“Lazuri dialekt̆i var, Nena ren!”
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi ren Xasan Ç̆urç̆ava (Uzunhasanoğlu).
Xasan Ç̆urç̆ava ren Lazuri Ronesansişi ç̆k̆onepeşen arteri. Ma emu 1993 ʒ̆anaşen
doni viçinop. Edo ğirsoni noxvenepe muşişenti k̆aixeşa ambai komiğun. Emus
kuğun gamaçkvineri Lazuri ketabepeti. Xasan Ç̆urç̆avak̆ala ar int̆erviu dop̆i.
Xasan Ç̆urç̆avaşi biyografi do k̆ult̆uruli noçalişepeşen molapşinit. Aya ren
çkini int̆erviuşi t̆ekst̆i. Ali İhsan Aksamazi)
+
Ali İhsan Aksamazi: İpti biyografi tkvanişen bğarğalat. Mundes do so
dibadit. Sonuri ret? Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu mesleği giğunan? So skidut? So
içalişept?
Xasan Ç̆urç̆ava: Ma, vitoşi do çxoroşi do sumeneçi do mavitosumani ʒ̆anas (1973.), maxuta
tutas (5.), yani mbulobas, eçi do masumani ndğas (23.) Viʒ̆e noğas
dobibadidoren. Viʒ̆uri bore. Oput̆e çkimis Ç̆urç̆ava gyožin. Ç̆urç̆avas
Osmanluri mcveşi defterepes ar çkva coxo kuğun, P̆ap̆u dixa. Ham defteris mis
na vergi yuç̆opaman hentee nç̆areri ren coxo do gvarite. Ç̆urç̆avati xolo gvari
ren hem defteris. Ham gvari haʒ̆i mitis va gyožin, gondineri ren. Mara ma,
oput̆e çkimişi mcve Lazepe gemşunt̆as ma do haʒ̆işkule ham zitkva yani
Ç̆urç̆ava kogebidvi, tkvati giçkit̆an.
Haʒ̆i geboç̆k̆am rop̆ort̆ajis. Liseşakis na ren maartani do oşkenani,
mektebepe do xolo lise Viʒ̆es bik̆itxi. Uk̆açxe Mp̆olis universit̆e p̆ç̆k̆indi
do universit̆eşi ok̆itxuşa Mp̆olişa mendapti, hek doboçodini xolo.
Ma mamgurapale bore, Matematik̆aşi. Viʒ̆eşi oput̆e Ç̆urç̆avas pskidur.
K̆art̆a ndğas gebulur do eşebulur. Noğas Meslek̆uri lises mamgurapaloba bikom.
Ali İhsan Aksamazi: Lazuri nena ren k̆oçinobaşi simbolepeşi art-arti.
Lazuri nenaşi ğura ren k̆oçinobaşi ğura. K̆oçinobaşi irişen mcveşi nok̆uçxenepe
şinaxeri ren Lazuri nenaşi doloxeti; majura nenapesti eşo. Ma eşo miçkin. Edo
aşo matkven. Aya ren çkimi k̆oçinobaşi gagnapa. Ayati ren çkimi
anank̆eni. Lazuri nena skidaşi, k̆oçinobati skidasunon. Lazuri nena ğuraşi,
k̆oçinobati, cumalobati ğurasunon. Çkimi gagnapa aşo ren. Tkvan muepe gatkvenan
aya gagnapa şeni? Mtini giʒ̆vat; Turkiye, dido xampa ren Lazuri nenapesteri
majura nenapeten. Aya ren Turkiyeşi k̆ult̆uruli xampoba. Mara çkin didopeten
çkar mutu va miçkinan amk̆ata nenapeşen. Tkvan mu isimadep aya xali şeni? Mi
ren aya xalişi nena-gemktiru? Mu isimadupt tkvan?
Xasan Ç̆urç̆ava: Tarixişi geç̆k̆apaşen doni, handğaneri ndğaşakis şenaxeri do mongoneri -
oxaçku ombralu rt̆as, obirupe rt̆as, oşu oç̆k̆omu rt̆as - birtum k̆oçinobaşi mu
na ren, muç̆o ar ʒ̆uk̆alis genʒ̆oreri ham adetepek, yani k̆ult̆urak, k̆oçis
nena yuçkinu. Uk̆uleti k̆oçinobaşi ham nenapek, k̆art̆a miletişi ham adetepe
ubas komeşişinaxu handğaneri ndğaşa. Hemuşeni nena mtiniti k̆oçinobaşi eni didi
noʒ̆ile ren. Mtiniti nena goiç̆k̆ondininaşi, k̆oçinobati goiç̆k̆ondininen.
K̆oçinobas zenginoba gundunun. K̆oçinobaşi zenginobas kodark̆inen. Mati tkvanisteri
bimsiponam.
Lazepes Lazurişi, Boşnak̆epes Boşnak̆urişi, Adigepes Adigurişi do xolo haşo
ʒ̆ut̆a miletepes nena nişişi mutu va omç̆unan, ham nenapeşi msinapu k̆oçepes,
nenaşi doskidinuşi anank̆eni va uğunan. Ham ambaiş gurine dido gemzuli bore, mara
dulya haşo ren.
Muşeni do; ham miletepes nena do k̆ult̆uraşi oşinaxuşeni muesesepe gedgeri
va uğunan. Ent̆elek̆t̆uelepe nişis, miletepe nişik̆ala k̆ont̆ak̆t̆i k̆ai va
uğunan. Baziti çkar va uğunan. Nena do k̆ult̆ura nişis şuri do gurite va
oroman. Hemuşeniti atxe (mcve k̆ult̆ura do oskidinu) nişis modernizmik̆ala
xinci va nužinan. Nostaljis va dolaonare dido. Okro na miğut̆an mbelas
melap̆k̆orumt do somtxa dopşinaxumt. Mara mbela dixizanaşi hem okro ağne do
mskva, çkva mbelas komelap̆k̆orumt. Nenati p̆anda mcves var ağnes melak̆orare.
Nenati muç̆o okro ren.
Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti Lazuri nenaşen bğarğalat, molapşinat! Lazuri
nena namu nenapeşi ocağişen ren? Lazuri, nena reni varna ar çkva nenaşi
dialekt̆i reni? Komiçkin, çkvadoçkva t̆eorepe koren aya speros.
Tkvan mu isimadupt aya t̆eorepe şeni?
Xasan Ç̆urç̆ava: Lazuri dialekt̆i var, nena ren. Omjore K̆avk̆asuri nenapeşi ocağişi
doloxe ren, Megreluri (Margaluri), Svanuri (Şonuri) do Korturi
(Kartveluri)-k̆ala. Ham nenapeşi doloxeti Megreluri (Margaluri)-k̆ala
cumalepesteri boret. Majuranepek̆alati muç̆o eksalepe…
Lazuri ç̆araloba handğaneri ndğaşa sinaperi işinaxu, onç̆aru oğaruten var.
Çkuni ocağişi doloxe xvala Kortupes devleti na uğunanşeni nasyonalist̆i
Kortupek, yani Kartvelistepek, ocaği çkunişi nenape yani Lazuri-Margaluri Nena
do Svanuri Nena, Korturi nenaşi dialekt̆epe şinuman, miletepe çkuniti Kortu.[12] Haya, yani ham ideoloji nişi
kitabepe nişis ç̆aruman, televizyonepe nişis isinapaman.[13] Hakoleni Lazepes empoze oğodaman do
hekoleni Megrelepe goʒ̆oşkurinaman.[14]
Tkvanti kogiçkinan do kokşunan. Çku ham ideoloji var momʒ̆onan do
golobudgiturt. Hemuşeniti ar dek̆lerasyoni kogamamç̆arit do otxo (4) nenate
dek̆lere dop̆it.[15] Dek̆lerasyoni Tiflisişi Tv-pes
oʒ̆ires. Mara Lazuri muşi var oʒ̆ires. İnglisuri, Turkuri do Korturi muşi xvala
oʒ̆ires. Muşeni do, ham ambaişeni dido goişaşes do xolo goideles.
Kortu filologi Nik̆o Marik zop̆onski ya: “Megreluri (Margaluri) nena ren
Megreluri nena. Linguisturo va ren nuk̆u do varti ren dialekt̆i.”
Nik̆o Maristeri dido filologepe renan kianas. Lazur-Margaluri dialekt̆i var
do nena (na) şinuman.
Gurcistanik, Avropaşi Artobak̆ala[16] muzakerepe ikoms Artobas amamoşkvan
ya do. Hentepes, Gurcistanis na isinapinen ʒ̆ut̆a miletepeşi nenapeşi list̆e
uncğones. Ham listeşi doloxe Lazuri, Megreluri (Margaluri) do Svanuri (Şonuri)
nenape menç̆areri va ren. Muşeni do nena var do Korturişi dialekt̆epe şinuman.
Domk̆ulaşa doptkvatna, Gurcistanis ham ideolojişi mencelobaşeni ar p̆olit̆ik̆a
do p̆rograma uğun.[17]
Hakoleti Namik Kemali do muşisteri panturkistepek, juroşi (200) ʒ̆ana ren
haşo zop̆onan: “Turkiyeşi miletis xvala Turkuri nena uçkit̆as. Majuranepe goboç̆k̆ondinapat.
Namik Kemalik zop̆onski ya: “Turkuri çkunis alboninati va uğun. Daa Arnavutepes
do Lazepes nenape nişi va gomaç̆k̆ondinapes.”
Ali İhsan Aksamazi: Çkin, aya nena, Lazuri nena coxoten miçkinan. Çkva
coxotenti içkineni Lazuri nena? Antepeşenti molamişinit, mu iqven!
Xasan Ç̆urç̆ava: Çku Lazepek nena çkunis ‘Lazuri’, ti çkunisti “Lazi” bucoxamt. Kortupek
Lazepes Ç̆ani, Lazuri Nenasti ‘Ç̆anuri’ ucoxaman. Kartvelistepek “Ç̆e Xasani”
muç̆o “Ç̆ut̆a Ç̆ani” ʒ̆opxes xoş kogiçkinan. Xopuri Xemşelepekti Lazepes “Coni
- Cani” do Lazuri nenasti “Cani Lizu” ucoxaman. Ma hantee miçkin.
Ali İhsan Aksamazi: Miçkin; Lazuri nena iğarğalen Turkiyeşi k̆arta svas.
Tarixuro; Lazuri nena didopeten Turkiyeşi namu noğapes iğarğalen? Turkiyeşi
gale, çkva dobadonapesti iğarğaleni Lazuri nena?
Xasan Ç̆urç̆ava: Lazuri nena na isinapinen do Lazepe na xenan svalepe:
a. Artvini
do Rizenis;
2. Atina
(Rizenişi k̆eza)
3. Art̆aşeni
(Rizenişi k̆eza)
4. Vija
(Rizenişi k̆eza)
5. Viʒ̆e
(Rizenişi k̆eza)
6. Arkabi
(Artvinişi k̆eza)
7. Xopa
(Artvinişi k̆eza), Sarpi do xolo K̆vaati
8. Beğlevani
(Borçxaşi oput̆e) do
9. Çxalas
(Borçxaşi oput̆e)
b. 93-ani ʒ̆anaşi Muhacirepe do çkva muhacirepe;
10. Düzce
11. Akçakoca
12. Sakarya
13. Kocaeli
14. Yalova
15. Bursa
16. Balıkesir
17. İstanbul
18. Samsun
19. Giresun
20. Kayseri
21. Ordu
22. Sinop
23. Ankara
24. Bilecik
25. Kırıkkale[18]
c. Soxumişen Oşkenda Asyaşa na uçves
Lazepe;
26. Kirgizistanis,
vilayeti Oşis, Oput̆e Kizilkiyas
27. Ozbekistanis
Lazepe mteli kianas so na skidunan do
Lazuri so na isinapinen mç̆ipaşa oxoʒ̆onuşeni dipnotepes eʒ̆anç̆areri link̆epes
boʒ̆k̆edat.
Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti Lazuri nenaşi albonişen molamişinit, mu
iqven! Lazuri nenas muk̆o bonca uğun? Muk̆o xonaroni do muk̆o uxonare bonca
uğun Lazuri nenas?
Xasan Ç̆urç̆ava: Lazuri nenaşi albonis eçi do vit̆o xut (35) bonca uğun. Xut (5) teği
uxonare do eçi do vit teği (30) xonaroni bonca uğun.
Ali İhsan Aksamazi: Çkin k̆aixeşa miçkinan, k̆arta nenas kuğun
eʒxeri zitkvape majura nenapeşen. Lazuri nenasti eʒxeri zitkva uğuni majura
nenapeşen. Didopeten namu nenapeşen eʒxeri zitkvape uğun Lazuri nenas? Edo aya
eʒxeri zitkvape didopeten namu speropeşen ren? Majura nenapesti Lazuri nenaşen
eʒxeri zitkvape uğuni?
Xasan Ç̆urç̆ava: Ko, eʒxeri zitkvape ren Lazuris. Çkva nenapesti eʒxeri zitkvape uğun.
Asti kianas zitkva ueʒxapu nena va ren. Mtelik mtelis yaʒxudoren. Ekseri
Turkuris, Korturis do xolo T̆amt̆raşi Rumuris ebaʒxitdoren. Arti xolo
Xemşelepes ebaʒxitdoren.
Martepe çkuni Xemşelepek dido zitkvape emaʒxesdoren. Hentepekti çku
memoʒxesdoren.
Eʒxeri, mance muşis meçamu adeti ren. Mara dido ora ren çkuni nenas ren do
açkva çkuni dives, skani do çkimi va uğun. Oşi ʒ̆anaren eʒxeri zitkvape ekseri
Turkuri miğunan do teknolojiuri nenape ren hantee.
Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti ginonanna, aʒ̆iti Lazuri nenaşi ak̆ademiuri
speroşa komoptat! İpti mundes do so gamiçkvinu Lazuri Nenaşi Alboni? Mi rt̆u
varna miepe rt̆es aya noçalişepeşi goʒ̆ancğonerepe? Namu nana albonişen
yeçkindu iptineri Lazuri alboni; Arabuli albonişeni, Latinuri albonişeni,
Kortuli Albonişeni?!
Xasan Ç̆urç̆ava: Lazuri nenaşi alboni en ogine İskender Chitaşik[19] gamoşkvinu. Ʒ̆ilva tutaşi (11.)
maşkvitani ndğas (7.), vitoşi do çxoroşi do eçi do maçxorani (1929.) ʒ̆anas
gamoşku, yani 7.11.1929-is. Mç̆ita Muruʒxi na gyodudort̆un k̆azetas ixmaru en
ogine. Ham alboni Turkiyeşi Lazepe imsiponu do Latinuri albonişen yoçkinu.
Uk̆açxe, Almanyas, vitoşi do çxoroşi do otxoneçi do maotxani ʒ̆anas
(1984-is) xolo ar çkva Lazuri alboni kogamişkvinu. Arkaburi Fexri Mtanebiva
(Fahri Kahraman), Selma K̆oç̆iva do Wolfgang Feurstaini ok̆oxtes do ham majura
alboni doxazires. Haʒ̆iti ham albonite p̆ç̆arumt.
Arti zop̆onanki Xopuri Faik Efendikti (Alefendoğli)[20] Arabuli alboni Lazurişeni omʒ̆uranu
do kitabepe xaziru. Lazuri nenaşeni içalişu. Mara Faik Efendişi handğaneri
ndğaşa şinaxeri mutu va miğunan, rennati so do mis uğun va miçkinan. Muç̆o
İskenderişepesteri mimpulaman oluk, mis uçkin.
Eni ʒ̆oxle hantee rt̆es Lazurişeni na içalişes umçane Lazepe. Ma haşo
miçkin. Mara nenaşi jin va içalişunati Lazepe do Lazistanişeni k̆ai dulyapeşi
oxenu guris na uğut̆u Viʒ̆uri, K̆avazişi Ahmet Tevfikiti (Yücesoy)[21] hak gobişinare. Xolo haşo, Xopuri
Helimişi Xasani (Çuhadaroğli)[22] na k̆orobu birapape, na nç̆aru
şiirepe do xolo na ğaru tablope muşişeni gobişinare. Hanteeşen ogine Lazuri
nena do Lazepeşeni mitik diçalişunati daaluk va miçkinan.
Ali İhsan Aksamazi: Turkiyes do/ varna Turkiyeşi gale; iptineri Lazuri
alboni, leksik̆oni do ketabepe mundes do so gamiçkvinu? Aya noxvenepeşi
goʒ̆ancğonerepe miepe rt̆es?
Xasan Ç̆urç̆ava: Soxumis gamişkvinu. İskender Chitaşik Lazi berepes mektebepes Lazuri
dersişi oguruşeni çkva do çkva kitabepe nç̆aru. Mara İskenderi xvala va rt̆u.
Sarpuli Muhamed Vanilişi (Vanlioğli), Ziya Nuri do xolo çkvape rt̆es
İskenderişi elamşvelu. İskenderişi ham kitabepete Sarpişi (hemorapes ok̆orteri
va rt̆u)[23] do Soxumişi mektebepes Lazuri
doguramt̆es.
Ali İhsan Aksamazi: Lazuri nenaşi uç̆aru nç̆araloba dido xampa ren
oşʒ̆anurapeşen doni; eşo miçkin. Mara k̆aixeşa miçkinan, çkin voret
globalizasyonişi oras. Edo uç̆aru nenapes oskiduşi menceli va uğunan
globalizasyonişi oras. Radio- t̆elevizionişi ç̆andina (yayini), k̆azetaşi
ç̆andina, gamantana-gurapa (ogurapu – onʒ̆opulu) va uğut̆aşi, oskiduşi menceli
va uğunan amk̆ata nenapes. TRT-s Lazuri nenaten ç̆andina uğun. Turkiyeş gale,
Lazuri nenaten radio- t̆elevizyonişi ç̆andina reni? Armʒikati amk̆ata
p̆roblemepeşen molamişinit, mu iqven!
Xasan Ç̆urç̆ava: Nenaşi oskidinuşeni k̆azeta, Tv-şi yayini, oguru – onʒ̆opulu, radyoşi
yayini, kitabepeşi gamaşkvinu, domk̆ulaşa doptkvatna, mektebepes Lazurişi
ogurapu mik̆ooman. Turkiyes TRT-s Lazuri programa va uğun, xvala Lazuri obirupe
meçaman, heşo miçkin. Turkiyeşi galeti Gurcistanis k̆iliseşi TV-s Lazuri
obirupe / ot̆rağodupe meçaman, Lazuri k̆libepe xaziruman.
Jur sum ʒ̆ana ogine Art̆aşenis hekonuri ar TV-k – Gelişimik – Lazuri yayini
p̆aten ya tkves ama uk̆açxe kamitkves, va gyoç̆k̆es. Ha met̆a mutu va miçkin.
Mara haya otkuşi bore: Lazuri programape dido beciti ren. Hamuşeniti TRT-k̆ala
k̆ont̆ak̆t̆i gedguşi miğunan.
Ali İhsan Aksamazi: Lazuri nenati menoʒxune dersepeşen arteri ren
oxenʒaleşi nʒ̆opulapes. Aya menoʒxune dersepe dobağine reni Lazuri nenaşi
oskedinu şeni? Tkvan mu isimadept aya xali şeni? Turkiyeşi gale, Lazuri nenaşi
dersi reni çkva dobadonapeşi nʒ̆opulapes?
Xasan Ç̆urç̆ava: Dobağine reni varna va reni jindoni k̆itxalapes nena kogegikturit,
coğap̆i komekçit. Dobağine va ren. Oguru onʒ̆opulu, TV-şi do radyoşi yayinepe
mik̆ooman do kitabepe gamaşkvinuşi boret. Xolo mektebepes ogurapuşi boret.
Turkiyeşi gale, Gurcistanis mağali lisansişi mamgurepek iguramt̆es ama
haʒ̆i mu ambai ren va miçkin.
Ali İhsan Aksamazi: Turkiyes do/varna majura dobadonapes, Lazuri nenaşi
oskedinuşeni gedgeri derneğepe, inst̆it̆ut̆epe giğunani? Aya derneğepek muepe
ikipan? Muperi ak̆t̆ivit̆epe uğunan entepes?
Xasan Ç̆urç̆ava: Turkiyes Lazuri nenaşi oskidinuşi derneğepe hantee ren:
a. Gola kültür sanat ve ekoloji derneği
b. Karadeniz Ereğli Laz kültür derneği
c. Laz enstitüsü derneği
d. Laz kültür derneği
e. Laz kültür ve dayanışma derneği
f. Lazebura E.V. (Avrupa Laz Kültür Derneği) – Europen Laz Culture Movement
(Almanyas)
g. Sima doğu karadenizliler hizmet vakfı
h. Arhavi Laz kültür sanat ve turizm derneği
i. Antalya Laz kültür derneği
j. Oxvame (meleni
Sarpis)
Ham derneğepes Lazuri
k̆ult̆uraşi oskidinu omç̆unan. Tuzuğepe nişis heşo ç̆arun. Mtelis p̆ozitivi
doxmelobapeti uğunan, negat̆iviti. Haya mtelis komiçkinanki, derneğişi gedgus
nena va aşletinen.
Ali İhsan Aksamazi: Dido çinoberi gemabirepeti kogiqonunan; aya
komiçkin. Entepeşi coxo do entepeşi çinoberi birapapeşenti molamişinit, mu
iqven!
Xasan Ç̆urç̆ava: Ko, mtini ret. Dido mabiralepe mionunan. Ham mabiralepe jur (2) ç̆eşidi
ren:
a. Ot̆antiuri
(çkuneburi mcve) k̆aydepeşi mabiralepe;
Arkaburi Yaşari (Turna), Art̆aşenuri Ç̆ixi Mustafa (Delibaş), Atinuri Kaʒaxina
Amedi (Güngör), Viʒ̆uri Cevdeti (Topaloğlu), Atinuri Ali (Haliloğlu), K̆umli
Amedi (Çakır), P̆anç̆o Amedi (Aydınoğlu), Mut̆ina Mustafa (Tezcan), Atinuri
Biroli (Topaloğlu) do çkvape…
b. Ot̆ant̆iuriş
gale k̆aydepeşi mabiralepe;
1. Modernuri (Ağaneburi) k̆aydepeşi mabiralepe: Kianaşi çkva ek̆olepeşi na
omç̆unan.
Xopuri Kyazimi (Koyuncu), Zuğaşi Berepe, Karmat̆e do çkvape.
2. P̆op̆uleri k̆aydepeşi mabiralepe: Turkiyeş doloxeni k̆aydepek̆ala oxokteri
çkuneburi k̆aydepe na omç̆unan.
Loloğli Ayhani (Alptekin), Hulya Polati do çkvape.
Ali İhsan Aksamazi: Tkvan gamiçkvineri ketabepeti kogiğunan. Lazuri
nenati ogurapt mamgurepe tkvanis; aya komiçkin. Ağani çkva mu p̆rojepe giğunan
Lazuri nenaşi speros?
Xasan Ç̆urç̆ava: Haʒ̆i miğun guris Lazuri k̆aydepeşi ok̆ok̆orobu. Handğaneri ndğaşa
gamaşkvineri do doloç̆areri mutu ren, mteli xolo ok̆op̆k̆oroba, uk̆açxeti
hantee dijitalişa kogobokta ma mafik̆iren. Domaxenaseni va miçkin! Gzas
kogebdgiti do hele boʒ̆k̆edat mu memaç̆arasen.
Ali İhsan Aksamazi: Ma şukuri giʒ̆umert. Aʒ̆i çkva k̆itxala va miğun.
Mara tkvan molaşinuşi çkva mutu giğunanna, eti molamişinit, mu iqven! Pimpilepe
dixaşa!
Xasan Ç̆urç̆ava: Mati gegxvamumt tkva. Gogixtat! Gza çkuni dido endra gendra ren do
ʒaxepe molaperi ren. Burç̆uli xes kodobikaçit do tamo tamo mebomç̆varamt,
mebomkvinamt. Nok̆unçxenepe kogeboxunit gzas. Mteli xolo domamç̆varaneni, şuri
kodomibağaneni, heya mis uçkin! Mara Lazistani çkimi kort̆aşkule, Lazepeti,
Lazuri nenati, Lazuri k̆ult̆urati işinaxasen, man heşo bimsiponam. Çku şuri do
gurite meboçalişamt. Ğormotikti şuri do gurite gelemişvelan! Nenak nena
moiğams, hemuşeni otkonepe va maçodinenan haʒ̆i. K̆ai gurite bižirat!
[1] Bu tarafta, yani Lazistanda
(Lazonada değil), Laz kökenli Murat köyü, Lazca ismi olan Komilo’yu geri
aldığında Gürcistan devleti kendi televizyonlarında “Gürcüler köylerinin
Gürcüce isimlerini tekrar koyuyorlar” diye haberler yaptı. Giorgi Andriadze
Lazistana gelip etno-genetik tetkikler – Lazların Gürcülüğünü ispatlamak –
için, Vitzede (Fındıklı) yaklaşık 100-150 kişiden tükürük numuneleri alıp
Gürcistana götürdü.
[2] Sarplı Yaşa Yakob Tandilavanın
basılmış bir şiir kitabı var. Kitap yarısına kadar Gürcüce şiirler var. Diğer
yarısında da Laz Dili’nde şiirler var. Ama Lazca şiirlerin başında şöyle
yazıyor: “leksebi lazur dialektze” yani “Laz dialektinde şiirler.” Mişa
Labadze, Kvariati Lazlarının “Tifliste zarar görenlere yardım edelim” biçiminde
yazmış oldukları Lazca pankart için “Dialekt ile yazılmış pankart olmaz,
indirin onu” diyerek tepki göstermiştir.
[3] Otar Kacaianın basılmış bir
Megrelce-Gürcüce sözlüğü var. Henüz sözlüğünü çıkarmadan önce Tariel
Putkaradze, Otar Kacaiayı telefonla arayarak “Sözlüğünü, Megrel dialekti
sözlüğü olarak çıkar, yoksa yaparım yapacağımı” diyerek tehdit etmiştir. Ancak
Otar Kacaia yurtsever bir insan olduğu için sözlüğü doğru bildiği şekilde
çıkarmıştır.
[4] https://www.change.org/p/t%C3%BCrkiye-ve-g%C3%BCrcistan-halklar%C4%B1na-%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%A5%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90-%E1%83%93%E1%83%90-%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1-%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%AE%E1%83%A1-deklarasyon-declaration-%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90-29d6b401-949b-4b87-82bf-c7073db81a9b
[5] İskender Ʒ̆itaşi için
bizlere “İskender Tsvetov Rus casusudur” deyip, onun yaptıklarını ve
çalışmalarını bizlerden sakladılar.
[6] http://www.fikirkarargahi.com/turkiyede-laz-ve-hemsinli-yerlesimleri-listesi-1-dogu-karadeniz/
[7] İskender Ʒ̆itaşi
(1904-1938) Vitze (Fındıklı) doğumludur. İdama çarptırılan Ʒ̆itaşinin
cezası 22 Haziran Çarşamba günü Tifliste infaz edilmiştir. Bir toplu mezarda
yattığı sanılmaktadır.
[8] Faik Efendinin (1852-1915)
mezarı Ordu ili Ünye ilçesinde bulunmaktadır.
[9] Ahmet Tevfik’in (1877-1959)
mezarı İstanbul Karacaahmet’tedir.
[10] Helimişi Xasani’nin (1907-1976)
mezarı Gürcistan Sarpı’ndadır.
[11] Sarp sınırı 1939daki 2. Dünya
Savaşının başlangıcına kadar açıktı. Köy sakinleri pasaportsuz olarak gidip
gelebilmekteydi.
[12] Hakole Lazistanis (Lazonas
var), Lazuri oput̆es “Komilo” meodvesşkule Gurcistanişi devletik televizyonepe
nişis “Kortupek oput̆epe nişis Korturi coxope nişi meidvaman” ya do ambaepe
meçes. Giorgi Andriaže Lazistanişa moxtu do et̆no-genetik̆uri tetkikepeşeni –
Lazepeşi Kortobaşi ožiramuşeni – Viʒ̆es 100-150 şuris lemç̆k̆vaşi numune yuç̆opu
Gurcistanişa mendiğu.
[13] Sarpuli İaşa İak̆ob Tandilavas
ar şiiriş kitabi gamaşkvineri uğun. Kitabis, gverdişa Korturi şiirepe ren.
Majurani gverdisti Lazuri Nenate şiirepe meşaç̆arun.
Mara Lazuri nenate ç̆areri şiirepeşi
geç̆k̆apuris haşo meç̆areri ren: “leksebi lazur dialekze” yani
“Lazuri dialekt̆is şiirepe” (Laz dialektinde /şivesinde şiirler).
Mişa Labažek,
K̆vaaturi Lazepeşi xolo K̆vaatis gek̆ideri “Tiflisis zarari na žirespes
mevuşvelat!” meç̆areri pankartişeni
goidelu do “Dialekt̆is pankarti va geik̆iden, kogeʒ̆k̆it heya” ya tku.
[14] Otar Kacaias Megreluri-Korturi
ar leksik̆oni gamaşkvineri uğun. Leksik̆oni daa var gamoşkuşakis T̆ariel
Putkaradzek Otar Kacaias telefoni gyuçu do “Leksik̆oni skani ya, Megreluri
dialektiş leksik̆oni ya do gamoşkvi ya, varna dogoğodam” ya do goʒ̆oşkurinu.
Mara Otari dido phat̆ riot̆ i k̆oçi rt̆ u do mus na uçkinsteri gamoşku.
[15] https://www.change.org/p/t%C3%BCrkiye-ve-g%C3%BCrcistan-halklar%C4%B1na-%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%A5%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90-%E1%83%93%E1%83%90-%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1-%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%AE%E1%83%A1-deklarasyon-declaration-%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90-29d6b401-949b-4b87-82bf-c7073db81a9b
[16] Avrupa Birliği.
[17] Chtaşi İskenderişeni “İskender
Ʒvetovi Rusepeşi casusi ren” ya miʒ̆ves do çku İskenderişi noxvene / noçalişepe
mimpules.
[18] http://www.fikirkarargahi.com/turkiyede-laz-ve-hemsinli-yerlesimleri-listesi-1-dogu-karadeniz/
[19] Ʒ̆itaşi; İskenderi (1904-1938)
Viʒ̆es dobaderi ren. Mus idamişi ceza meçes do Bulobaşi eçi do majurani (22.)
ndğas Tiflisis doiles. Ok̆obğeri mezaris oxun ya mafik̆irenan.
[20] Xopuri Faik Efendişi
(1852-1915) mezare Ordus, Unyes ren.
[21] K̆avazişi Ahmet Tevfikişi
(1877-1959) mezare Mp̆olis,
K̆aracaahmetis ren.
[22] Helimişi Xasanişi (1907-1976)
mezare Gurcistanişi Sarpis ren.
[23] Sarpuli onžğona
1939-ani ʒ̆anaşakis yani majurani kinanuri harbişakis gonʒ̆k̆imeri rt̆u.
Oput̆arepek up̆asap̆ort̆e mek̆it̆es do mok̆it̆es.
