Fenike, Arami saydık. Milattan sonra Samasotali Lukyanos 2. asırda yaşamış. İnternette okuyabileceğiniz 70 kitabı var. Samasota, yahut Süryanice okunuşu ile Şamshota, Adiyamanda Samsat adı ile anılırken barajın altında kaldı. Filozof Bardaysan, Mor Afrem, Mor Yakup, Mor Gabriel. Sonra Malatyalı Bar İbri, Araplar Abulfarac der, Tarihçi; 40 kadar eseri var. Yine Tarihçi Patrik Mor Michael, Rabo. Ayrıca Gürcüleri, belki de Lazları Hırıstiyanliğa kazandıran Kapadokyalı Azize Nino. Halen Gürcistanda çok yaygın bir isim.

Ali İhsan Aksamaz: Biliyorum, Süryaniler Suriyede de yaşıyorlar. Size bir soru da Suriyeye ilişkin sormak istiyorum. Suriyedeki emperyalistlerin çıkardığı kaostan önceki ve sonraki duruma ilişkin sorayım. Önce ne durumdaydılar, şimdi ne durumdalar? Okulları var mıydı? Gazete-radyo-televizyonları var mıydı? Suriye Meclisinde milletvekilleri var mıydı?

İbrahim Seven: Suriye bizim vatanımız adını bizden aldı, adımızı ondan aldık. Suriyede Süryaniler nisbeten en serbest oldukları yerdi. Okullari ve gazeteleri vardı . 1915 Süryani Soykırımından sonra Suriyeye geçen Süryaniler 1928’de ilk okullarını Kamışlıda açtı. Sadece milletvekili değil, her zaman Süryani bakan vardı. Teröristlerin diğer generallerle beraber katlettiği Genel Kurmay Baskanı Davut Racaa, Rum Ortodoks Kilisesine mensup bir Süryani idi. Şu anda Suriye Parlamentosu Başkanı aslen Mardinin bir köyünden göçeden bir ailenin mensubu.

Ali İhsan Aksamaz: Benim başka soracağım yok, şimdilik bu kadarı yeterli. Sizin başka söyleyecekleriniz varsa, onları da söyleyin, Lütfen! Ben size çok teşekkür ediyorum. Allah, sizi insanlık yolundaki mücadelenizde korusun ve güç versin!

İbrahim Seven: Yeterince yoğun oldu. Teşekkür ederim

+

Söyleşinin Lazcası:

İbrahim Sevenik Ğarğalaps:

“Suryanepe renan dobargeri ok̆obğala dido mcveşi oşʒ̆anurapeşen doni”

(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri/ sumari çkimi ren İbrahim Seveni. Ma muşi coxo berobaşen doni mignapun. TSİP-işi goʒ̆oncğonerepeşen arteri rt̆u; eşo komşuns. Ti-muşi ren Turkiyeşi beciti p̆olit̆ik̆uri ç̆k̆onepeşi art-arti. Turkiyeşi p̆olit̆ik̆uri tarixişi k̆uçxoni ansik̆lopedepeşi art-arti ren emu. Mara çkin Turkiyeşi mcveşi do ağani p̆olit̆ik̆uri ambarepeşen va bğarğalit, va molapşinit. Emus kuğun Suryanuri diʒxiri. Emuşeniti aya noğarğaleşi tema ren Suryanepeşi; entepeşi nena, tarixi, cera, maxoroba. Aya ren çkini noğarğaleşi t̆ekst̆i. Ali İhsan Aksamazi; 4 XII 2018)

+

Ali İhsan Aksamazi: İbrahim Begi; Çkin Suryani coxoten Suryanepe miçkinan do viçinopt Turkiyes. Çkvalepekti aya coxoten giçinopani? Maartano aya gk̆itxat!

İbrahim Seveni: İsaşen ʒ̆oxleni orapes, çkvadoçkva Samuri ok̆obğalape do devletepe kort̆es Xolos Yulvas; Asurulepe, Babilonurepe, Arameulupe, Fenik̆elurepe, İbranurepe. Krist̆ianoba şk̆uleni orapes, am ok̆oğalapek ok̆uinç̆es oşkaruli nena do oşkaruli ceraten. Suriyuri gnapaten, entepes “Suryani” coxo geidvinu. Suriyeşi coxo Assuryaşen mulun; eşo itkven. Mara aya ren ok̆itxonişi dulyapeşen. Mcveşi Yunanurepeşi osimaduten, “as” ren p̆refiksi do aya coxo iqveren “Syria”. Moro, “Suriye” itkvinaşi, aʒ̆ineri Suriyeşi Arabuli Cumhuriyetişi t̆erit̆oria vardo, noğa T̆arsusişen noğa Hakkarişa, ekşen noğa Gazzeşa; aʒ̆ineri Lubnani, Filistini, Suriyeşi Arabuli Cumhuriyeti do Urdunişi dixape rt̆es aya mcveşi “Suriyeşi” doloxe. Edo aya dixape rt̆es Romaşi İmp̆arat̆orişi eyaleti, “Suriye” coxoten.

Am ok̆oğalapek inebes do imanceles Aramuri Nena do Aramuri Alboni. Krist̆ianobaşi oşʒ̆anuraten, entepes “Suryani” coxo geidvinu do Aramuri Krist̆ianobaşen ʒ̆oxleni coxo, ok̆obğalas coxo aqu. Mara K̆ilise ok̆oiʒ̆k̆aşi, Yulva K̆iliseşi k̆oçepes majurapek “Nasturi” coxo geodves. Edoxolo; (16.) vit̆o maanşani oşʒ̆anuras, namtini k̆oçepek ok̆uirtes Yulvaşi K̆iliseşen do Romaşi Pap̆aşi K̆iliseşa guri komeçes do entepes “Keldani” coxo geidvinu. Amutenti; Nasturi, Keldani, Asuri do majurape renan Suryani; eşo matkvenan.

Ali İhsan Aksamazi: Suryanepeşi nananenaşen bğarğalat, molapşinat! Suryanuri nena, namu nenapeşi ocağişen ren? Maartano mundes do namu alboniten iç̆arinu Suryanuri nena? Ti-muşuri alboni uğuni? Muk̆o bonca uğun Suryanuri nenas? Namu k̆eleşen namu k̆eleşa iç̆aren? Maržgvani k̆eleşen k̆vazali k̆eleşai varna k̆vazali k̆eleşen maržgvani k̆elaşai? Muk̆o xonaroni do uxonare bonca uğun Suryanuri nenas? Andğaneri ndğas, namu albonepeten iç̆aren? Suryanuri nenaten ç̆areli İncili/ Biblia koren; eşo miçkin. Aya mundes iç̆arinu maartano? Dido mcveşi orapes, namu coğrafyapes iğarğalinet̆u do aʒ̆i namu coğrafyas iğarğalinen Suryanuri nena? Suryanuri nç̆arolobaşi mcveşi orapaşenti molamişinit, iqveni?! K̆arta nenas kuğun, eşo miçkin, Suryanuri nenas muk̆o do namu dialekt̆epe uğun? Andğaneri ndğas, namu nenapes namu eʒxeri zit̆ape uğunan Suryanuri nenaşen? Eşo giʒ̆vat; Turkulis namu eʒxeri zit̆ape uğun Suryanuri nenaşen? Ar-jur amk̆ata zit̆a gamamisvarit arşvacis, mu iqven!

İbrahim Seveni: Suryanuri Nena ren Samuri Nenapeşi Ocağişen; eşo işinen. Moro; aya zit̆a, “Samuri Nenapeşi Ocaği” ren noxvene (19.) vit̆o maçxorani oşʒ̆anuraşi. Edo Samini ren Hazreti Nuhuşi sum skirişen arterişi coxo.

Suryanuri Nenas kuğun muşuri Alboni. Lazkiyeşi Olandes, aya alboni ren yeçkindineri Fenik̆eluri Albonişen. Edo aya alboni ren çkva soyuturi/ abst̆rakt̆uli K̆arfişç̆araşen. İlkineri alboni ren; eşo içkinen. Yunanuri Alboni, Latinuri Alboni, eşo giʒ̆vat; Hinturi Alboniti, aya albonişen yeçkindineri ren. Moro, (20.) maeçani oşʒ̆anuras xmareli aʒ̆ineri Turkuli Alboniti ren yeçkindineri eya albonişen.

Samuri albonepes mtelo xonaroni bonca va uğun; (22) eçi do jur bonca do (5) xut xonaroni nişani kuğun. Maržgvani k̆eleşen k̆vazali k̆eleşa iç̆aren. Andğaneri ndğasti, Suryanuri nena iç̆aren Suryanuri Alboniten. Suryanuri Nenas kuğun oç̆aruşi adeti İsaşen ʒ̆oxleni (4.-5.) maotxani- maxutani oşʒ̆anurepeşen doni. Moro, otkvaluşi vore; aya ren dido ginže ora. Edo andğaşa namtini oç̆aruşi formiten oktirobati aqu aya albonis. Suryanuri Nana, çkva isa giʒ̆vat, Krist̆ianobaşen ʒ̆oxleni Aramuri Nena, oç̆aru do dip̆lomasişi nena rt̆u Mezop̆ot̆amyas, muç̆o Suriyes eşo do P̆ersuli İmp̆arat̆orobas. Suryanuri nenak oraten iç̆it̆anen mara, Mcveşi Suryanuri skidaldixapes, Mezop̆ot̆amya, Suriye, İranis iğarğalinen, moro. Suryanepes skidunan Ermenistan, Gurcistani, Rusya, Omjore do Olande Amerik̆asti; ekonaşis iğarğalinen.

Suryanuri Nena ren ç̆areli, emuşeniti dido xampa mç̆araloba komiğunan çkin. Noʒ̆ireni mekçat; Didi Filozofi Bardaysanişi (2.) majurani oşʒ̆anuras, Nusaybinuri Mor Aframişi (4.) maotxani oşʒ̆anuras ç̆areli (40.000) jure neçi vit̆oşi misraloni noxvene. Vat Britisch Museumis (60 000) sume neçi vit̆oşi cildoni Suryanuri ketabi koren. Edoxolo Suryanuri Mç̆araloba mteli gamagisvarat na, aya perpu/ k̆olari va ren, aya miçkit̆an! Mara, İncili do Tevrat̆işi iptineri ç̆ara, “Peşitta” ren Suryanuri. Suryanuri Nenas -Aramuri Nenas kuğun uk̆oreʒxu diyalekt̆i. Hazreti İsaşi Nena ren Celiluri diyalekt̆işen; İran- Urmiyes Suryanepe skidunan do entepeşi diyalekt̆i. Çkimi nananena ren Midyaturi Suryanuri Nena. İrak̆is, Eşo giʒ̆vat; Midyatişi k̆arta oput̆es kuğun çkvadoçkva şive do dialekt̆epe.

Turkuli Nenas kuğun uk̆oreʒxu Suryanuri nenaşen eʒxeri zit̆ape; Arabuli nenaşi gzaten moxtimeri ren. Akoni İslamuri zit̆ape renan didopeten Aramuri- Suryanuri cincişen. Arabuli Nena iqu ç̆araşnena Suryanuri nenaşen (1000) vit̆oşi ʒ̆ana şk̆ule. İslomobaşi (5) xut şarti; Arabuli “savm”, “salat”, “zekât” steri zit̆ape, “şadet” do “hac” mulun Aramur- Suryanuri cincişen. “Savm”, “savmo”, “salat”, “slutho” “zekât” eşo; “şehadet” “suhdutho”, “hac”, “hago” xolo zit̆a “Qurani”, Suryanuri “Kroyo ok̆itxuşi ketabi” gnapaten ren do eşo eʒxeri zit̆ape korenan. Edoxolo zit̆a “nebi” mulun Suryanuri nenaşen. Amuşen met̆a, Miladuri tutapeşi coxopeti renan Suryanuri. Kemalist̆uri p̆olit̆ik̆apeten, Turkuli tutapeşi ağani coxope varna Yulvaluri nenapeşen eʒxeri ren varnati ğula ren. Emindroşakis mtel tutapeşi coxope rt̆u Suryanuri. Xoloti “şubat”, “nisan”, “haziran”, “temmuz”, “eylul” steri coxope Suryanuri Nenaşen eʒxeri ren. Geulvuri nenapeşen eʒxeri zit̆ape “mart”, “mayis”, “ağustos” kuğun Turkuli nenas. “K̆anun” do “teşrin” vardo, “ekim, kasım, aralık, ocak” steri ğula zit̆ape kuğun andğaneri Turkuli nenas. “Ekimi” şeni mutu va matkven mara, “kasimi” ren onç̆eloni ğula zit̆apeşi art-arti. “Aralik” “ocak”ti ren p̆rimit̆iuri Suryanuri tutapeşi coxope; aşo matkven tkvanda. Aya coxopeti mulunan Mezop̆ot̆amyaşi Trangepeşi coxopeşen. İris miçkinan, İrişen didi Mezop̆ot̆amyuri Trangis coxont̆u “Temmuz”.

Ali İhsan Aksamazi: Suryanuri nenaten gamiçkvineri gazetape reni? Suryani nenaten radyo-t̆elevizyonepe reni; ginon Turkiyes, ginon kianaşi çkvadoçkva dobadonapes?

İbrahim Seveni: Gazetepe do radiope açkva dido gont̆aleri va doskidu, int̆ernet̆is. Çkvadoçkva radioşi ist̆asyonepe koren: “Assyria TV”, “Suryoyo Sat”, “İştar TV”, “Suroyo TV” do majurape.

Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti Suryanepeşi tarixişa/ ist̆oriaşa komoptat; molapşinat dido mcveşi dğalepeşen. Suryanepeşi ist̆oria, Krist̆eş ʒ̆oxleni namu oşʒ̆anuras geiç̆k̆u. Muperi p̆olit̆ikuri menceli uğut̆es, namu omapeşi doloxe skides?

İbrahim Seveni: ʒ̆oxleti molagişinit; Krist̆ianobaşen ʒ̆oxleni Asuri, Babili, Fenik̆e Aramişi devletletepe kort̆u. Nanmapa Semiramisi, Suryanuri nenaten Şamirami, Senharip, Nabuxadnasiri, Hammurabi, Annibali do majurepe. Krist̆ianoba şk̆uleni, Urfas Abgarişi Omape; aya omapek iptinero inebu Krist̆ianoba; eşo işinen. Asuri, Babili, Fenik̆e, K̆art̆aca, Aramişi tarixi k̆aixeşa içkinen, emuşeniti det̆ayi va mekçapt, aya dogibağunan, eşo visimadep.

Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti Suryanepeşi dinişen/ ceraşen molapşinat, molamişinit, mu iqven! Ma miçkin Krist̆ani rt̆es do eşo renan, Krist̆e şk̆uleni oşʒ̆anurapes. Krist̆eşen ʒ̆oxleni oşʒ̆anurepes mu cera uğut̆es? Meçkineri K̆ilise uğut̆esi varna namu K̆ilisepeşa mek̆ireli rt̆es?

İbrahim Seveni: ʒ̆oxleni orapes, Suryanepek icertes çkvadoçkva Trangepes. Babilis “Tammuz”; Asuris “İştar”; Asuri do Fenik̆es “Baal”. Krist̆ianobaten, Suryanepek gedges Suryanuri Ort̆odoksuli K̆ilise do Yulva K̆ilise. Mapak Bizansişi İmp̆arat̆oris numxvacaşi, muşi maxorobak ti-muşi Urumuri Ort̆odoksi şinapt̆u. Antakya, Suriye do Lubnanis aʒ̆iti skidunan; entepek açkva Arabuli Nena ğarğalapan, naşkves Suryanuri nena. Mara entepeşi Arabulis kuğun Suryanuri gramerişi tesiri. Edoxolo, Lubnani do Suriyes koren dido menceloni Moranişi K̆ilise, K̆at̆olik̆uri, mara ti-muşi, Suryanuri Moranişi K̆ilise yado ognapaps.

Ali İhsan Aksamazi: Andğneri ndğas, Suryanepe, namu coğrafyapes skidunan? Namu dobadonapes muk̆o nufusiten/ maxorobaten skidunan? Mitis mtelo mutu va atkven mara, muk̆o maxoroba uğunan mtel kianas?

İbrahim Seveni: Eşo ptkvat na, aşo ptkvat na; Suryanepeşi maxoroba ren (15) vit̆o xut milyoni k̆onari. Mara, ʒ̆ori muk̆onobaşen mutu va matkvenan. Mcveşi Dobadona mutepeşis; Suriye, Mezop̆ot̆amya do İranis skidunan. Moro, Avrup̆a, Amerik̆asti skidunan. Dğaşen dğaşa iç̆it̆anenan Turkiyes. Didopeten Turabdinis pskidurt mara, ekonaşisti ğuraşmedginobas voret.

Brezilyas ucgine dudmaxvanconaşi namzeti/ k̆andidat̆i Fernando Haddadis k̆uğun Suryanuri diʒxiri. P̆araguayişi Dudmaxvanceti eşo, emuk komeçeret̆u p̆lak̆et̆i Erdoğanis.

Ali İhsan Aksamazi: Ma bere vort̆işi, noğa İst̆anbolişi raioni Samatyas pskidut̆it. Ekolenti komiçkin, Suryanepe renan zanatkyari do maxeşnoxvene milleti. Edo eşo miçkin, Suryanepeşenti didi k̆oçepe gamaxtu. K̆ult̆uruli speros namu didi Suryani k̆oçepeşi coxope megaçenan çkinda, ginon Turkiyeşen, ginon kianaşi çkvadoçkva dobadonapeşen?!

İbrahim Seveni: Suryanepe renan dobargeri ok̆obğala dido mcveşi oşʒ̆anurapeşen doni. Amutenti zenaatkyari, sanatkyari renan do ticareti do edebiyati ren dido gont̆aleri entepeşi doloxe. Ma yepçkindi noğa Midyatis do ek mimaroba, mak̆uyumoba, teržoba, modvaloba steri dulyape mteli xvala Suryanepek xes okaçapt̆es.

Didi coxopeşen; Asurulepe, Babilonurepe, Arameulupe, Fenik̆elurepeşi coxope molagişinit. Krist̆e şk̆uleni Samasotali Lukyanosi skideren; int̆ernet̆işen gažirenan muşi skidala. Emus kuğun ç̆areli (70) sume neçi do vit ketabi; Samasota varna Suryanuri otkvaluten Shamshota. Adiyamanis Samsat coxoten işinet̆u mara, gedgineri ağani xurgişi ʒ̆k̆arepes doloskidu do gondunu. Filozofi Bardaysan, Mor Afrem, Mor Yakup, Mor Gabriel. Uk̆ule Malatyuri Bar İbri, Arabepeş k̆elen Abulfarac coxoten içkinen, matarixe; (40) jure neçi k̆onari ç̆areli noxvene kuğun. Xolo Matarixe P̆at̆rik̆i Mor Michael, Rabo. K̆ap̆adok̆yuri Azize Ninok Gurcepe (gonep Lazepeti) Krist̆ianobas uç̆andu, emusti Suryanuri diʒxiri kuğut̆u. Nino ren dido gont̆aleri coxo Gurcistanis.

Ali İhsan Aksamazi: Ma miçkin, Suryanepe Suriyesti skidunan. Ma gk̆itxat, minon, ar k̆itxala gk̆itxat Suriyeşen. Suriyes emp̆eryalist̆epeşi noxvene k̆aosişen ʒ̆oxleni do aya k̆aosi şk̆uleni Suryanepeşi xalişen gk̆itxa. ʒ̆oxle mu xalis t̆es do aʒ̆i mu xalis renan? Nʒ̆opulape uğut̆esi? Gazetape radio-t̆elevizyonepe uğut̆esi? Suriyeşi p̆arlament̆os mebusepe/ dep̆ut̆at̆epe uqonunt̆esi?

İbrahim Seveni: Suriye ren çkini vatani/ dobadona. Coxo çkini ren muşi coxo do çkini coxo ren muşi coxo; emus coxo gevodvit, emuk coxo muşi komomçes. Suryanepe, didopeten dudmoşletineri rt̆es Suriyes. Nʒ̆opulape do gazetape kuğut̆es. (1915) vit̆on çxoro oşi do vit̆o xut ʒ̆anaşi jenositi şk̆uleni orapes, Suriyeşa mextimeri-dobargeri Suryanepek gonʒ̆k̆es geç̆k̆apuroni nʒ̆opula noğa Qamişlis,(1928) vit̆on çxoro oşi do eçi do ovro ʒ̆anas. Xvala mebusi var, iroras Suryanuri naziriti/ bak̆aniti kort̆u Suriyes. T̆erorist̆epek majura generalepe k̆ala Suriyeşi Armiyaşi dudmaxvance Davut Racaati oğurines, emu Urumuri Ort̆odoksuli K̆iliseşa mek̆ireli rt̆u, mara Suryanuri diʒxiri kuğut̆u. Suriyeşi P̆arlament̆oşi aʒ̆ineri dudmaxvanceti, cinciten, noğa Mardinişi ar oput̆eşen dobargeri ocağişi bere ren.

Ali İhsan Aksamazi: Ma ok̆itxuşi çkva mutu va miğun; ak̆onari ambari domibağunan. Tkvan otkvaluşi çkva mutu giğunan na, eti miʒ̆vit, mu iqven! Ma dido şukuri giʒ̆umert. Allahik k̆oçinoba şeni pelaperi noxvenepes dokçvan do menceli mekçan!

İbrahim Seveni: Ak̆onari dogibağunan. Mç̆ipaşa bğarğalit. Şukuri giʒ̆umert.

aksamaz@gmail.com

http://aksamazaliihsan.blogspot.com/