“Lazuri Nʒ̆opulasti
igureren nandidi çkimik noğa Oçamçires!”
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi ren Acari. Onder Acari
ren çkineburi maxeşnoxvenepeşen arteri. Ma emu 2011 ʒ̆anaşen doni viçonop.
Onder Acari k̆ala ar int̆erviu dop̆i do muşi biyografi do emindroneri Apxazetis
dobaderi nandidi muşişi gonoşinepeşen molapşinit çkin. Mati Sovyetepeş
Artianobaşi xilafi ek̆onomi-p̆olit̆ik̆apeşenti molapşini. Aya ren
int̆erviu çkinişi t̆ekst̆i. Ali İhsan Aksamazi. 11 X 2019)
+
Ali İhsan Aksamazi: ʒ̆oxle biyografi
tkvanişen molamişinit, mu iqven! So yeçkindit, dibadit? Namu nʒ̆opulapes
igurit? Mu mesleği giğunan? Sonuri ret? Aʒ̆i so skidut? Mu dulya ikipt? Namu
nenape giçkinan? Ç̆it̆a- ç̆it̆a dudi tkvanişen molamişinit, mu iqven!
Onder Acari: Ma dovibadi noğa
Zonguldak̆is. 1984 ʒ̆anas dovibadi. ʒ̆oxle Niğdeşi Universit̆et̆işi Radio-
t̆elevizyonişi burmes doviguri, ek̆uleti Marmara Universit̆etişi
Artikartisobaşi Fak̆ult̆etişi Radio- t̆elevizyoni do Sinemaşi burmes doviguri.
Aya gamantana-gurapa şk̆uleti Marmara Universit̆et̆işi Sinemaşi burmes mağali
lisansişi noçalişes kogevoç̆k̆i. Rejisoroba vikip. Noğa İst̆anbolis pskidur
andğaneri ndğas.
Ali İhsan Aksamazi: Ma komiçkin, ar çkva
p̆roje çkva kogiğunan. Amʒika aya p̆roje tkvanişenti molamişinit, mu iqven!
Onder Acari: Ho; ar çkva p̆roje
çkva komiğun. Aya p̆roje çkimi hemi doxmeli ren, hemiti lamtinaluri ren.
Nandidi çkimişi skidalaşen ambaroni ren aya p̆roje çkimi. Ar
rabisk̆uri filimişi p̆roje komiğun. Hemi Nandidi çkimişi coxo oskedinu, hemiti
Apxazetişi emindroneri Lazepeşen molaşinu minon aya p̆roje çkimiten. Miletis
Apxazetişi emindroneri Lazepeşen mutu va uçkin. Mara finansuri p̆roblemi
komiğun. Edo sp̆onsori domaç̆irs aya rabisk̆uri filimi şeni.
Ali İhsan Aksamazi: Nandidi tkvanişen
molamişinit, mu iqven! Nandidi tkvani k̆ala int̆erviupe qvit do k̆ameraşa
eşiğit. Nandidi tkvanik beroba muşişen molagişines; eşo
miçkin. Lazuri oğarğaluten beroba muşişen molagişines Eşo va reni?!
Mu coxont̆u rametli nandidi tkvanis?
Onder Acari: Ho! Rametli nandidi
çkimis Naciye coxont̆u. 30 Mariaşina 2016 ʒ̆ana rt̆u, nandidi çkini domiğures.
Ho, Nandidi çkimi k̆ala bğarğali. Ar fara var, dido fara bğarğali ma nandidi
çkimi k̆ala. Dijit̆aluri filimepe xes komiğun. Lazuri filimepe muşi xes
komiğun.
Ali İhsan Aksamazi: Giçkinan, Lazepe
magurbete renan. İrote gurbetişa ulurt̆es. Oşi ʒ̆ana ekoleti, jur oşi ʒ̆ana
ekoleti eşo rt̆u. Emindroneri nananoğa İst̆anboli dido mendra
rt̆u. Emuşeniti Mosk̆ovaşa, Soç̆işa, Tbilisişa, Gagraşa, Gudautaşa,
Soxumişa, Oçamçireşa, Anak̆liaşa do amk̆ata noğapeşa ulurt̆es. Mara didopeteti
aʒ̆ineri Apxazetişa ulurt̆es.
Onder Acari: Mtini giçkinan do
mtini zop̆ont. Ocaği çkini ren Azlağuri. İpti nandidi çkimişi baba Azlağaşen
komexteren Oçamçireşa. Edo dibargeren noğa Oçamçireşa; para mogapu şeni
komexteren noğa Oçamçireşa.
Ali İhsan
Aksamazi: Çkin miçkinan, Lazepe dulyamxvenu renan. İpti, çkvalepeşi baği-baxçes
içalişapt̆es. Qona ontxorupt̆es. Çai ʒ̆ilupt̆es. Tutumi ʒ̆ilupt̆es. Xili
ʒ̆ilupt̆es. Vana ar ust̆aşi yanis içalişapt̆es. Ar k̆ele dulya igurapt̆es
majura k̆eleti para mogapt̆es. Ok̆uleti eya çkina do paraten çkvadoçkva dulyape
oxvenuşi gzalepe gorupt̆es do ikipt̆esti. Namtini Lazepek Soxumişi şkaguris
skidut̆u. Antepeşen namtinepesti dukyani, mağaza, oteli do emusteri mulki
uğut̆es do ticaretişi dulyape ikipt̆es. Namtini Lazepes çamli do ç̆it̆a k̆aravi
kuğut̆es. Lazepek bere-bari k̆ala Gudauta, Soxumi, Oçamçire steri noğapes do
entepeşen xolos oput̆epes skidut̆es. K̆ai skidala kuğut̆es.
Onder Acari: Dido mtini zop̆ont,
amk̆ata ambarepe nandidi çkimişenti vognapt̆i. Dido t̆rajik̆uri skidala aqveren
nandidi çkimis. Nandidi çkimi ren, mara baba çkimişi nana var, nana çkimişi
nana ren. Mağaza, dukyani uğut̆erenan entepes. Dixa uğut̆erenan Apxazetişi noğa
Oçamçires.
Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆i gomaşinu;
rametli mç̆aru çkini Munir Yilmaz Avcişi ocağisti dixa uğut̆erenan Apxazetis.
Eya dixaşi taputi uğut̆erenan entepes. Eşo miʒ̆veret̆u rametli Munir Yilmaz
Avcik. Ma Gurcistanis vort̆i 2005 ʒ̆anas. Noğa Zugdidis vort̆i rametli Munir
Yilmaz Avci k̆ala. Apxazet̆işi t̆erit̆orya ižiret̆u noğa Zugdidişen. Emindrosti
molamişineret̆u entepeşi ekoni dixa do tapu rametli Munir Yilmaz Avcik.
Onder Acari: Çkinti tapu
komiğunan ekoni dixaşi. Nandidi çkimisti p̆anda xavesoba kuğut̆u ekoni dixaşa
do emindroneri skidalaşa. Dido xavesoba kuğut̆u Apxazetişi noğa Oçamçireşa
oxtimuşa. Dido xavesoba kuğut̆u ekoni beroba muşişi manebrape ožiruşa. Dido
xavesoba kuğut̆u ekoni beroba muşişi manebrape mok̆itxuşa. Emindroneri
manebrape muşi saği rt̆ui, ğureli rt̆ui, va uçkit̆u nandidi çkimis. Edo p̆anda
meraği kuğut̆u beroba muşişi manebrapeşa. Mara imkyani va aqveren emus. Sarpişi
Sinorişi Nek̆na goinʒ̆k̆u. Sovyeturi Rusya dilixvu, mara nandidi çkimiti dixçinu
do mencelişen melu. Mara p̆anda molaşinapt̆u emindroneri manebrapeşen. P̆anda
molaşinapt̆u emindroneri noğa Oçamçireşen. P̆anda molaşinapt̆u skidala
mutepeşişen emindroneri noğa Oçamçires.
Ali İhsan Aksamazi: Ho! Aʒ̆iti nandidi
tkvanişi skidalaşen bğarğalat. Muşi skidalaşen molamişinit; mundes do so
dibaderen, mundes do so yeçkinderen nandidi tkvani?
Onder Acari: Nandidi çkimi
dibaderen, yeçkinderen noğa Oçamçires. Viton çxoro oşi do eçi do xut (1925)
ʒ̆anas yeçkinderen, dibaderen nandidi çkimi. Nana-baba muşi ek t̆eren, ek
içalişept̆eren. Nandidi çkimişi baba komexteren noğa Oçamçireşa. Eçi do xut
(25) ʒ̆ana ek skiderenan. Dido k̆ai xali uğut̆erenan; dukyanepe, otelepe,
mağazepe uğut̆erenan entepes. Dido zengini t̆erenan. Entepes uğut̆erenan dido
k̆ai skidala. Oxori mutepeşi ʒ̆oxle dido didi ist̆asyoni rt̆eren. Mendra
yeepeşi; Batumişi, Soxumişi ot̆obusepeşi şkaguriti ek t̆eren. K̆arta
şeyişen mboli- mboli uğut̆erenan. Aya xali rt̆eren Leninişi oras. Ek̆ule
iktidarişa St̆alini yexteren. St̆alinişi iktidariten k̆itluği yeçkinderen do
kovali miletis vesik̆aten meçeren ekoni Hukumetik; dolokunu va t̆eren,
oçk̆omale va t̆eren, mutu va t̆eren.
Ali İhsan Aksamazi: Nandidi tkvanik
nʒ̆opulas igurereni? Armʒikati nandidi tkvanişi gurapa-gamantanaşen molamişinit,
mu iqven!
Onder Acari: Rusuli nʒ̆opulas
igureren nandidi çkimik; ar-jur ʒ̆anaş morgvalis igureren Rusuli nʒ̆opulas.
Rusuli nena k̆aixeşa kuçkit̆u nandidi çkimik. Namtini orapes, Rusuli do Gurculi
nenape ğarğalapt̆u ekonuri Rusi do Gurci t̆urist̆epe k̆ala noğa Xopas. Nananena
muşi steri, eşo mskvaşa ğarğalapt̆u emuk. Lazuri nʒ̆opulasti igureren nandidi
çkimik noğa Oçamçires. İskender ʒ̆itaşişen ambari kuğut̆u. İskender
ʒ̆itaşişenti molaşinapt̆u nandidi çkimik. İskender ʒ̆itaşik ketabepe ç̆areren
Lazepe şeni. Ketabişen şiirepeti miʒ̆umert̆es nandidi çkimik: “So rt̆i, So rt̆i
Xalidi?/ Çxomis vort̆i, nandidi./ Gaç̆opui, Xalidi?/ Va maç̆opu, Nandidi…” Aşo
ezberişen miʒ̆umert̆es nandidi çkimik. Lazuri nʒ̆opulaşi mamgurapale Lazi
t̆eren. Xusein Ak̆alani t̆eren mamgurapale mutepeşi Lazuri nʒ̆opulas. Lazuri
nʒ̆opula t̆eren Leninişi oras. Lenini ğureren. Lenini şk̆ule, St̆alinik
yexteren iktidarişi t̆axtişa. Uk̆ule Lazuri nʒ̆opula geink̆ilineren do Gurculi
nʒ̆opula guinʒ̆k̆eren. Gurculi nʒ̆opulasti igureren nandidi çkimik. Gurculi
nenati kuçkitu.
Ali İhsan
Aksamazi: Ambarepeşi k̆ronoloji armʒika p̆roblemoni ren, mara ambarepe xilafi va
ren. K̆ronoloji vardo ambari ren beciti! Mati eşo komiçkin. Nandidi tkvanişi
berobaşenti molamişinit. Nandidi tkvanişi emindroneri manebrapeşenti
molamişinit, mu iqven!
Onder Acari: Nandidi çkimis
uqonunt̆eren çkvadoçkva miletepeşen manebrape. Em manebrepe muşişen p̆anda
qoropaten molaşinapt̆u nandidi çkimik. Gurci, Urumi, Apxazi, Margali, Rusi,
Ermeni manebrape uqonunt̆eren nandidi çkimis. Xrist̆iyani- Muslimani k̆arta
ocağişen manebrape uqonunt̆eren nandidi çkimis. Muslimani Ermenepe kort̆erenan;
Muslimani Abazape kort̆erenan manebrape muşişi doloxe. K̆arta miletişen manebra
aqveren nandidi çkimis. Xrist̆iyani- Muslimani k̆arta miletişen ocağepeşi
oxorepe kort̆eren nandidi çkimişi oxorişi yanis. Muslimani Ermenepeti,
Muslimani Abazapeti, Muslimani Urumepeti kort̆erenan nandidi çkimişi
mahalles. Emuşeniti namtinepe ç̆it̆a-ç̆it̆a rt̆u nati, (7-8) şkit-ovro
nena kuçkit̆u nandidi çkimis. Udodginu Vikt̆orya coxoni ar manebra muşişen
molaşinapt̆u nandidi çkimik. Vikt̆orya t̆eren xolosoni manebra muşi; Rusi
t̆eren. Artikartis dido qoropt̆erenan. Nandidi çkimik p̆anda Vikt̆orya do
mutepeşi manobrobaşen ğarğalapt̆u. P̆anda yanyanis t̆erenan. Vikt̆oryaşi nana-
baba muşi dulyaşa iduşi, nandidi çkimi p̆anda Vikt̆oryaşi yanis
t̆eren. Vikt̆oryaşi nana-babak oʒ̆inale ikipt̆eren. P̆anda Vikt̆orya
gorupt̆u nandidi çkimik. P̆anda Vikt̆orya şinapt̆u nandidi çkimik. Dido-k̆ult̆uroni
ar mahalles dibaderen do irderen nandidi çkimi; Muslimanepeşen, Xrist̆iyanişen,
Cameşen, K̆iliseşen ambari kuğut̆u. Dido modernuli skidala skideren nanadidi
çkimik noğa Oçamçires. Ç̆eşididoç̆eşidi qurženi uğut̆erenan. Binexi
uğut̆erenan. Ç̆eşididoç̆eşidi luği uğut̆erenan. P̆anda teneketen yopşa topuri
dvaqverenan. Luğiş reçeli ikipt̆erenan. Qomuriş reçeli ikipt̆erenan. Kotumeş
k̆aurma ikipt̆erenan. Mʒxuliş p̆ek̆mezi ikipt̆erenan. K̆arta ç̆eşidi xili
uğut̆erenan. Dido raxat̆i t̆erenan. K̆ai xali uğut̆erenan k̆itluğişi oras
Apxazetis. Mskva oxori uğut̆erenan noğa Oçamçires. K̆ai dulya uğut̆erenan. K̆ai
mogapa uğut̆erenan. Tapuloni dixape uğut̆erenan noğa Oçamçires. Eya dixapeşi
tapu aʒ̆iti xes komiğunan çkin. K̆ramafoni do git̆ari uğut̆erenan. Musik̆iş
k̆ult̆uri uğut̆erenan. Dido modernuli skidala skideren nanadidi çkimi do ocaği
muşi noğa Oçamçires.
Ali İhsan Aksamazi: İrfan Çağatay Begik
ar ketabi gamoçku. Ketabis coxons “Çkuni Ç̆ara do Albonişi Supara”. Aya ketabi
ren İskender ʒ̆itaşişi noçalişepeşen. Ketabis gežin İskender ʒ̆itaşişi doxmeli
mektubepeti. Aya noç̆arepeşen arterik emindroneri Apxazetişi emindroneri Lazepe
do maxoroba mutepeşişenti molaşinaps. Ma komiçkin, Lazepe muşeni mohaciri
gamaxtes emindroneri Apxazetişen. St̆alinişi desp̆ot̆uri iktidariş gurine,
emindroneri Apxazetişen mohaciri gamaxtes Lazepe, aya k̆aixeşa komiçkin
ma. 1928 ʒ̆anaşakis, 5 000 Lazi skidut̆u Apxazetis. Aşaʒk̆vari,
P̆arç̆ant̆a, Xarut̆a, P̆şart̆iluği, Abgarxuk̆i coxoni muxurepes skidut̆erenan.
Amk̆ata mtini ambarepe meçaps ʒ̆itaşi İskenderik ketabi muşiten. Emindroneri
Apxazetişi Hukumetik umuteli Lazepes dixa komeçeren. Aya dixa Oçamçireşi
Limanişa xolos t̆eren. Edo “Mç̆ita Lazistani” coxoni ar k̆olmaniti
iteşkilineren. Aya ren resmuri ambari. Apxazetişi P̆arlament̆okti
emindroneri ekoni Lazepeşi mağduriyet̆işen molaşineret̆u 15 Gumas 1997 tariğis.
Adile Abbasoğlişi ketabikti amk̆ata ambarepeşen molaşinaps. Ketabişi coxo ren
“Ugoç̆k̆onde Gonoşinepe”. Xoş Adile Abbasoğlik didopeten Apxazepeşi
t̆rajedepeşen molaşinaps, mara Apxazetişi Lazepekti do Lazi Sosyalist̆i
Gamantanerepekti mengaperi eziyet̆epe kožires. Sibiryaşa surğunişa
mendaçkvineri Lazepeşen molaşinaps Helimişi Xasanikti. Helimişi Xasanikti
ç̆areren mendaçkvineri k̆oçepeşi t̆rajiuri xali. Mara Lazepe umanceli renan,
emuşeniti mitis mutu va uçkin entepeşi emindroneri p̆at̆i xalişen. Ma İnglisuri
dersepe mepçapt̆i noğa İst̆anbolişi mahalle Gazis; ar xanumi memagu. Em xanumi
dibaderen K̆azakistanis. Lazi ocağişi bere t̆eren. Emukti onç̆eloni ambarepe
komomçeret̆u ocaği muşişi surğunişen. Rametli Cumadi çkimi ʒ̆aleni Napşituri
Yamaxoğli Yuksel Yilmazikti mzaxalepe muşişi gonoşinepeşen molamişinapt̆es.
Hemindros Yuksel Cumadişi mzaxalepeşen namtinepeti Apxazetis t̆erenan. Yuksel
Cumadik Lak̆obaşenti molaşinapt̆u. Entepesti mengaperi ambari do gonoşinepe
kuğunan. Nandidi tkvanik mu tkumert̆u aya mohacirobaşi sebebi şeni.
Muşeni mohaciri gamaxterenan noğa Oçamçireşen? Muşeni mohaciri gamaxterenan
emindoneri Apxazetişen? Aya mohaciroba rt̆ui, multecoba rt̆ui, xoş Allahis aya
k̆aixeşa kuçkin! Aya mohaciroba sebebişen molagişinapt̆esi?
Onder Acari: Aya dulyaşi mtini
sebebişen va molaşinapt̆u. Asti aya dulyaşi mtini sebebişen ambari va uğut̆u,
mohacirobaşi oras ç̆it̆at̆a k̆ulani t̆eren do emuşeni. Va uçkit̆u emus. (12-13)
vitojur- vitosum ʒ̆aneri t̆eren. St̆alinişi iktidarik cixas komoloxuneren
nandidi çkimişi baba; camciluği ikipt̆eren. “Çkvaşi dulyas va ak̆atet̆u;
devletişi dulyapes va ak̆atet̆u; p̆olit̆ik̆aşi dulyapes va ak̆atet̆u; p̆at̆i
dulyapes va ak̆atet̆u baba çkimik” yado molaşinapt̆u nandidi çkimik. Seriş
gverdis t̆eren, Hukumetişi k̆oçepe komexterenan oxori mutepeşişa, arama-t̆arama
qverenan do mendiqonerenan baba muşi cixaşa do komoloxuneren emu cixas otxo
tutaş morgvalis. Baba muşi molaxederen otxo tutaş morgvalis. Otxo tuta şk̆ule
xap̆isxanaşen gamaxteren baba muşi. “Orko uğun” yado ixbari qveren ar k̆oçik do
emuşeni komexterenan Hukumetişi k̆oçepe. Majurani fara xolo komexterenan
Hukumetişi k̆oçepe. “T̆abanca giğunan, illa komomçit” yado komexterenan
Hukumetişi k̆oçepe.
Ali İhsan Aksamazi: ʒ̆oxle
(1917/ 18- 1920) Olande K̆afk̆asyaşi Germaluri Xalk̆apeşi Cumhuriyetis mxuci
niçinu, ek̆uleti aya cumhuriyeti nik̆arbinu. ʒ̆oxle (1922- 1936)
T̆ransk̆afkasya Sovyeturi Sosyalist̆uri Federaluri Cumhuriyetis mxuci niçinu,
ek̆uleti aya federaluri cumhuriyeti nik̆arbinu. ʒ̆oxle Lazepe do Margalepes
k̆ult̆uruli hak̆epe niçinu, ek̆ule aya hak̆epe mutepeşi nik̆arbinu. Lenini do
St̆alinişi ek̆onomi-p̆olit̆ik̆ape xilafi rt̆u. Lenini do St̆alinişi miletobaşi
p̆olit̆ik̆ape xilafi rt̆u. Aşo iquşiti, St̆alinik çkva dini do miletobapeşen
k̆oçepe duşmani şinapt̆u. St̆alini rt̆u xilafi goʒ̆oncğoneri. Mtini giʒ̆vat;
K̆omunist̆uri P̆art̆işi p̆olit̆ik̆ape xilafi rt̆u. T̆okseneri tutas, Gun
Zilelişi ar ketabi kogamaxtu. Ketabis coxons “1917-1918 Gektalaşen Ar
P̆art̆iloni Dik̆tat̆orobaşa”. Gun Zilelik molamişinapan K̆omunist̆uri p̆art̆işi
xilafi p̆olit̆ik̆apeşen.
St̆alinişi iktidarik eya varna aya sebebiten Apxazetişi Lazepes raxat̆i va
meçapt̆u. Xalbuki Lazepeşi Sosyalist̆i Gamantanerepekti Gumaşi Gektalasti,
Sosyalizmişi ok̆idusti gurdoşuriten mxuci meçeret̆es. Edo eya- varna sebebiten,
Lazepe Apxazetişen omt̆inapu şeni gzalepe gorupt̆u; eşoti ikipt̆u St̆alinik.
Muslimanepe; Lazepe, Zazape, Çeçenepe, Ahisk̆uri Turkepe, Kurdepe, K̆araçay-
Malk̆aruli Turkepe, K̆irimişi Tatarepe, Hemşilepe, Muslimani Gurcepe duşmani
şinapt̆u St̆alinik. Muslimanepe; Lazepe, Zazape, Çeçenepe, Ahisk̆uri
Turkepe, Kurdepe, K̆araçay- Malk̆aruli Turkepe, Hemşilepe, Muslimani Gurcepe,
K̆irimişi Tatarepe do majura xalk̆epe get̆k̆oçu tarixuri dixa mutepeşişen
St̆alinik. Ar nenaten mteli xalk̆epeşi manebra va rt̆u, mara
tarixişi didi zalimepeşen arteri rt̆u St̆alini. K̆omp̆art̆işen mteli gzamşinepe
muşiti doqvilapu St̆alinik. St̆alinik doqvilapu Nest̆or Lak̆oba. St̆alinik
doqvilapu İskender ʒ̆itaşi. St̆alinik doqvilapu Sultan Galiyevi. Xalk̆epeşi
manebra vardo, xalk̆apeşi duşmani rt̆u St̆alini. St̆alinis Gurculi diʒxiri
kuğut̆u mara, Rusifik̆asyonişi k̆oçi rt̆u. St̆alini rt̆u xilafi goʒ̆ocğoneri.
Nilufer Devrişovak K̆irgizistanişa çvineri Lazepeşi ambari meçaps jurnali Bizim
Ahisk̆aşi 48-a nomeris. Meleni Sarpuli Narak̆iže Xanumikti uçveri Lazepeşi
ambari meçaps yut̆ubişen. TRT̆-kti uçveri Lazepeşi ambarepe komeçu. Amk̆ata
ambarepe yut̆ubis mažirenan çkin. Apxazi mç̆aru Yura Argunikti ambarepe
momçapan emindroneri Apxazetişi Lazepeşi maxorobaşen “Skidala do K̆ult̆uri
Apxazetis” coxoni ketabi muşişi doloxe. İbrahim Bayrak̆oğli do İrfan Çağatay
Aleksivakti ambarepe momçapan “Lazepe Didi T̆asfiyes” coxoni mak̆ale mutepeşi
doloxe. Aya mak̆ale mutepeşi gamiçkvineret̆u OGNİ-şi 7-a nomeris 20017 ʒ̆anas.
Yura Arguni, İbrahim Bayrak̆oğli, İrfan Çağatay Aleksivak do Apxazetişi
P̆arlament̆okti emindroneri Apxazetişi Lazepeşen molaşinapan. Apxazetişen
mohaciri Lazepeşen Lutfi Hizelişi ç̆areli gonoşinepeti vik̆itxeret̆i ma. Lutfi
Hizelikti t̆raji-k̆omik̆uri dulyapeşen molaşinapt̆u. Otkvalu domaç̆irs; mati
Sovyeturi Artianobaşi Miletobaşen ambaroni ar mak̆ale dop̆ç̆ari; 1999 ʒ̆ana
rt̆u do “Tarixi do Lamtinala” coxoni dergis gamiçkvinu.
Aʒ̆i nandidi tkvanişi t̆rajiuri gonoşinepeşa komoptat: Baba muşi molaxen
cixas.Ocaği muşik mu ikips; xoş raxat̆i va renan, mʒ̆k̆ilis gexuneri renan?!
Çkva mu ikipan?
Onder Acari: Ho, mʒ̆k̆ilis
gexuneri renan, raxat̆i va renan. Baba mutepeşiti molaxen cixas. Noğa Oçamçires
oskiduşi menceli va uğunan. Aya xali žireren da muşik. Keskini,
maxaretoni do uşkurnace t̆eren da muşi. Noğa Oçamçireşen gzas gedgiteren do
komexteren noğa Batumişa. Turkiyeşi Cumhuriyetis kuğut̆eren
k̆onsolosluği xvala noğa Batumis do emuşeni. Komexteren noğa Batumişa do
Turkiyeşi Cumhuriyetişi k̆onsolosis arzuxali komeçeren. Da muşik istida
komeçeren Turkiyeşi Cumhuriyetişi k̆onsolosis. “Baba çkimi uk̆abaete cixas
komoloxunes. Raxat̆i mamt̆es. Oreksi mamt̆es. Nciri mamt̆es do aʒ̆işk̆ule ek va
maxvenenan çkin. Aʒ̆işk̆ule çkin ekonaşis va domadginenan. Ek oskiduşi menceli
açkva va miğunan. Ek oskiduşi xali va miğunan çkin. Çkin Turkiyeşa oxtimu
minonan. Mutu çare moğodit!” yado arzuxali komeçeren k̆onsolosis, istida
komeçeren Turkiyeşi Cumhuriyetişi k̆onsolosis. Turkiyeşi Cumhuriyetişi
K̆onsolosikti eşo uʒ̆veren da muşis: “ Mundesti k̆aravi mextas, xaziri rt̆a!”
Edo xolo goikteren noğa Oçamçireşa. Ataturkisti aya arzuxalişen ambari aqveren.
Ataturkik eşo tkveren: “ Ar k̆oçi şeniti, ar vatandaşi çkimi şeniti, ar k̆aravi
mevoçkumer. Mis moxtimu unon na, moxtas!” St̆alinişi
iktidarişi memurepek dido k̆oçi Sibiraşa mendoçkverenan; Apxazetişi Lazepeşenti
dido k̆oçi Sibiraşa mendoçkverenan. Dido k̆oçi kagonduneres Sibiryas. Dido Lazi
kagonduneres Sibiryas. Mexole otxo tuta şk̆ule Turkiyeşi K̆onsolosluğişen
ambari komexteren nandidi çkimişi ocağişa: “Xaziri rt̆at! Turkiyeşi k̆aravi
mextasunon Soxumişi limanişa. Aya ambariten, ar ndğas, ar serişi doloxe, oxori
mteli komok̆iderenan ar didi k̆amiyonis. K̆amiyoni mextasunt̆eren nananoğa
Soxumişa. Nandidi çkimişi ocağiti mextasunt̆eren nananoğa Soxumişa, mara entepe
taksiten mextasunt̆erenan. Mzoğaşi gzaten mextasunt̆erenan Turkiyeşa.
K̆araviten mextasunt̆erenan Turkiyeşa, mara liman-gumruği va rt̆eren noğa Oçamçires.
Emuşeniti ipti nananoğa Soxumişa oxtimu lazimi rt̆eren. Xvala nananoğa Soxumis
uğut̆eren liman-gumruği do emuşeni. Mara k̆aravi xaziri va rt̆eren. K̆aravi
Turkiyeşen mextasunt̆eren Soxumişi limanişa. Adeti eşo rt̆eren. K̆aravi mundes
Turkiyeşen mextasunt̆eren, mitis va uçkit̆eren. Varti nandidi çkimişi ocağis,
varti St̆alinişi iktidarişi memurepes uçkit̆erenan k̆aravişi moxtimu do
oxtimuşi ora. Aʒ̆i nananoğa Soxumis renan, mara oxori va uğunan. Emuşeniti ar
ot̆elişa dibargerenan nananoğa Soxumis. Mara Turkiyeşen k̆aravi mututen va
mexteren nananoğa Soxumişi limanişa. Emuşeniti nandidi çkimişi ocaği t̆eren eya
otelis ar tuta do sum dğas. Otelis çverenan. Orko do paraten Apxazetişen
moxtimu va iqvet̆eren. Orko do paraten Apxazetişen moxtimu rt̆eren didi
k̆anonuri k̆abaeti. Emuşeni mteli orko do para Nananoğa Soxumis oxarcu lazimi
rt̆eren. Mteli para doxarcerenan nananoğa Soxumis. Nandidi çkimisti para
meçeren ocaği muşik; çarçişa mendaxteren. Para diçodas yado çanta eç̆operen,
k̆arta perişen şarba eç̆operen, k̆arta şuraşen k̆olonya eç̆operen, şekeleme
eç̆operen, k̆arta perişen nok̆iş mak̆arepe eç̆operen, k̆arta perişen sap̆oni
eç̆operen nandidi çkimik. Utepe, modvalupe do amusteri oxoriş eşyape do
oxmaronepe eç̆operen ocaği muşik. Apxazetişen noxiten moxtimuti rt̆eren didi
k̆anonuri k̆abaeti. Eşo uʒ̆verenan entepes do entepekti noxepe k̆ilimepe k̆ala
oktiruşi gzalepe gorerenan noğa Oçamçires. Ocağik mteli para muşi xarceren
nananoğa Soxumis. Axiris nandidi çkimişi baba cixas kogamiqonerenan St̆alinişi
memurepek. Dido ora mik̆ileren do axiristi Turkiyeşen k̆aravi komexteren
nananoğa Soxumişi liman-gumruğişa. Limanis gumruğiş formalit̆epe şk̆ule,
k̆aravis kamaxterenan do gexederenan. K̆ramafoni uğut̆erenan. Git̆ari
uğut̆erenan. Da muşik pasta keç̆operen. Şenluği ikipt̆erenan. Ar
k̆ele xeleberi renan, majura k̆eleti gemzuli renan. Noğa Oçamçires doskideren
manebrape mutepeşi. Noğa Oçamçires doskideren mezarepe mutepeşi. Noğa Oçamçires
doskideren oxorepe mutepeşi. Xeleberi renan, (25) eçidoxut ʒ̆ana
ʒ̆oxleni oxori mutepeşişa mulunan do emuşeni. Gemzuli renan, açkva umuteli
renan. Xoloti şenluği ikipan, oskeduşi omudi uğunan. Git̆ari gelaçapan. Mara
matemişi ora ren. Ataturki ğureren, mara entepes aya matemişen ambari va
uğunan. Dulya aşo iquşiti, k̆aravişi k̆amarot̆i komexteren do “ Matemişi ora
ren, Ataturki domiğures. Ambari va giğunani, matemi
komiğunan. Şenluği mo ikipt!” yado Apxazetişen mohacirepes
doçinadveren. Megerem tariği t̆eren (10) vit ʒ̆ilva viton çxoro oşi do eçi do
vito ovro (1938). Nandidi çkimik eşo miʒ̆veret̆u. Edo miletik imgareren aya
ambarişi gurine. Nandidi çkimi t̆eren (12- 13) vitojur- vitosum ʒ̆aneri
emindros.
Ali İhsan Aksamazi: Nananoğa Soxumişi
limanişen k̆aravis gexedes do Azlağaşa mendaxtes, hoi?
Onder Acari: Var! Eşo va ren. Azlağaşa
var, noğa T̆amt̆raşi limanişa mendaxteren k̆aravi. Gumruği kort̆eren xvala noğa
T̆amt̆ras do emuşeni. Xopas, Azlağas limani va uğut̆eren emindros. Xopas,
Azlağas gumruği va uğut̆eren emindros. Emuşeniti k̆araviten T̆amt̆raşi limanişa
komexteren nandidi çkimişi ocaği. Otelis dodgiteren nandidi çkimi da muşi k̆ala
do nana- babak eşyape doçveren T̆amt̆raşi gumriğis. Akoni gumruğişi
formalit̆epe şk̆ule, Azlağaşa oxtimu şeni gzas gedgitasunonan, mara aʒ̆ineri
steri dixaşgza va ren noğa T̆amt̆raşen Azlağaşa. Mzoğaşi gzaten
mendaxtasunonan. Mara oput̆eşa oxtimuşi parati va uğut̆erenan. Ekoni
mzaxalepeşen arterik para komeçeren ocağis. Nandidi çkimişi ocağis para
komeçeren ar mzaxalik. Ekoni mzaxalepeşen ar k̆oçik (40) jureneçi lira
komeçeren ocağis. Otelişi para komeçerenan. Ek̆uleti Azlağaşa oxtimu şeni
nandidi çkimişi babak ar çamli okaçeren. Eya çamlis gexederenan eşyape do
oxmaronepe mutepeşiten. Azlağaşa ulut̆es. T̆aroni dido p̆at̆i t̆eren. T̆aroni
t̆eren dido ixoni. Mzoğa didi rt̆eren. Azlağaşi mzoğap̆icişa komoxterenan, mara
Azlağaşi mzoğap̆ici t̆eren didi furt̆unoni. Emuşeniti çamlis va nanç̆işineren
Azlağaşi mzoğap̆icişa. Ek̆ule P̆eronitis limani koren yado P̆eronitişi
mzoğap̆icişa komexteren çamli. Çamlis nanç̆işineren P̆eronitişi mzoğap̆icişa do
çamlişen gale gamaxterenan eşyape mutepeşiten. Majurani dğas t̆aroni omjoroni
t̆eren. Azlağaşa oxtimu şeni, P̆eronitişi mzoğap̆icişen k̆uçxeten gzas
gedgiterenan, eşyape mok̆ideri. Varti k̆ai gza varti xinci t̆eren. K̆uçxeten
P̆eronitişen Azlağaşa komexterenan. Eşo tkumert̆u nandidi çkimik: “Moptit,
moptit daği. Moptit daği. Tipepeşi doloxe gondineri piʒarişi oxori! Verane,
mcveşi oxori! Merdivenepes inç̆iri, purçuma kayexteren! Ogzalu şeni sva va ren!
Doxedu do nana çkimik; imgaruşi, manžarepe komoxtes. Mu iqu yado k̆itxes
entepek. Noğaşa gza va rt̆u. Noğaşa k̆uçxeten mevulurt̆it. Xisim-ak̆rabape
komoxtes. Çkar mutu va miğut̆es. Oput̆eşi miletik lazut̆i komomçes; luqu
komomiğes, lobia komomiğes, mja komomiğes, meqveri komomiğes, dido şeyi
komomiğes. Ek̆ule Yazi moxtuşi, çkinti pxaçkit, viçalişit, viçalişit do
lazut̆iti domaqves, lobiati domaqves, luquti domaqves. Nandidi çkinik ar puci
komomçes. Puci domaqves; mjati domaqves, meqveriti domaqves. K̆artaşeyi
domaqves. Viçalişitşi, k̆artaşeyi domaqves.” Aşo miʒ̆veret̆u nandidi
çkimik. Para va uğut̆erenan. Mutu va uğut̆erenan. Mcveşi oxoris molaxederenan.
Pucişi mjaten skidut̆erenan. İçarişerenan. Ocağis lazut̆i aqveren. Entepes
lobia aqverenan. Puciti, kotumeti aqveren ocağis. K̆artaşeyi
aqverenan entepes. Nandidi çkimis cuma va uqonut̆u. Ocağis skiri va uqonut̆u.
Nandidi çkimişi babak mendaxteren k̆urbetişa. P̆ap̆u çkimik mendaxteren
k̆urbetişa. Para mogapu şeni, k̆urbetişa mendaxteren p̆ap̆u çkimik,
baba muşik. K̆urbetişa oxtimuşa mecburi diqveren.
Ali İhsan Aksamazi: Noğa Oçamçires
skidut̆esşi, nanadidi tkvanişi ocağis kuğut̆u modernuli oxori. Dixa kuğut̆es.
K̆ai xali kuğut̆es. K̆ai mogapa kuğut̆es. St̆alinişi barbarobaşen imt̆es
Turkiyeşa. Aya ren k̆oçinobaşi t̆rajedi. Dido- k̆ult̆uroni ar noğas skidut̆es
Apxazetis, mara mohaciri komextes mcveşi oput̆e mutepeşişa.
Onder Acari: Xilafi va ren. Ho,
mtini zop̆ont. Didi p̆at̆i xali kožirerenan. Dido k̆ai xali uğut̆erenan noğa
Oçamçires. Modernuli oxori uğut̆erenan, k̆arta ç̆eşidi xili uğut̆erenan, dixa
uğut̆erenan noğa Oçamçires. Sosyaluri skida mutepeşiti, dido zengini t̆eren
noğa Oçamçires. Naşkverenan oxori mutepeşi, dixa mutepeşi. Naşkverenan
manebrape mutepeşi. Naşkverenan manžagerepe mutepeşi. Upareli gzas
gedgiterenan. Noğa Oçamçires, ekoni mali- mulki- arsa do jur k̆atoni oxorepeşen
çkar feide va žiru ocaği çkinik. Ekoni mali- mulki- arsa do jur k̆atoni
oxorepeşen çkar feide va maqves. Aʒ̆işa ekoni mutuşen feide va aqu ocağis. Dido
k̆ai skidala uğut̆eren nandidi çkimişi ocaği noğa Oçamçires. K̆arta şeyi mboli-
mboli uğut̆erenan. Nandidi çkimik İskender ʒ̆itaşiti kožiren. İskenderi
ʒ̆itaşik nandidi çkimişi nʒ̆opulati moik̆itxeren noğa
Oçamçires. Nandidi çkimik ʒ̆itaşi İskenderişi ketabiti ik̆itxeren
Lazuri nʒ̆opulas. Mteli şeyi digureren nandidi çkimik; genci rt̆eren. Ekoni
nʒ̆opulaşen dido manebra uqonut̆eren nandidi çkimis. Muslimani
Ermenepeşen, Muslimani Abazepeşen manebrape uqonut̆eren. Ekoni nʒ̆opulas
Xrist̆iyani miletepeşen manebrape uqonut̆eren nandidi çkimis. K̆ai manžagerepe
uqonut̆urenan. Sibiryaşa surğunişa mendaçkvineri Lazepeşenti molaşinapt̆u
nandidi çkimik.
Ali İhsan Aksamazi: Emindroneri
Apxazetişi noğa Oçamçireşen do oput̆e Azlağaşen çkva mu amberepeşen
molaşinapt̆u nandidi tkvanik? Entepeşenti molamişinit, mu iqven!
Onder Acari: Umk̆ilaşi cuma muşik
Abazepeşen ar k̆ulanis qoroperen. Abaza k̆ulanikti umk̆ila cuma muşis
qoroperen. Artimajuras qoroperen. Dido mskva k̆ulani t̆eren. T̆anmağali t̆eren.
Dido ğnoseri t̆eren. Mzoğa steri tolepe uğut̆eren k̆ulanis. Mjora steri toma
uğut̆eren. Mara ar ocağişi ar k̆ulani t̆eren. K̆ulanis T̆urna coxont̆eren. Eşo
iquşiti, didilepek eşo tkverenan nandidi çkimişi umk̆ilaşi cumas: “Çkin
Turkiyeşa meptaten. Am k̆ulani skani k̆ala ikomacaşi, eti skani k̆ala, çkini
k̆ala mextasen Turkiyeşa. Eşo iqvaşiti, k̆ulani umiteli skidasen Turkiyes.
Yazuği ren. Em k̆ulani vardo, arçkva k̆ulani mekçat. Aya k̆ai ren hemi k̆ulani,
hemiti ocaği muşi şeni.” Ar çkva k̆ulani meçerenan nandidi çkimişi
umk̆ilaşi cumas. Am k̆ulani Xopuri t̆eren. Eti mskva kulani t̆eren. Xut bere
aqveren nandidi çkimis. Otxo k̆ulani bere aqveren nandidi çkimis. Ar biç̆i bere
aqveren nandidi çkimis. Biç̆i bere duğureren.
Noğa Xopaşa ipti mextesşi, matemişi ora t̆eren, Ataturki doğureren do
emuşeni. Didi matemis t̆eren mileti. Noğa Xopaşa ipti mextuşi, ocağis çkar mutu
va uğut̆eren. Çixot̆k̆aşen duğuren da muşi. Cumalepe
duğurerenan. Ocağis biç̆i bere va iquşi, baba muşi gurbetişa ideren para mogapu
şeni. Ar şirketis amaxteren. Sigortaloni ar dulyas amaxteren. Maaşi
dvaqeren. Nefesdarluği aqveren nana muşis. Ç̆ami va rt̆eren. Ek̆ule
nana duğureren nandidi çkimis. Nana muşi doğuruşi, baba muşi xolo içileren.
Majurani çili muşişen jur biç̆i bere do ar k̆ulani bere aqveren baba
muşis. Ağani berepek doşenerenan oxori mutepeşi. Ağani cumalepes do
da muşis dido qoropt̆eren nandidi çkimik. Cumalepe muşis dido
qoropt̆eren nandidi çkimik, ʒ̆oxleşen saği cuma va duskideren emus do emuşeni.
Nandidi çkimi p̆ap̆u çkimis meçamu unt̆erenan, mara ipti razi va iqveren. Mu
qvas?! Babapek dokimocesşi, dikimoceren nandidi çkimi; (17) vit̆o şkvit ʒ̆aneri
t̆eren. Nandidi çkimi jurşuroni t̆eren; bere kobra muşis t̆eren. Ek̆ule
Hukumetik askerobaşa kezderen p̆ap̆u çkimi. Ar bere aqveren nandidi çkimis. Ar
k̆ulani bere aqveren nandidi çkimis. Ek̆ule dižabuneren, t̆ora ğurut̆eren.
Askeroba muşi diçoderen do p̆ap̆u çkimi uk̆unikteren oput̆eşa. Emindros noğa
Xopas matorne miti va rt̆eren. Maonʒ̆ure miti va rt̆eren noğa Xopas. K̆ai
mogapa dvaqvarenan eya dulyaşen. Didi matornelobaşi t̆ezgyaxi keç̆operen
ocağik. İçalişerenan. Otxo k̆atoni oxori dok̆iderenan. Dukyani qverenan. Oxori
qverenan. K̆ai yeepes doxederenan. Vito jur mota uqonut̆u nandidi çkimis.
Ali İhsan Aksamazi: Onder Begi, ocaği
tkvanişi t̆rajiuri gonoşinepeşen molamişinit. Mara aya xvala ocaği
tkvanişi t̆rajiuri ambari va ren. Apxazetişen get̆k̆oçineri oşepeten Lazi
ocağişiti ambari ren. Oxorepe do dixape mutepeşişen get̆k̆oçineri Zazape,
Çeçenepe, Ahisk̆uri Turkepe, Kurdepe, K̆araçay- Malk̆aruli Turkepe, K̆irimişi
Tatarepe, Hemşilepe, Muslimani Gurcepe do majura xalk̆epeşiti t̆rajiuri ambari
ren aya. Aya ren St̆alinişi iktidarişi zalimobaşi ambari. Çkin gemzuli doviqvit
tkvani ambarepeten. Dido şukuri giʒ̆umert ma. Tkvan mskvaşa nena
gemiktirit. Tkvanti ginonan na, aʒ̆i voçodinat aya int̆erviu çkini! Xoloti
tkvan otkvaluşi çkva mutu çkva giğunan na, eti miʒ̆vit, mu iqven! P̆anda
ixelit, oşi ʒ̆aneri iqvat, ʒaşa yextat!
Onder Acari: Çkin ekoni tapu
komiğunan xes. Muepe maxvenenan, akoni hak̆epe çkini?
Ali İhsan Aksamazi: Rusyaşi
Federasyonişi didelçobas, Gurcistanişi Cumhuriyetişi didelçobas do Apxazetişi
Cumhuriyetişi akoni matemsilobas tito arzuxali komeçit. Entepek gza
goʒ̆irasunonan; eşo miçkin ma.
Onder Acari: Şukuri giʒ̆umert.
Ali İhsan Aksamazi: Mati şukuri
giʒ̆umert.
http://xvalamgeri.blogspot.com/2020/04/onder-acarik-gargalaps_8.html
https://shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com/2020/04/onder-acar-konusuyor-ocamciredeki-laz.html
