“Muzeumi tarixi
ren!"
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi Yaşa Tandilava
ren. Yaşa Tandilava Gurcistanişi gamantanerepeşen ren. P̆rofesori, şairi,
mç̆aru do oput̆e Sarpişi Lazuri Etnografiuli Muzeumişi direkt̆ori ren. Yaşa
Tandilavak Helimişi Xasaniti içinopt̆u. Yaşa Tandilavaşi şiirepe dido k̆ai
maʒ̆onen. Didopetenti jur şiiri muşi dido k̆ai maʒ̆onen: "Nana" do
"Piralişi Dest̆ani". 2005 ʒ̆anaşi Mariaşina rt̆u. Ma emoras
K̆olxobaşi Fest̆ivali şeni Gurcistanişa, meleni Sarpişa
mek̆apti. Yaşa Tandilava emoras viçini. Emoras viçinit artikarti.
"Muzata Sauploşi" coxoni ketabi muşiti emoras hediye momçeret̆u.
Ketabis Kortuli do Lazuri şiirepe gežit̆u. Lazuri miçkit̆u do emuşeni Lazuri
şiirepe ar şvacis vik̆it̆xeret̆i. Şiirepe muşişi Lazuriti, temati dido mskva
rt̆u. Edo eşoten ambai maqveret̆u Yaşa Tandilavaşi şiirepeşen. Yaşa Tandilavak
dido mskva şiirepe ç̆arups. Emuşeniki dido k̆ap̆et̆i guri kuğun. Ar k̆oçis
amk̆ata k̆ap̆et̆i guri uğut̆aşi, elbet mskva şiiri ç̆arups, ginon Lazuri, ginon
Kortuli. Ma aşo komiçkin do aşo matkven. Mʒudi va matkven aʒ̆i. Şiirepe muşişen
birapati doqves gemabirepek. Edo çkin biyografi muşişen, gamiçkvineri ketabepe
muşişen ç̆it̆a- ç̆it̆a bğarğalit aya Lazuri int̆erviuşi oras. Ma Yaşa Tandilavas
p̆k̆itxi, Yaşa Tandilavak nena gemiktiru. Yaşa Tandilava Sarpuli ren. Emuşeniti
meleni Sarpişi simbolepeşenti molapşinit. Meleni Sarpis sum beciti simboli
kuğun. Bekiti Sarpişi simbolepe sumişen dido ren. Aʒ̆i xvala sum simboli
gomaşinu. Mu p̆a?! Aya simbolepe iris kuçkin. Meleni Sarpişi iptineri simboli
ren Kvamxazi. Majura ren Helimişi Xasani. Sarpişi masumani simboli ren Lazuri
Etnografiuli Muzeumi. Sarpişi aya simbolepeşenti bğarğalit aya int̆ervius. 21 I
2021/ Ali İhsan Aksamazi)
+
Ali İhsan Aksamazi: İpti biyografi
tkvanişen molamişinat do eşo gevoç̆k̆at, iqveni?! Mundes do so dibadit? Namu
nʒ̆opulapes igurit? Çileri reti? Berepe do motape giqounani? Kortuli do
Lazurişen çkva namu nenape giçkinan?
Yaşa Tandilava: Ma vore Sarpuli
Lazi Yaşa Tandilava. Şairi vore. P̆rofesori vore. Dersepeti mepçap. Ketabepeti
p̆ç̆arup. Kortuli şiiriti p̆ç̆arup. Lazuri şiirepeti p̆ç̆arup. Mu na Lazuri
ren, mteli şei vikip. Mundeşa maxvenaşa vikip. Ho, çileri vore. Natia Lazişvili
k̆ala çileri vore. Natia Xanumi do ma, çkin sum bere komiqounan; jur
biç̆i do ar k̆ulani. Entepesti berepe kuqounan. Çxovroti mota
komiqounan. Kortuli, Lazuri, Turkuli do Rusuli komiçkin. Sarpisti, Batumisti
pskidut. Sarpuli vore. Sarpis dovibadi. 24 k̆undura 1950 ʒ̆anas dovibadi. 1951
ʒ̆anaşen 1953 ʒ̆anaşak ocaği çkimi K̆azaxistanis t̆u. K̆azaxistanişa
uçverenan. K̆azaxistanişi Erk̆anobatişa miçverenan. Va miçkin emuşeniki ma
ç̆iç̆it̆a bere vort̆i em zamanis. Xoş aʒ̆iti va miçkin. Em vakitişi hukumetepek
eşo dulyape ikipt̆erenan. Mu miçkin?! 1953 ʒ̆anas xolo Sarpişa
goviktit. Aya aşo miçkin.
İlkmektebi Sarpis vik̆itxi. Ok̆ule ortamektebi Gonias vik̆itxi. Emuşk̆ule
Tiflisişi Devletişi Universit̆eşi Filolojişi Fak̆ult̆eşen dovimezuni.
Ali İhsan Aksamazi: Gamiçkvineri jur
şiiriş ketabi giğunan. Ma eşo miçkin. Bekiti xilafi bzop̆on! Bekiti
jurişen dido gamiçkvineri ketabi giğunan. Mu miçkin! Xoloti aşo ptkva: Jur
gamiçkvineri şiiriş ketabi giğunan. Entepeşen arteri
ren "Muzata Sauploşi". Majurati ren “100 leksi”
coxoni ketabi tkvani. Mundes gamiçkvinu aya jur ketabi tkvani? Muk̆o şiiri
gežin aya jur ketabis? Didopeten namu temapeten ç̆arupt şiirepe tkvani?
Yaşa Tandilava: Ho, başkapeti komiğun.
Başka ketabepeti komiğun. Ketabepeti p̆ç̆arup. Şiiriş ketabiti, gramerişi
ketabiti komiğun. Şiirepe p̆çarup emuşeniki şiiri gurişi ç̆ami ren. Ketabepeti
komiğun: “Sulis Xveulebidan”, “Maradi Tk̆ivili”, “Muzata Sauploşi”,
“Turkul-Kartuli Sasaubro”, “100 leksi”, “Saerto Kartveluri zmnuri zirebi
Lazurşi da Lazuri zmnis p̆aradigma”. Maartani şiiriş ketabi ren do Batumis
kogamaxtu. 1990 ʒ̆anas kogamaxtu. Majuraniti şiiriş ketabi ren do xolo Batumis
kogamaxtu. 1995 ʒ̆anas kogamaxtu. Masumaniti şiiriş ketabi ren do
Tiflisis kogamaxtu. 2004 ʒ̆anas kogamaxtu. Maotxani oğarğalonişi
ketabi ren do Tiflisis kogamaxtu. 2010 ʒ̆anas kogamaxtu. Maxutani şiirişi
ketabi ren do Tiflisis kogamaxtu. 2015 ʒ̆anas kogamaxtu. Maanşani
gramerişi ketabi ren do xolo Tiflisis kogamaxtu. 2018 ʒ̆anas kogamaxtu.
Ali İhsan Aksamazi: Oşʒ̆anurapeşen doni
Kvamxazi ren Sarpişi zoğap̆icis. Kvamxazi şeni ç̆areli Lazuri şiirepeti
vik̆itxeret̆i. Sarpulepek dido qoropan Kvamxazis. Eşo miçkin ma. Kvamxazişen
molamişinit, mu iqven! Kvamxazişi tarixişen molamişinit! Xvala Kvamxazişen var,
Kvamxazişen xolos majura didi kvalepunapeşenti, entepeşi coxopeşenti, entepeşi
tarixişenti molamişinit! Lazepek aya didi kvalepes
qoropan. Cazepesti qoropan. Xoş amk̆ata majura didi kvalepeşi coxopeti
mignapun. Namu semtis renan, va miçkin: “Kvamxari”, “Kvaoʒ̆ide”, “Kvaçeçme”,
“Kvaç̆ağana”, “Kvaç̆aç̆i”, “Kvaxexi”. Molamişinitki çkinti majurapes
molapşinat, mevognapat! Molapşinat do mevognapatki entepeşi tarixi va
gomindunan!
Yaşa Tandilava: Çkin ar didi kva
miğunan zoğap̆icis. Didi kva! Kvamxazi coxons. Çkini Sarpişi simboli ren.
Kvamxazi. Çkimi berobaş beri Kvamxazi ak kodgin. Sarpişi zoğap̆icis kodgin.
Baba çkimiti na skidut̆u, bere na t̆u vakitisti, em vakitisti, kodgit̆u Sarpişi
zoğap̆icis. Solen moxtu, muç̆o iqu, muperi kva ren, va miçkin. Ma na mşuns
berobaş beri Kvamxazi Sarpişi zoğap̆icis kodgin. Kvamxazis mtelik başkabaşka
turli zop̆onan; aşo ren, eşo ren. Ak, Sarpişi zoğap̆icis xut kva
ren. Ar tanes kvamxazi coxons. Majuranis kvaçeçme coxons. Masumas kvaoʒ̆ide
coxons. Maotxas kvaoʒva coxons. Maxutas Kvamurgvali coxons. Aya xut kva
berobaş beri ak t̆u. Berobaş beri aya xut kva Sarpişi zoğap̆icis t̆u. ʒ̆oxleşen
aʒ̆ineri steri zoğap̆ici aşo dolobğeri va rt̆u. Zoğap̆ici aşo dolobğeri va
rt̆u. Ek vinçvirt̆it. Ç̆it̆anobas onçviru ek dovigurapt̆it. Xazi ğara ren.
Ğaras uʒ̆umelan. Emuşen ambai eşo ren. Çkini şeni, Sarpulepe şeni dido qoropeli
ren Kvamxazi. Emuşen ambai aşo ren. Ek̆onari mskva, qoropeli kva renki, iya
oşinaxu, oşinu do oşinapu şeni Sarpulepek şiirepe ç̆arupan,
birapapeti ikipan. Kvamxazişi ambai k̆aixeşa miçkit̆anki va
gondunas! Kvamxazişi ambai başkapesti mevognapatki va gondunas!
Dunya skidaşakis Kvamxaziti mjora, tuta, muruʒxepe k̆ala skidas! Va gondunas!
Ali İhsan Aksamazi: Sarpişi majura simboli
ren Helimişi Xasani. Mara akoni arik aşo zop̆ons, majurak eşo. Helimişi
Xasanişi ʒ̆ori- xilafi ambaepe oxokteri momçapan. Didopetenti ambaepe muşişi
k̆ronoloji xilafi ren. Tkvan Helimişi Xasani içinopt̆it. Eşo miçkin do emuşeni
gk̆itxupt ma. Helimişi Xasanişi skidalaşenti molamişinitki miletik k̆aixeşa
ʒ̆ori iguras! Helimişi Xasanik Nazim Xikmeti içinopt̆ui? Entepe manebra t̆esi?!
Yaşa Tandilava: Helimişi Xasani
Orta- Xopuri rt̆u. Baba muşis coxont̆u Helimi do emuşeni Helimişi Xasani
zop̆onan. Xopaşi Çohadaroglepeşen. Orta-Xopas skidut̆u. 1927 ʒ̆anas Xopaşen
yiselu do Nazim Xikmetis komaqonu ak, Sovet Hukumetişa. Ak kodoskidu. Batumis
skidut̆u. Ak diçilu do bere-bari dvaqu. 1949 ʒ̆anas Sibiryaşa minduçkves,
Sibiryaşa uçves akolen. Ekolen kagextu. Ok̆ule Tiflisis kodoskidu. Ok̆ule
Tiflisis kodexodu. Ok̆ule Tiflisişi Universit̆es dersi meçapt̆u. Turkuli
dersepe meçapt̆u. Tiflisişi Universit̆es, talebepe naskidut̆u emeris
ar odas skidu. Tiflisişi Universit̆eşi doloxe talebepe şeni meçkineri ar odas
xet̆u. Çkinti ekoni universit̆e- mezunepe emuşa mevit̆it. Oda muşişa
mevit̆it. Çkin, mteli Lazi talebepe, oda muşis ok̆ovibğet̆it. Lazuri
gyarepe vimxort̆it. Lazuri birapape ibirt̆u. Lazuri birapape enni ʒ̆oxle
Helimişi Xasanik domogures. Emuk gelaçapt̆u. Kapçia miç̆upt̆es. Lazuri gyarepe
mixvenupt̆es. Lazuri bureği mixvenupt̆es. Ar k̆ele vimxort̆it majura k̆eleti Lazuri
birapa vibirt̆it. Çkineburepe oşinu şeni, ndğaginžaşi pşupt̆it.
Ressamobati ikipt̆u. Helimişi Xasanik 165 tane resimi doqu. 1976 ʒ̆anas doğuru
Helimişi Xasani Tiflisis. Çkin yebzdit, akoni biç̆epek do Sarpişa
kageviqonit. Emuşeniki Helimişi Xasanik tkuki “Ma bğurur, biç̆epeya, tkvanden
başka miti va miqonunya, saebi va miqonunya, Sarpişa mendamiqonitya, tkvani
mezares kodomoxvitya, emk̆ata yeis kodomoxvitki zoğa kobžiraya!”
Çkinti Tiflisişen moviqonit do Sarpis kodovoxvit. Helimişi Xasani yobaz k̆oçi
va rt̆u. Emuşeni mezare muşis noç̆arski “Skidalaşen ma na manç̆u
kaebzdiya. Ma am dunyas em dunyaşi derdi var bzdiya. Elbet Nazim Xikmeti do
Helimişi Xasani megabre t̆es.
Ali İhsan Aksamazi: Meleni Sarpişi
masumani simboli ren “Lazuri Etnografiuli Muzeumi”. Arkabişi
op̆ut̆e k̆amp̆arnasti amk̆ata ar muzeumi koren. Tkvanti ar muzeumi kogiğunan
ak, Sarpis. Tkvanis coxons "Lazuri etnografiuli muzeumi".
Ma k̆aixeşa komiçkin, tkvan şur do guriten udodginu içalişit aya muzeumi
ok̆idu, oxampu do odidanu şeni. Muzeumi tkvanişi doloxe tarixişi çkvadoçkva
orapeşen objepe nirçinen. Ma muzeumi tkvani va movik̆itxi mara
xoloti komiçkin! Solen miçkin, giçkinani?! TRT̆ Avazişi "K̆afk̆as
Ryuzgyari" coxoni video- ambaişen komiçkin. Refiye Keharişi p̆rogramişen
komiçkin. Muzeumişi mcveşi objepe solen ok̆orobit? Sarpişi Lazuri Etnografiuli
Muzeumişi doloxe namu mcveşi orapeşen objepe nirçinen? Muk̆o obje ren muzeumis?
Muzeumişi enni mcveşi obje muk̆o ʒ̆aneri ren? Muzeumişa paraten amilen, eşo
vareni ?!
Yaşa Tandilava: Man ç̆it̆anobaş beri
mcveşi şeepes p̆qoropt̆i. Emuşeniti mcveşi şeepe oxoris ok̆ovobğapt̆it. Ok̆ule
çkini Hukumetis, P̆arlament̆os vuç̆ari. Aşo minon, aşo minon. Lazepe ç̆it̆a
dopskidit Sakartvelos. Ç̆it̆a voret. Çkini oğarğaloni ç̆it̆a bğarğalapt. Ar
muzeumi minon. Ar- jur ʒ̆anas vuç̆ari. İdu- moxtu mektubepe. İpti
mutu va miʒ̆ves. İpti mutu va qves. Ok̆ule mektubi komoxtu çkimda. P̆art̆epeşi
arçevaniş vakiti t̆u. Aya muzeumi kodomik̆ides. Hukumetik dido para doxarcu. Oş
şilya doxarces. Muzeumis iri şei mskvaşa nirçinu. Muzeumi 2012 ʒ̆anas didi
merasimiten guinʒ̆k̆u. Kvaşi p̆eriodişen oş ʒ̆ana ʒ̆oxleşak k̆arta
şei, k̆arta alet̆i koren muzeumis. Sakartveloşi k̆arta semtişen tarixuri
binapeşi mak̆et̆epet̆i koren. Svanetişen k̆oşk̆epeşi mak̆et̆epeti koren. Helimişi
Xasanişi resimepeti koren. Mtelik konagnuki aya ketabi t̆u, aya tarixi t̆u.
Ali İhsan Aksamazi: Andğaneri ndğas
sumeneçidovit ʒ̆aneri ret. Jiubile tkvaniti ixvenu Batumis. Eşo miçkin. Açkva
umçanepe çkinişen ret. Çkin gencepes mu tavsiyepe moğodapt aya k̆oronavirusişi
ndğalepes?
Yaşa Tandilava: Ho, hukumetik
jiubile mixvenu Batumis. Çkin Lazepe mjora do tuta na dibadu steri mcveşi
voret. Çkin Sakartvelos ç̆it̆a dopskidit hama xoloti kovoret.
Xoloti Lazuri vibirt. Ma minonki çkimi Lazuri va gondunas!
Lazuri va gondunas; bğarğalat, vibirat. Lazuri pşinaxat.
Ali İhsan Aksamazi: Aya int̆erviu şeni ma
dido şukuri goğodapt. Tkvanti ginonan na, açkva voçodinat. Çkva k̆itxala va
miğun tkvanda. Mara tkvan otkvaluşi nena vana mesaji giğunan na, entepeti miʒ̆vit,
mu iqven! Ğormotik bere- bari k̆ala oşi ndğa ar dğaten gişinan do p̆anda
k̆ainoba megaç̆aran!
Yaşa Tandilava: Akonis, Sakartvelos
na skidun Lazepeti, Megrelepeti, Svanepeti, Gurcepeti, mteli cumalepe voret.
Ark̆areli vimxort. Ark̆areli pşupt. Sakartveloşi doloxe, Lazepe ok̆obğeri
Sarpis pskidut. Oğarğaloni çkini voskedinat. Voskedinat do va gondunas! Aya
başka zamani ren. Ağne zamani ren. Aya qoropaşi zamani ren. Açkva hududi
gonʒ̆k̆imeri ren. Dunyas globalizasyoni iqven. Jur hukumetis, Turkieşi do Sakartveloşi
hukumetepes artikartişa qoropa kuğunan. Ekole- akole psikudut. Xolo
artikarti k̆ala voret. Ekole- akole ok̆ovibğet. Jur hukumetişi aras p̆roblemiti
varen. Lazuriti p̆ç̆arupt. Lazuriti vibirt. Aya domibağunan. Ğormotişen gexvameri qoropaten dopskidat.
Xelak̆aoba vižirat! Gogixta!
http://circassiancenter.com/tr/muze-tarihtir-soylesi-turkce-lazca/
