“Sovyeturi Gektala va yeçkindu k̆onna, Adiguri
Nena va skidasunt̆u!”
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri sumari çkimi ren K̆uban
Seauhmanni. K̆uban Seauhmanni ren circassiancenter.com
coxoni vebsait̆işi magedginepeşen. K̆uban Seauhmanni k̆ala
biyografi muşi, noçalişepe muşi, Çerkesepeşi Tarixi, Nananena, omralobaşi
artikartisoba, cera do “21 Mayisi 1864 Didi Çerkesuli Uçva”şen bğarğalit. Aya
noç̆are ren int̆erviu çkinişi. Ali İhsan Aksamazi. 12 II 2020)
+
Ali
İhsan Aksamazi: K̆uban Begi, ʒ̆oxle tkvani
biyografişen molamişinit do eşo gevoç̆k̆at, iqveni?! So do mundes dibadit? Namu
nʒ̆opulapes igurit? Mu mesleği giğunan? Çileri reti? Berepe giqonunani? Aʒ̆i so
içalişept? Namu nenape giçkinan? Dudi tkvanişen molamişinit, mu iqven!
K̆uban
Seauhmanni: Nananoğa Ank̆aras,
1958 ʒ̆anas dovibadi, Abzeghi baba, do Besleneyi nanaşen dovibadi.
Eskişehir- Anadolu Universit̆et̆işi, K̆omunik̆asyoniş Çkinobapeşi
Fak̆ult̆et̆işi (1980-1981) iptineri mezunepeşen vore. Sinemaş rejisori do
t̆elevizyoniş maç̆andine vore. Çileri vore. Edo Setenay coxoni ar k̆ulani bere,
K̆uban Jeani coxoni ar biç̆i bere komiqonun; Sosriqwa coxoni ar mota komiqonun.
Mesleği çkimişen t̆ek̆audi doviqvi. Mara amat̆oruli renevasyonişi
dulya vikip Amerik̆as. Oşke dereceten İngilisuri Nena do k̆ai dereceten Turkuli
Nena komiçkin. Nananena çkimi va miçkin!
Ali
İhsan Aksamazi: “Çerkesi”, aya t̆erimişi cinci mu noren?
Aya t̆erimi ipti mundes, miepeş k̆elen do miepe şeni
ixmarinu? Mcveşi orapes aya t̆erimi, “Çerkesi” ipti meçkineri
coğrafyas skideri mteli xalk̆epe şenii ixmarinu? Varna
artimajuranişa mzaxali namtini xalk̆epe şenii ixmarinu? Tkvan mu izmont aya
xali şeni?
K̆uban
Seauhmanni: “Çerkesi”, aya t̆erimi
şeni çkvadoçkva idiape koren. Aya coxo geodveren xark̆ik. Grek̆epeşen
Arabapeşa, Turkepeşen Farsepeşa ar ambarişen molapşinap. Tkvani coxo ren Ali
İhsani, mara ma Giorgi gicoxatşi, majurapekti aya coxoten giçinopasunonan.
Uk̆ule mteli kianak aya ağani coxoten giçinopasunon. Çkineburi xaliti eşo ren!
Galendon, K̆afkasya coxoni muxurişi tarixi, jeop̆olit̆ik̆uri xali ren dido
oxokteri do mğireri; eşo ižiren. Xvala k̆ult̆uri mutepeşi mance renan do mutu
var. Amuş gale k̆arta şeyi ren Urusişi, Alosmanişi, Moğolişi, Çinurişi
memskvanapu. Eşo giʒ̆vat; k̆artayik muşi meşrebiten ar tarixi doç̆areren
Adigepe şeni.
Mtini aşo ren: Çerkesi va ren çkini miletişi coxo. Çkini coxo ren Adige!
Andğaneri ndğas, namtini Adigepek ixmarnan aya zit̆a, Çerkesi, p̆olit̆ik̆uri
gagnapaten; xilafi ikipan. Eşo giʒ̆vat; ekoni xalkepeti Çerkesi şinapan. Aya
ren hak̆areti majura xalk̆epe şeni (Apxazi, Vubixi, Osi, İnguşi, Çeçeni do
Dağistanişi muxurepes skideri mteli xalk̆epe şeni)! Aya ren “Çerkesepeşi”
fant̆azi, Uçamzoğaşen Xazarişa “Didi Çerkesya” ren aya fant̆azi! Eşo giʒ̆vat;
amk̆ata k̆oçepe renan Turkiyeşi Turkuli faşist̆epeşi “Çerkesuli”
versiyoni.
K̆afkasyas skideri xalk̆epeşi artimajuraşa mzaxalobape ren muxuruli. Osetis
skideri xalk̆epes mzaxaloba uğunan. Çeçeni do Dağistanişi muxurepes skiderepeti
eşo. Mara Osepes do Çeçenepes çkar mzaxaloba va uğunan. Adigepesti
Apxazi do Vubixepe k̆ala mzaxaloba kuğunan, mara majurape k̆ala çkar mzaxaloba
va uğunan. Eşo giʒ̆vat; Jap̆onepe k̆ala Adigepes muk̆onari
mzaxaloba uğunan na, Çeçenepe k̆ala ek̆onari mzaxaloba miğunan!
Aya “mzaxaloba” ren mebažgeri mʒudi do mileti moğerdinu. Eya ren
çaçkveri, asti muxurişa idatşi, mtinoba k̆aixeşa
gažirenan.
Ali
İhsan Aksamazi: Andğaneri ndğas “Çerkesi” itkvinaşi, sum
goçkvaneri gza memogorupan: (1). “Çerkesi”, Uçamzoğaşen Xazariş mzoğaşa
Oçildre K̆afk̆asyaşi dixapes skideri mteli “Svalyari Xalk̆epeşi” oşkaruli coxo.
Amutenti “Apxazi- Adigepe do Naxo- Dağistanişi Xalk̆epesti “Çerkesi”
uʒ̆umernan. (2). “Çerkesi”, ren
xvala Adige-Apxazi- Ubixepeşi oşkaruli coxo. (3). Çerkesi” ren xvala
Adigepeşi coxo. Tkvan mu gažitenan aya megorupe şeni?
K̆uban
Seauhmanni: Nanadixas çkinis amk̆ata
oxokteri meguru va ren. Nanadixas “Çerkesi yado ar t̆erimi va ren do
emuşeni! Gzaşen ar k̆oçis k̆itxatşi, “Ma Çerkesi vore” yado çkar mitik
nena va gegiktirasunon; emk̆ata k̆oçi va gažirenan. “Ma Adige voreya”
giʒ̆vasunon em k̆oçik do mutu var! Tkvani eya meguru ren Turkiyes skideri
mantini k̆oçepeşi do Turkiyeşi galeni p̆olit̆ik̆apeşi k̆udelepeşi mʒudi.
Turkiyes skideri K̆afk̆as-cinconi mohacirepe, ‘K̆afk̆as-Turkepe” yado
molişinu. Aya rt̆u Turkiyeş Cumhuriyetişi oxenʒaleşi organizasyoni.
Çkvadoçkva xalk̆epe ar pot̆as molaxunu do oktalu ren perpu do emuşeni. Miletik
žiropt̆u p̆ap̆axi- getveri do fişek̆luği- dolokuneri k̆oçepe do entepes
“K̆afk̆as-Turki” uʒ̆umert̆es. Eşo iquşiti, P̆ap̆axi- getveri do fişek̆luği-
dolokuneri Urusuti, K̆azak̆iti, Gurciti, xolo Azeriti “K̆afk̆as-Turkepeşen”
rt̆u. K̆omunik̆asyonişi tek̆nolojişi meşveluten, dido k̆oçis
minoba muşişen dobağine ambari aqu. Aşotenti k̆oçepes
oxvaʒ̆unes; artneri xalk̆epeşen vardo çkvadodoçkva xalk̆epeşen
renan.
İpti Osepe gok̆uʒxes do naşkves aya “K̆afk̆as- Turkoba”. Edo mtini coxo do minoba
mutepeşiten ok̆oibğes. Ek̆uleti Apxazepe gok̆uʒxes!
K̆oçepe nosişa komoxtes; aya kozires. Ek̆uleti “K̆afk̆as-Turkepeşi”
coxo “Oçildre K̆afkasyurepeşa” goktires. Aya coxo
ixmarinu xut-vit ʒ̆anaş morgvalis. Mara aya coxoşa nç̆elati dvark̆inu.
Aʒ̆it” “Didi Çerkesya!”, moda iqu. Aya coxo ixmarinen
aʒ̆i. Jure neçi do vit ʒ̆ana şk̆ule, amk̆ata çaçkveri nenape va
doskidasen; ma eşo vizmon. Ginže nenaşi mk̆ule; K̆artayik meşrebi muşiten
ixmars aya t̆erimi, “Çerkesi”. Çkimi notkvaleten, “Ma Çerkesi var, Ma Adige
vore!”!
Ali İhsan Aksamazi: Çerkesepes
hemi Altin Ordaş Oxenʒale k̆ala, hemiti uk̆açxeni orapes yeçkinderi xanoba
k̆ala mu munasepet̆epe uğut̆es? Entepeşi aya munasebet̆epeşen molamişinit mu
iqven? Artneri orapes Çerkesepes Urusi mapaskirobape k̆ala mu munasebetepe
uğut̆us? Uk̆açxeni oşʒ̆anurapes Çerkesepes, K̆irimişi Xanoba do Alosmanişi
Oxenʒale k̆ala mu munasebet̆epe uğut̆es? Entepeşi aya munasebetepeşenti
molamişinit, mu iqven!
K̆uban
Seauhmanni: Ma ist̆orik̆osi va
vore. Mara “tarixişen” molapşinapt, ʒ̆oxle ar dulya mskvaşa
oxovoʒ̆onat. Andğaneri ndğaşen ambari mepçat. Ptkvat, int̆ernet̆i va
ren, videoşi sait̆epe va ren, mobiluri t̆ilifoni va ren, suretiş mak̆ina va
ren, mara xvala kart̆ali-k̆alemi koren! Edo ist̆orik̆osepek
andğaneri ambarepe ç̆arupan. 2020 ʒ̆anaşi Turkiyeşen ambaroni tarixişi
ketabepe, çkin 150 ʒ̆anaşk̆ule vik̆itxatşi, mu iqvasunt̆u? (Andğaneri
ndğalepeşen misali mekçat) Aya tarixi Fesoni K̆adirik ç̆araşi, cenneti steri
Turkiyeşen molaşinasunt̆u;
Alamanyaşi çinoberi tarixiş p̆rofesori Ogust̆
Vink̆lerik ç̆araşi, cehennemi steri Turkiyeşi tarixişen molaşinasunt̆u;çkinti
entepeşi aya noç̆arepe eşo vik̆itxamint̆es.
Eşo giʒ̆vat; k̆oçepe do muessesepeşi toliten, tarixi ren subjekt̆uri spero.
K̆artayik meşrebi muşiten ar tarixi ç̆arups do eşoti eya doloç̆areli tarixi
oxoʒ̆onaps! Urus-Alosmanişi lima, ar Urusi ist̆orik̆epeşi ketabişen,
arti Alosmanuri ist̆orik̆epeşi ketabişen ik̆itxit, artneri reni? Var! Namus
quci mepçaten?
Adigepeşi tarixi eşo vik̆itxatşi, ar k̆at̆ast̆rofi
kobžiraten. ʒ̆oxleni orapes çkinti “Fesoni K̆adiri” va miqount̆es do
emuşeni. Tarixuri “odudepe’’ ç̆areli renan Urusi, Alosmanuri do Avrup̆uri
ist̆orik̆osepeşi noçalişepeşen. Emuşeniti entepeşi noç̆arepe
vik̆itxaşi, miletik Adigepeşi tarixişen mk̆itxaşi, tedirgini
doviqver. Çkin svalyari ist̆orik̆osepe va maqves do emuşeni. Mişi tarixişa
moxva, nena gegiktira ma aʒ̆i?
Tarixi çkinişi emindroneri oras skideri ist̆orik̆osi va miqounan! Emindros
doloç̆areli tarixi va miğunan. Emuşeniti emindroşi tarixis vardo, andğaneri
ndğa çkinis do Xabze çkinis (Adigepeşi mcveşi oskidus) becitoba mepçap. Xabzek
tarixi çkinişen mç̆ipaşa ambarepe momçapan; ma aşo vizmon.
Eşo giʒ̆vat; Xabze çkinis k̆oçinuri k̆anonepe kuğun, nt̆eri oxori çkinişa
moxtaşi, açkva nt̆eri çkini va ren sumari çkini ren; dixa çkinişi doloxe mtelo
sumari çkini ren nt̆eri çkiniti. Oxori çkinişi doloxe, dixa çkinişi
doloxe nt̆eri çkiniti sumari çkini, manebra çkini işinen. Çkin amk̆ata adetepe
komiğunan. Majura dobadonape şeniti, aya gagnapa komiğunan; manžagere
dobadonape k̆ala niza oxvenu do ok̆ok̆idinuşi k̆ult̆uri va miğunan çkin.
Ali İhsan
Aksamazi: Alosmaniş Oxenʒales
tesiri kuğut̆u K̆irimi Xanobaşa. ʒ̆oxle do aya tesiri şk̆ule,
Çerkesuli t̆omepeşen Abzexepe, Besleneyepe, Bjeduğepe, Yegeruk̆uayepe,
K̆abardeyepe, Maxoşepe, Mamxiğepe, Nat̆uxoyepe, K̆emirguveyepe, Hat̆uk̆oyepe,
Şapsiğepe, Janepe; entepeşi doloxe aya t̆omepes mu suverepe uğut̆es gamamala,
mancoba, ok̆ortuşi speros? Oput̆e- noğaş rdala mu xalis rt̆u? Mu
cera uğut̆es ? Krist̆ianobak do İslamobak, Çerkesuli t̆omepeşa mu tesiri
oğodu? Aya t̆omepes mu munasebet̆epe uğut̆es artimajura
k̆ala? Galeni nt̆erişa nodgitinu şeni xes xe meçameri rt̆es?
K̆uban
Seauhmanni: Alosmanişen
ʒ̆oxleti, ek̆uleti; Sovyeturi gektalaşakis, Adigepes kuğut̆es feodaluri
skidala. Didopeten zenişi muxurepes skidut̆es; xaçka do maçxomobaten skidut̆es.
K̆arta feodaluri sist̆emis steri, Adigepes didi- ç̆it̆a oşepeten begobape
kuğut̆es. “Tha” coxoni ar Ğormotiten xvamupt̆es
Adigepek. Krist̆ianobakti do İslamobakti tesiri va oğodu Adiguri
lamtinalaşa. Dido k̆ap̆et̆i lamtinaluri adetepe kuğut̆es do emuşeni.
(Diasp̆oraşen va molapşinap) andğaneri ndğasti, nanadixaşa tesiri va oğodaps
cerak. Didopeten çodinuri ʒ̆anapes yeçkinderi İslamist̆uri t̆erorik tesiri va
oğodu Adigepeşa do emuşeniti entepeşi doloxeşen emk̆ata t̆erorist̆epe va
gamaxtu; aya ren dido beciti nişani aya speros.
Didopeten Mozdok̆işi Adigepe Krist̆iani, majurapeti Muslimani renan; eşo
içkinen.
Maxorobaten Adigepe ç̆it̆a xalk̆epeşen renan. Emuşeniti dido maxoroboni
oxenʒalepek udodginu Adigepeşi dixapeşa nank̆apes do raxat̆i va meçes.
Adigepekti xes xe meçameri galeni nt̆erepeşa nodgites.
K̆arta k̆oçis unon lamtinala muşişi “guramepe”. Adigepesti amk̆ata
vit̆epeten “guramepe” komiqounan. Mara aya t̆erimi, “guramoba” ren epto
izafuri. Dudi mutepeşi omʒkvu şeni, Ardido dobadonamşine çkinik ar k̆alsik̆uri
p̆aşuraşen molaşinaps. P̆aşura eşo ren: Adige k̆omut̆ani ren Urusi k̆omut̆ani
k̆ala. Adige k̆omut̆anik ʒ̆k̆aris cumu uk̆ateps. Edo cumu ndğulun: Adige
k̆omut̆anik eşo zop̆ons: “Hele ar moʒ̆kedi, ziropi? Cumu dondğulu. Çkinti cumu
steri voret. Tkvani k̆ala va ok̆ovak̆idatşi, çkinti ʒ̆k̆aris cumu steri
viqvert.” Ok̆vak̆idinen, gurami çkini icginen!
Oşkeyulvaşi k̆oçepek ot̆ok̆rit̆ik̆is va qoropan. Dudi muşi
ok̆irit̆ik̆uşen ink̆raxi kuğun Oşkeyulvaşi k̆oçis! Andğaneri ndğalepes,
-didopeten- diasp̆oraşi Adigepe asimilasyon-oğoderi renan!
Emuşeniti Oşkeyulvaluri k̆oçepeşen dido Oşkeyulvaluri renan!
Amk̆ata guramobaşi p̆aşurape do “genosidi
moğodes” yado omgaruten, aʒ̆i dido p̆at̆i xalis renan. (Diasp̆oras
ar k̆oroʒxaten sum milyoni, ar çkva k̆oroʒxaten xut milyoni Adige skidun) mara
ar-jur nesili şk̆ule, nananena muşişi mğarğalu çkar miti va doskidasunon diasp̆oras;
eşo vizmon ma. Nananena muşişi mğarğalu çkar k̆oçi va doskidasunon! Eşo
giʒ̆vat; andğaneri Norveç̆işi maxoroba k̆onari k̆oçis nananena gundunasunon Aya
ren dido guriş meç̆voni.
Emuşeniti “ʒ̆k̆ari -cumuşi” gurami va ren çkimi
goʒ̆oncğoneri. “Çkini guramapek” k̆iciten nt̆eri k̆ala
ok̆vak̆idet̆es, mara kianaşi dobadonapek uk̆oreʒxu
universit̆et̆epeti kidupt̆es. “Çkini guramapes” aya dulyapeşen ambari va
uğut̆es.
Ali İhsan
Aksamazi: Ginonan na, aʒ̆iti
komoptat 19. oşʒ̆anuraşa! ʒarobaşi Rusya, Alosmanişi İmp̆eria, Didi Brit̆anya
do Fransa şeni, K̆irimişi Xanobas do Çerkesiyas mu becitoba uğut̆u? K̆irimişi
Limak hemi K̆irimişi Xanobaşa do hemi Çerkesiyaşa mu tesiri oğodu? Miepeşi
ittifak̆epe yeçkindu? Emindros, ʒarobaşi Rusya k̆ala, Alosmanişi İmp̆eria
k̆ala, Didi Brit̆anya k̆ala do Fransa k̆ala Çerkespes mu
munasebet̆epe uğut̆es?
K̆uban
Seauhmanni:
İrote alt̆ernat̆ifoni osimaduşa toli komiğun ma. Dudi çkinişen do dobadona
çkinişen gondginuten molapşinatşi, ek̆uleni mtini ambarepes govişaşaten.
K̆lasik̆uri notkvale ren; Urusepe şeni K̆afkasya ren Uçamzoğaşa gextimuşi gza;
eşo itkven. Aya dulyapeşen uambare k̆oçikti “Adigepeşi dixape T̆rak̆yaşen
Bulgaristanişa, Romanyaşa, Uk̆raynaşa, taa Batumişakis ren” yado isimadeps;
“Uçamzoğaşa xvala Adigeyis zoğap̆ici uğun!” yado isimadeps. Mara dulya eşo va
ren. Mara aya p̆ropagandaten dixape çkinişi becitoba
moʒ̆irapan. Kianas k̆arta dobadonas becitoba muşiten renoba kuğun;
çkar dobadona ubecitoni va ren kianas! Bulgaristanişen molapşinat! Arnavudistanii?
Zimbabvei? Tunusii? So voret, aya beciti va ren, mara mu vikipt, aya ren
beciti!
Urus-Alosmanişi limapeşi orapes, Alosmani k̆ala dodgites; emuşeniti aya
dodgitaşi pasi dido monk̆a meoʒxes Adigepek.Adigepek muşeni Alosmanis
numxvaces? Adigepes “cenneti” ikadinu do emuşeni. NamtiniAdige begepe “paşa”
iʒxunu do aya mʒudişi va rt̆u!
Didopetenti 1864 ʒ̆ana şk̆uleni k̆at̆ast̆rofi rt̆u didi ibreti majura xalk̆epe
şeni. Adigepe, Alosmanişi limanepeşa oxtimu şeni Alosmanişi armadaşi k̆aravape
çumert̆es, eşo omudi ikipt̆es Alosmanişa. Mara Alosmanişi armadaşi k̆aravape
vardo k̆oçiş tacirepeşi mot̆axeri k̆aravape kožiresşi, Adigepes mtini dulya
k̆aixeşa oxvaʒ̆ones. Mara dido yano rt̆u. Alosmani Sarayis skideri Adige paşape
dido k̆ai xalis t̆es. Am gvaneri do korbala paşapek ar k̆ele luqu imxort̆es,
majura k̆ele topuri. “K̆afk̆asyaşi Tarixi” iç̆arinet̆u do oşşilyapeten k̆oçi
dişkvidu qini Uçamzoğas do gondines. Noğa T̆amt̆raşen K̆efk̆enişakis,
zoğap̆icişi çkvadoçkva svalepes uʒ̆k̆areli- ugyareli- umenceli- xarmeli
doskides do eşo doğures.
Namtinepek “Urusepek genosidi qvesya” tkumernan, aʒ̆i amk̆ata k̆oçepes
pk̆itxat: Mik qu genosidi? Urusepeki? Alosmanik do namtini Adige begepeşi
k̆oalisyoniki?
Mu iqven, gza momçit do aʒ̆iti tkvani k̆itxalaşa komopta: “K̆irimiş Limak do
K̆irimiş Xanobak Çerkesyaşa mu beciti tesiri oğodes? Aʒ̆iti aya dulyaşa
komoptat! “Mu ittifak̆epe yeçkindu aya limaşi oras?
Emindros, ʒarobaşi Rusya k̆ala, Alosmanişi İmp̆eria k̆ala, Didi
Brit̆anya k̆ala do Fransa k̆ala Çerkespes mu munassebet̆epe
uğut̆es?”
Giʒ̆vit, eşo rt̆u, eya xalis t̆u!Adigepeşi
emindroneri goʒ̆oncğonerepek xilafi mencelis numxvaces. Aya ren mtini tarixi.
Majura noç̆arepe ren xvala ketabişi but̆k̆ape! Ginon ik̆itxi, ginon var; ginon
ʒxuni, ginon var; ginon mok̆ʒ̆ondas, ginon var; icer, ginon var!
Ali İhsan
Aksamazi: Şeyx Şamilişi nodgita
tesironi rt̆u Dağistani do Çeçenistanişa. Edo Şeyx Şamilik ʒarobaşi armiaşa
nodgitu eçi ʒ̆anaş morgvalis; eşo matkven. Mu rt̆u aya dulyaşi şinaxa? Mara
Çerkesepeşi doloxe tesironi va rt̆u. Şeyx Şamili. Muşeni? Mu rt̆u aya dulyaşi
şinaxa? Çerkesepek Şeyx Şamilis va numxvaces. Muşeni?
K̆uban
Seauhmanni: Şeyx Şamil rt̆u
andğaneri ndğaşi (İŞİD-işi goʒ̆oncğoneri) Bağdadi. Mteli K̆afkasya şeriatiten
oktalu unt̆u Şeyx Şamilis. Turkuli lamtinalas irote K̆afkasyas skideri mteli
xalk̆epeşi k̆ult̆uri, cera, nena artneri ren; eşo ogures. Emuşeni Şeyx Şamili
ren K̆afkasyaş oxoşkvinaşi malime yado iceru k̆oçepek. Mara dulya eşo va ren.
K̆oçik miletis dudi kanok̆vatu; vit̆epeten çili uqount̆u; oşepeten
cariye uqount̆u; xe gedveri muxurepeşi ganimet̆iten skidut̆u; amk̆ata maşeriate
rt̆u.
Xolo giʒ̆vat; ar Osis ar Lak̆is, ar Apxazis, ar Çeçenis mengapinoba va
uğun. Osepe do Apxazepe Krist̆iani renan, Çeçenepe do İnguşepeti
Muslimani! Nenape mutepeşişen va molapşinaminon. Ar Adiges ar Çinuri k̆ala
eşo-aşo ağarğalen, mara ar Osi k̆ala var! Ekoni xalk̆epeşi nenapeti dido
goçkvaneri ren! K̆ult̆uri mutepeşiti artneri var, goçkvaneri ren! Oç̆k̆omalepe
mutepeşiti eşo! Xoronepe mutepeşiti goçkvaneri ren! Yunanuri Sirt̆ak̆i do
Turkuli Zeybek̆uri xoroni, uçkine k̆oçi şeni artneri ren. Çkinerk̆oçis aya
dulya k̆aixeşa oxvaʒ̆onen!
Şeyx Şamilis aya çkvanerobaşen ambari va uğut̆u, emuşetini va oxvaʒ̆onu
mtinoba! Çkva muepe va oxvaʒ̆onu emus? Va oxvaʒ̆onu Xabze! Şamili rt̆u
Avar-cinconi ar Dağistanuri! Solen açkinas Xabze! Xabzeşen
ambaroni do aya gagnapaten skideri k̆oçi va skidun şeriatişi k̆aidepeten!
Entepeşen ariten skidasunon, çkva gza va uğun! Adige ağanmordale biç̆epek do
k̆ulanepek artneri svas ç̆umanişakis deli steri xoronapan do ibiran. Namu
şeriatiş dobadonas aya dulya gaxvenenan? Şamilik Adiguri lamtinala mek̆arbinu
şeni gzalepe gorupt̆, mara, Adigepek emus gza va meçes. Dobadona çkimis
Muslimani Adigepekti “Bismillahiten” dğaginža şeni vot̆k̆a şupan! İslamobaşa
Şamili steri toli va uğunan; aya aşo giçkit̆an! Xabze do şeriat̆işi skidalape anksi ren artimajuraşa.
Emuşeniti xvala Adigepek var, Apxazepekti do Osepekti va numxvaces
Şamilis. ʒ̆oxleşenti giʒ̆vit, eşo, Çeçenepeşen do Dağıstanişi muxurepeşen numxvaces.
Ali İhsan
Aksamazi: ʒarobaşi Rusyaşi
armiapek Alosmanişi armiapes geocginu do skideri diʒxironi oğodape şk̆ule, 21
Mayisi 1864 ʒ̆anas Çerkesepe geit̆k̆oçinu dixape mutepeşişen; uçvaşi
gzaleps Çerkesepes t̆rajedepe aqves. Edo Çerkesepe doşibğes. Andğaneri ndğas
namu dobadonapes skidunan? Muk̆o maxoroba uğunan? Nena mutepeşi oskedinuşi xali
uğunani andğaneri ndğas?
K̆uban Seauhmanni: Uçva ren
dido oxokteri do ginže dulya. Xoloti qini diʒxironoba do nositen, aya dulyaşen
molaşinu domaç̆irnan. 1864 ʒ̆anaşi t̆rajedis sum didi nena- gemktiru kuğun! Arteri ren ʒarobaşi Rusya; majura ren Alosmanişi
Oxenʒale; irişen beciti masumani ren Adigepeşi begepe! Oşşilyapeten k̆oçişi
ğuraşen aya sumi ren nena- gemktiru.
Didopeten Turkiyes Adigepeşi diasp̆orak urusepeşa nt̆eroba ikipan
dido ginže ʒ̆anapeş morgvalis; Turkuli oxenʒaleşi meşveluten ikipan aya
nt̆eroba. Mtini giʒ̆vat; Turkiyeşi Rusya p̆olit̆ik̆aşi
p̆ionoba ikipan entepek. Eşo giʒ̆vat; p̆ap̆ulişp̆ap̆ulepe çkinik xilafi doqveret̆es
1860-oni ʒ̆anapes, Turkiyes NGO-epekti artneri xilafi ikipan 2020 ʒ̆anas.
Ambari va momçes do va momçapan mara, ma ambari
komiğun mtini dulyaşen: 1864 ʒ̆anas uçveri maxorobaşen vit fara dido maxoroba
Alosmanişa komoxtu 1900-oni ʒ̆anape şk̆ule; entepes moxtimu unt̆es do emuşeni. “Cennetişa
mevulurtya” zop̆ontes; eşo xoroneri-bireli komoxtes Alosmanişa. Mara mitik aya
ambarişen va molaşinaps. Aya ambarik Urusepeşi nt̆erobas va numxvacups do
emuşeni!
Mara k̆aixeşa miçkit̆an, Adiguri diasp̆ora kuğun seriozuli p̆roblemepe. Sulalepe
çkinişi coxope dido beciti ren. Vit̆oşi ʒ̆anaşen doni vixmart aya coxope. Dudi
çkimişen giʒ̆vat; maxk̆emepes arzuxali komepçi, mara xoloti sulale çkimişi coxo
resmuri oxmaruşa gza va momçes. Resmuri dulyape şeni xoloti Turkuli gvari
oxmaru domaç̆irs.
Turkuli nenaşa moxva gvarepe p̆roblemi va ren. Eşo giʒ̆vat; Duman, K̆ip, K̆as,
Yağan, T̆ok̆ steri gvarepe. Mara oç̆aru do ok̆itxuten Turkuli nenaşa xark̆i
gvarepeşa çkar gza va meçapan, maxk̆emes arzuxali meçatşi, aya
k̆abuli va ixvenen; aya dulya aşo ren. Belcetuque, Haguare, Gubj, Apejıgh,
Wunaşe, Melgosh steri gvarepes gza çkar va meçapan.
Turkiyeşi Adigepes çkar k̆ult̆uruli gza va meçapan.
Adiguri gvari miğut̆an ya ptkvat na, Turki menabre çkimikti astaxolo reaksiyoni
momçaps: “Siti sep̆arat̆isti rt̆iia!” Aşo k̆ibiri moʒ̆iraps manebra çkimik. Ar
k̆oçis “ho, Cuma çkimi, ma sep̆arat̆isti voreya” atkveni? Xoloti gvari goktiru
şeni am k̆oçis menceli aqveni? Asti “xain Çerkes Etemi” şeni xveneri uca
p̆ropagandaten pskidurt çkin; mik maxk̆emes arzuxali meçasunon? Çkar mitik! Va
meçaps mitikti!
Turkiyes Adiguri diasp̆orak Urusişi didelçobaşi ʒ̆oxle p̆rot̆est̆ope ikips, aya
vardo Çerkesuli gvarepeşi yezdimu şeni maxk̆emepeş ʒ̆oxle gza ogoru çkva
pelaperi ren. Mcveşi gvari va giğut̆aşi, si mi re! Sari çekmaloni Memed Ağa!
Eşo va reni?
Adigepe skidunan kianaşi k̆arta svas; aya ren guriş meç̆voni ambari, mara aşo!
Maxaroba mutepeşi dido ren Turkiyes. Ek̆ule Urduni do İsrailis skidunan.
Ç̆iç̆ita maxorobaten Amerik̆asti skidunan. Avrup̆aşi çkvadoçkva dobadonapesti
skidunan.
Ali İhsan Aksamazi: Sovyeturi-Rusya
do Sovyetistanişi oras, Nanadixa K̆afkasyaşi Çerkesepek namu lamtinaluri
p̆rosesepe aqves? Muepe gatkvenan?
K̆uban Seauhmanni: Sovyeturi
Gektala va yeçkindu k̆onna, Adiguri Nena va skidasunt̆u; ma aşo vizmon. Xvala
nena var, Adigoba va doskidasunt̆u çkar speros. Gumaşi gektalak Adiguri
mç̆araloba komomçes. Urusi ʒarik oxorepe ok̆omixves, mara Sovyet̆uri sist̆emik
memişveles tuğulaten ağani oxori ok̆idus; feodaluri sist̆emi nik̆arbinu.
Çkinoba- maxeşnoxvene- nçaroloba do majura speropes dido gecgineri diqves
Adigepe.
Ali İhsan Aksamazi: Sovyetistani
dilixvu 1991 ʒ̆anas; emindroşen andğaneri ndğaşakis Rusya
Federasyonis skideri Çerkesepes mu lamtinaluri rdala aqves? Muepe gatkvenan?
K̆uban Seauhmanni: Nanadixa
çkinis va gundunu Sovyeturi oraşepen genomskide mogapape Rusyaşi Federasyonişi
doloxe. ʒarobaşi oras steri, majura ar darbe va gemçes. Ho, açkva izafuro çkva
modernuri ar kianas pskidurt; aya ren skidala çkinişi avant̆aji. Ho, jur fara;
nanadixa çkimişa mendapti. Dido ginže oraş morgvalis ek pskidi. İptinero muepe
kobžiri nanadixas, entepeşen molapşinaminon aʒ̆i: Ekoni Adigepe dido k̆ai
xalis renan nç̆aralobaşen sp̆ort̆işa, maxeşnoxvenobaşen çkinobaşa; diasp̆oraşi
Adigepeşen oş fara k̆ai xalis renan; ma eşo kobžiri. Noğape mutepeşi,
kuçape mutepeşi modernuri xalis t̆u. K̆oçişa hurmet̆i oğodapan ekoni Adigepek.
Skindinaşa hurmet̆i oğodapan ekoni Adigepek. Arabape dido mcveşi rt̆u, mara
dido memskvaneri kuçape, gzalepe kuğunan. Dido memskvaneri sist̆emi uğunan. Edo
eya sist̆emikti ekoni Adigepeşi omordinus nuşveleren. (2012 ʒ̆anaşi
resmuri maxorobaten) 150 vit̆oşi k̆oçi skidun nananoğa çkini Mayk̆opis. K̆arta
ʒ̆anasti Kianaşi şamp̆iyonepe gamulunan nananoğa çkinişen sp̆ort̆işi speros.
Musik̆i do xoronişen çkar mutu va molapşinap; asti eya mteli kianas k̆aixeş
uçkin.
Ali İhsan Aksamazi: Turkiyeşi Çerkesepes
kuğunan Latinuri Albonişen yeçkindineri ar alboni; aya komiçkin ma. Namtini
Çerkesi Gamantanerepek nodgitupan Latinuri Albonişen yeçkindineri aya Çerkesuli
Albonişa. Namtini gamantanerepek reak̆siyoni meçapan. Aya xali şeni tkvan mu
izmont?
K̆uban Seauhmanni: Adiguri Nena
ren dido meç̆ireli nenapeşen arteri mteli kianas; eşo işinen. Guelvaluri
Adiguri Nenas k̆uğun 64 bonca! Diasp̆oraşi Adigepek Lat̆inuri Albonişen dido
molaşines; doğarğales. Miçkit̆an; aya dulya şeni diasp̆oras nenaş gektiruşi
menceli va uğun; umçane va ren. Muç̆o axvenen diasp̆oras? Diasp̆oras Adiguri
nʒ̆opulape reni? Adiguri gazetape, jurnalepe, dersiş ketabepe, nç̆aralobaşi
eserepe reni? Eya Lat̆inuri Alboni so axmarenan? Aya pelaperi dulyapeşen va
ren! Asti doğarğales do eşo elaskidu eya alboni. Jur nesili şk̆ule Adiguri
Nenaşi mğarğalu miti va doskidasen diasp̆oras. Lat̆ini iqvaşi, va iqvaşi, mu
iqvasunon. Kuças aya nena va iğarğalinen, emuşeniti ğurasunon.
Ma eşo vizmon: K̆iriluri Alboni ixmarinas. Jur mizezi komiğun ma. Maartani:
Nanadixa çkinişi lit̆erat̆uri K̆iriluri Albonişen yeçkindu. (oş şilyapeten
gamiçkvineri odude koren; amtepeşen molapşinap ma) Amtepe Lat̆inuri Abonişa
goktiruşi menceli va uğun diasp̆oras. Mjoraşen, Yulvaşeni do Geulvaşen ambari
va uğunan. Majurani: Namu Lat̆inuri boncape iqvasion? Адbıге (Adige) muç̆o
iç̆arinasunun Lat̆inuri Alboniten?
“Adığe” ç̆arupt na, Turkuli nenaşen uambare Adigepes muç̆o
ak̆itxenan “ı” do “ğ” ? Majura boncape; “ç”, “ş”, “ü”,
“ö” mu iqvasion? Aʒ̆i gk̆itxat; ‘’Ê’’ muç̆o gak̆itxenan tkvan?
Çexuri Nena va giçkinan na, aya bonca va gak̆itxenan! Edo xolo K̆arta k̆oçis
Turkuli k̆lavye va uğun; emk̆ata k̆oçis aya boncape muç̆o aç̆aren?
Zit̆apunape mu iqvasunon; ayati miçkit̆an
Ginže nenaşi mk̆ule, Lat̆inuri Albonis omxvacu ren Adiguri Nenaşi
ğuras omxvacu! Aʒ̆işakis Lat̆inuri Albonişen çkar mutu va yeçkindu.Edo
K̆iriluri Alboni meç̆ireli va ren; ar-jur dğaşi doloxe aguren ar k̆oçis.
Adiguri Nena va miçkin, mara K̆iriluri alboni ar-jur ndğalaşi doloxe maguru ma.
Edo mskvaşa vik̆itxup do p̆ç̆arup ma. K̆iriluri
Alboniten ç̆areli Adiguri t̆ekst̆epe vik̆ixti do nana çkimik Turkuli
muşi emedeni miʒ̆u. Aşotenti ç̆it̆a- ç̆it̆a viguri mati.
Ali İhsan Aksamazi: K̆uban Begi, dido şukuri
giʒ̆umert. Çkva k̆itxala va miğun. Tkvan otkvaluşi çkva nena giğunan na,
eti miʒ̆vit, mu iqven! Pimpili dixaşa!
K̆uban
Seauhmanni: Ma şukuri giʒ̆umert,
k̆ult̆uri do tarixi çkinişi ambarepe miletis ognapapt do emuşeni. Aʒ̆i çodinuri
mesaji komiğun ma: Turkiyes skideri mteli xalk̆epeşi ağanmordalepes toli
aqvan çkinobaşa, maxeşnoxvenobaşa, sp̆ort̆işa. Aya ren irişen mencoloni
gza k̆ult̆uri oçvalu şeni. Limaş ajit̆at̆orepeşen do entepeşi uğnose
k̆elenarepen omendarnuşi gzalepe goran ağanmordalepek; entepes aya vak̆vandep
ma. Çkini steri ç̆it̆a maxoroboni xalk̆epes dudi mutepeşi aşoten k̆aixeşa
oçvaluşi menceli aqven; ma aşo vicer. Cumaloni qoropaten …
https://shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com/2020/02/kuban-seauhmann-konusuyor.html
