“Berek va imgaraşa,
mitik buži va çaps!”
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri
çkimi ren Musa K̆araalioğli. Musa K̆araalioğli ren çkineburi gemabirepeşen,
k̆ult̆urişi k̆oçepeşen arteri. Muşi coxo 2003 ʒ̆anaşendoni dido fara mignapun
ma. 2003 ʒ̆anas gamiçkvineri ar albumi kuğun. Albumi muşis coxons „Xinci“. Aya
rt̆u iptineri albumi muşi; eşo komşuns aʒ̆i. Gamiçkvineri majura albumiti
kuğun. Majurani albumi muşis coxons „Oropa“. Musa K̆araalioğlik hemi ibirs
hemiti birapape muşişi t̆ekst̆epe ç̆arups. Artikartişen mskva do gagnaponi
Lazuri t̆ekst̆epe kuğun Musa K̆araalioğlis. Lazuri t̆ekst̆epe muşişen arterik
eşo miʒ̆umernan:
“K̆oçi steri kort̆are/ Nak̆o nena
giçkin, hek̆o k̆oçi re si/ Nana nena va giçkin na, çkar k̆oçi va re si/ ( …)
Lazuri Nena doboxvamt, çkun çkuni xepete/ Gaşkurinen mutxaşen, mi noreti
gatkfen…”
Amk̆ata k̆apet̆i minobaşi zmona
do gagnapa kuğun Musa K̆araalioğlis. K̆alemi muşiti dido k̆ap̆et̆i ren. Sersi
muşiti ren kimoluri do davuduri. Ma, muşi Lazuri do Turkuli birapapes
vusiminaşi, lai andğaneri dğas va vore, dido mcveşi oras doviqver; Mapa
Gubazişi oras doviqver; gurişa k̆ap̆et̆oba momixteps. Amk̆ata k̆ap̆et̆i
mistik̆uri menceli kuğun emus. Musa K̆araalioğli k̆ala bğarğali ma. Aya ren
çkini noğarğale çkinişi t̆ekst̆i. Ali İhsan Aksamazi. 22 XII 2018)
+
Ali
İhsan Aksamazi: Musa Begi, ma miçkin, tkvan
Viʒ̆uri ret. İpti biyografi tkvanişen bğarğalat, molamişinit, mu iqven! So do
mundes yeçkindit? Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu dulya ikipt? Aʒ̆i so skidut?
Çileri reti? Berepe giqonunani?
Musa
Karaalioğli: So dovibadi, so yepçkindi; aya k̆itxalas
nenaşgektiru ren perpu; noğa Viʒ̆eşi oput̆e Ç̆anap̆etis dovibadere,
yepçkindere. Mundes dovibadi, mundes yepçkindi; aya k̆itxalas nenaşgektiru ren
armʒika meç̆ireli. Ma geç̆k̆apuroni nʒ̆opulas gevoç̆k̆işi, iç̆arineren dobadaştariği
çkimi, emindros ik̆aidineren dobadaştariği
çkimi. Aşo iquşiti, mexole iç̆arineren dobadaştariği çkimi. Emutenti 01
K̆undura1956 iqveren çkimi
dobadaştariği. Nana do nandidi çkimişi nenaten, mtini dobadaştariği çkimi ren 24 Xrist̆ana 1957;
didi ixtimaliten, aya ren mtini dobadaştariği
çkimi. Xçe yak̆a do uça goʒ̆ak̆iraleten oput̆e çkimi Ç̆anap̆etişi geç̆k̆apuroni
nʒ̆opulas; k̆ost̆iumi, k̆ravati do kuditen oşkenoni nʒ̆opula noğa Viʒ̆es;
Liseti noğa Arkabis doviguri. Uk̆uleti sinifiş
mamgurapalobaşi burmeşen dovimezuni ma. Uk̆ule mexole sum ʒ̆anaş
morgvalis mamgurapaloba do maktaloba dop̆i.
1980 ʒ̆anaşi geç̆k̆ala rt̆u,
Alamanyaşa mepti. Nenaş gamantana şk̆ule, noğa Munixişi Pedagojişi
İnst̆it̆ut̆is doviguri. Ekoni gamantana çkimi şk̆ule; dido meç̆ireli
rt̆u, mara oçalişuşi izni maqu 1986 ʒ̆anas. Uk̆uleti noğa Munixişi ar
ağanmordalobaşi muesseses oçalişus kogevoç̆k̆i ma. Mk̆ule ora şk̆ule,
ağani ar dulya mažiru noğa Nurnbergis. Edo ma dovibargi eya noğaşa. Ekoni
Ağanmordalobaşi Dayras mxuci mepçi jur ʒ̆anaş morgvalis. Turkiyeluri berepe
şeni içalişept̆u do nʒ̆opulaşi maktaloba do berepeşi ocağape ok̆onç̆u noğirapt̆u
eya dayrak; aya dulya ixvenet̆u meçkineri ar p̆rojeten. Jur ʒ̆ana şk̆ule,
K̆ult̆uriş Dayraşa mendapti do noğaşi ar rayonişi K̆ult̆uruli Şkaguris
doviçalişi. Didopeten Turkiyeşen moxtimeri k̆oçepeşi k̆ult̆uruli faaliyetepe do
gamantanapes omxvacu şeni doviçalişi. Guma 2004 ʒ̆anaşendoni, ar k̆ult̆uruli
şkagurişi maktaloba vikip ma. Aya şkagurik k̆ult̆uruli faaliyetepe do gamantana
meçaps mteli lamtinalas. Amuş gale, fursat̆i do ora maqvaşi, muzik̆işi
noçalişepe vikip do sinema do seriali filimepesti rolepe vosağup ma. Çileri
vore; ar k̆ulani do ar skiri komiqonun. K̆ulanik iguraps medya- ç̆andinaşi
burmes. Skiri çkimi ren Makinaş injineri.
Ali
İhsan Aksamazi: Musa Begi, tkvan ret
k̆ult̆urişi k̆oçi. Gamiğineri jur albumi kogiğunan. Aris coxons „Xinci“.
Majuras coxons „Oropa“. Ağani albumiş p̆roje giğunani?! Ma miçkin, tkvan
birapape tkvanişi t̆ekst̆epeti ç̆arupt. Muk̆o ç̆areli Lazuri do Turkuli
birapaşi t̆ekst̆i giğunan?
Musa
Karaalioğli: Ho, jur musik̆aluri albumiş noçalişe maqu.
Maartani musik̆aluri albumi çkimi coxo ren „Xinci“. Turkuli nenaten ptkvat na,
Kyopri; eşo ptkvat na, aşo ptkvat na, k̆ult̆urepeşdoloxeni diyalogi. Majura
musik̆aluri albumi çkimişi coxo ren „Oropa“. Ar oxorcak ar k̆oçis qorops
varna ar k̆oçik ar oxorcas qorops; aya zmonaten va ren albumi çkimişi
coxo. K̆artaturli qoropaşi maanaten ren albumi çkimişi coxo.
K̆oçepes eşo uçkinan, mara eşo va ren. Albumepes gežin (18) vitoovro birapa.
Aya birapapeşi t̆ekst̆iti, muzik̆iti ren çkimi noxvene. Aya birapapeşen viti ren
Lazuri, ovroti ren Turkuli; eşo ibirinu. Amuş gale, dobağine majura
noçalişepeti komiğun ma, mara gamiçkvineri va ren. Ağani albumi oxvenu guris va
mek̆amilaps, maaliyeti muşi dido paxali ren do emuşeni.
Ali
İhsan Aksamazi: Musa Begi; tkvan k̆ult̆urişi
k̆oçi ret, musik̆işi k̆oçi ret. K̆onserepe meçapti? Mcveşi do ağani
k̆onserepe tkvanişen molamişinit, mu iqven! Ağani k̆onseriş p̆rojepe giğunani?
Musa
Karaalioğli: ʒ̆oxleni ʒ̆anapes k̆onseriş noçalişepe maqveret̆u.
Didopeten fest̆ivalepes, ok̆omxvacuşi faaliyetepes do k̆ult̆uruli
faaliyetepes xe mepçeret̆i ma. „Shin“ coxoni Gurculi ansambli k̆ala
k̆onseri mepçeret̆i. K̆onserepe çkimişen arteri eya rt̆u. Ağani k̆onseriş
p̆roje va miğun amdğaneri ndğas; aya otkvalu domaç̆irs aʒ̆i.
Ali
İhsan Aksamazi: Musa Begi, tkvan opşa gagnaponi
Lazuri birapape kogiğunan. Edo Lazuri nenas qoropt. Birapape tkvaniten, hemi
Lazuri Nenaşi ğuraşen, hemiti Lazi xalk̆işi meç̆ireli skidalaşen ambarepe
momçapt. Lazepes dido mcveşi do cinconi k̆ult̆uri kuğunan. 25- 30 ʒ̆ana ʒ̆oxleni
orapes, varti Lazepes varti Lazepeşi doloxeşen gamaxtimeri Gamantaneres
Lazepeşi Tarixişen do mağali K̆ult̆urişen ambari va uğut̆es. Muepe izmont eya
mcveşi xali jin?
Musa Karaalioğli: Lazuri nena ren
çkimi nananena. Oqoropuş met̆a, minoba do şaxsoba çkimişi
gagaçi ren Lazuri nena. Lazuri nenak sosyalizasyonis memişvelu. Mk̆ule nenaten
giʒ̆vat; ar xalk̆işi mteli tarixuri skidala, andğaneri ndğalepeşa
nunç̆işinuşi menceli kuğun nanenenas. Emuşeniti xalk̆işi k̆ult̆uruli unsurepeşi
omordinusti numxvacups nanenenak; amk̆ata menceloni ç̆k̆oni ren nananena.
Asimilasyonist̆uri p̆olit̆ik̆apeten ar nananena ğuraşi, eya xalk̆işi ç̆umeneri
renobati ğurun. Aşoten k̆oçinobas ar k̆imet̆i gundunun, aya ren k̆oçinobaşi
oncğore; aya ren k̆oçinobaşi dork̆inoba do oncğore. Emuşeniti, mtini giʒ̆vat; “Gamantaneri“ varna „mağali K̆ult̆uri“
steri zit̆ape absurduli ren çkimi şeni; eşo momixteps. Namu gagnapaten do mişi
gagnapaten oxovoʒ̆onaminonan aya zit̆ape; aʒ̆iti aya gagnapaşa komoptat! Aya zit̆ape ipti
vognatşi, refleksuro çkini gamanatanaşi seviyeten oxomaʒ̆onenan aya zit̆apeşi
maana; ayati ren dido normali. Emuşeniti muperi do muşeni gamantanaşi p̆olit̆ika; aya k̆itxala ren dido beciti
aʒ̆i. Gamantanaşi jur çkvaneri gagnapa oʒ̆iruten do entepe ok̆iyasuten, nenaşgektiruşi gzas
gebdgitat aʒ̆i:
Maartani gamantanaşi sistemik p̆anda ar ideoloji do ar ceras numxvacups do
meçkineri k̆aidepe kuğun; maezbere ren do itaatkyari k̆uli ordaps. Majura
gamantanaşi sist̆emik oguraps osimadu. Aya gamantanaşi sist̆emik k̆oçis
ok̆iyasuşi simada oguraps do emus gza meçaps irade muşiten gonk̆vatuşa. Edo
ti-muşi mencelişen ambaroni, mak̆itxace, ağani icadi do gamamalaşa xaveskyari
timoşletineri k̆oçepe ordaps aya gamantanaşi sist̆emik.
Ar k̆oçik p̆anda k̆itxaşi do udodginu goşogoraşi iqven doxmelip̆ici,
amk̆ata k̆oçi Gamantaneri va işinen, mara Gamantanobaşi gzas gedgineri ren
xvala; eşo işinen, ma eşo vizmon. Namtini k̆oçepe Gamantaneri işinenan, mara
entepes kianaşen ambari va uğunan. Entepeşi aya xalişi mtini sebebiti ren
didopeten asimilasyonist̆uri p̆olit̆ikape. Entepeşi aya xali
yeçkinderen asimilasyonist̆uri gamanatanaşi p̆olit̆ikapeşen; ma
aya dulya eşo vizmon.
Ali
İhsan Aksamazi: Musa Begi, ginon Osmanlişi oras,
ginon Dudmoşletinobaşi Harbis, ginon Cumhuriyetişi oras, Lazepe p̆anda
dulyamxvamu do p̆at̆riot̆i/ vatanperveri k̆oçepe renan. Heleti Dudmoşletinobaşi
Harbişi oras, şurdoguriten numxvaces do içalişes. Tarixuri rabisk̆apek eşo
miʒ̆umernan. Mara Dudmoşletinoba şk̆uleni orapes; İnglisuri, Alamanuri,
Fransuri, Bulgaruli, İt̆alianuri, Urumuri, Ermenuri nenapeten nʒ̆opula
guinʒ̆k̆u; aya dido normali rt̆u. Murenki Lazuri nenaten nʒ̆opulape va
guinʒ̆k̆u. Aşoti va doskidu. Lazuri nenaşi oğarğaluti geink̆ilinu, berepek
Lazuri ğarğalanşi, baxupt̆es. Xalk̆ik Lazuri ğarğalaşi, paraşi ceza meçapt̆es.
Didilepek aşo miʒ̆umernan. Amk̆ata ambarepe şeni muepe izmont?
Musa
Karaalioğli: Lazepeşa medgineri asimilasyonist̆uri gamanatanaşi
p̆olit̆ikapeşen tişen k̆udelişa molamişinit tkvan, ma çkva mu matkven! Aya ren
didi oncğore, aya ren didi yazuği; eşo matkven ma! Xoloti otkvalu
domaç̆irs; xvala asimilasyonist̆uri gamanatanaşi p̆olit̆ikape var,
Lazepeti k̆abaetoni renan aya dulyaşi doloxe; ma eşo vizmon. Nananena mutepeşi
oskedinu şeni entepekti çkar mutu va qves do emuşeni. Xvala asimilasyonist̆uri
gamanatanaşi p̆olit̆ikapes k̆abaeti mok̆idutenti va iqven; aya oçkinu
domaç̆irnan. Ar mskva notkvame komiğunan: “Berek va imgaraşa, mitik buži va
meçaps!” Aya dulyati eşo ren.
Ali
İhsan Aksamazi: Emindroneri devletadamapek xvala
ligvist̆uri asimilasyoni va ikipt̆es. Ziraatişi rdalasti gza va niçinet̆u;
lazut̆i do luqu do ar-jur ziraatişi monoçaneşen met̆a va mutu rt̆u. Edo
çkineburepe k̆urbetişa ulurt̆es. Aşotenti çkineburepeşi maxoroba imʒikanu
memleketis. Andğaneri ndğas, çkineburepe goşobğeri skidunan didi noğapes. Ayati
majura beciti fakt̆ori ren Lazuri nenaşi ğuras. Aya mcveşi k̆ult̆uruli do
ek̆onomiuri asimilasyonist̆uri p̆olit̆ikape şeni muepe izmont?
Musa
Karaalioğli: Jileni notkvamepe çkimitenti aya xalişen molapşini
ma, aʒ̆iti eşo matkven; uhak̆k̆oba qverenan do p̆at̆i guroni asimilasyonist̆uri
gamanatanaşi p̆olit̆ikape t̆erenan. Xvala mvceşi xilafi asimilasyonist̆uri
gamanatanaşi p̆olit̆ikapeşen molaşinu vardo, xilafi gzaşen goktimu do xilafi
dulyapeş onʒ̆uranu şeni, arto muepe maxvenenan; aya dulya şeni gzalepe ožiramu
domaç̆irnan. Aya ren ren pelaperi simada. K̆oçiş hak̆epeşi dek̆larasyonik
amk̆ata dulyapeşen tişen k̆udelişa molaşinaps. Emuşeniti K̆oçiş hak̆epeşi
dek̆larasyoni ren k̆ila çkini. Aya dek̆larasyonis gežin oxenʒalepeşi vazifepe.
K̆anonuro onʒ̆uranupe, nena do k̆ult̆urişi omordinu şeni tudenst̆rukt̆ura
do finansuri omxvacuten iqven aya dulya. Mara aya va ren oxenʒaleşi ar lutufi,
aya ren oxenʒaleşi nena-gemktiroba dobadonari muşişa. Aya dulya, oxenʒaleşi
nena-gemktirobaten ixvenaşi, dava iqvasunon gecgineri; ma eşo vizmon.
Ali
İhsan Aksamazi: Musa Begi, mcveşi orapes, iris
Lazuri kuçkit̆u do ğarğalapt̆u. Mara andğaneri dğas didos Lazuri va uçkin.
Dğaşen dğaşa, Lazuri nena ğurun. Aʒ̆i Lazuri nena ren menoʒxune dersi devletişi
nʒ̆opulapes. Mara ar dolonis ar-jur menoʒxune dersiten, Lazuri nena va askiden.
Eşo ižiren ki, radio-T̆V-şi ç̆andina ren irişen xeironi dulya. Mara TRT̆-k
Lazuri k̆anali va gonʒ̆k̆ips. Mu p̆at do TRT̆-k Lazuri k̆anali
gominʒ̆k̆an?
Musa
Karaalioğli: Giçkinan; xvala menoʒxune dersi va iqu çare Lazuri
nenaşi oskiduşa. TRT̆-şi Lazuri T̆V-ti eşo iqvasunon; xvala Lazuri T̆V-ti va
iqvasunon çare Lazuri nenaşi oskiduşa; mtelo çare va iqvasunon. Aya xalikti
nokaçoba momiğasunonan aya davas. Lazuri nenaşi oskiduşa mtini çare minonan na,
skidalaşi mteli speropes do lamtinalaşi mteli muessesepes nananena çkinişi
renoba şeni ar xali ogoru do arto oçalişu domaç̆irnan.
Ar k̆uçxoni ʒxenis xvala
onk̆ap̆uşi xali var, ogzaluşi xaliti va aqven. Xvala Lazuri T̆V-k, xvala menoʒxune dersik va nuşvelasunon
Lazuri nenaşi oskiduşa.
Ali
İhsan Aksamazi: Musa Begi, ma tkvan dido şukuri
giʒ̆umert. Açkva k̆itxala va miğun mara, tkvan guris otkvaluşi çkva nena
giğunan na, eti molamişinit, mu iqven! Şukuri giʒ̆umert. Ğormotik p̆anda
megişvelan.
Musa
Karaalioğli: Rica goğodap, Cuma, memnuniyetiten! Miçkit̆an;
Ğormotik çkar miti çkar mitis muxtiaci va qvas! Xoloti eşo matkven ma:
„Oxoç̆k̆oduten omudişi gzas gebdgitat!“
Nananena çkuni xepe k̆oreyi
Uköyneli xvala, çkar uʒ̆k̆areli
Şurimşine çkimi kogonʒ̆k̆i toli
Muunç̆xepeşa mendemiyoni
Lazuri, naçxiyalamz
poğaris ʒ̆kari
Skidala, dodgina ar mcveşi nca
steri
Mjora extasen, çkar var gextasen
Oropa çkunik purki gontxasen
(Musa Karaalioğli)
+
aksamaz@gmail.com
https://sonhaber.ch/aglamayana-sut-vermezler/
http://circassiancenter.com/tr/musa-karaalioglu-konusuyor-turkce-lazca-turkuli-lazuri/
https://shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com/2019/11/musa-karaalioglu-konusuyor-turkce-lazca.html
http://xvalamgeri.blogspot.com/2019/11/musa-karaalioglik-gargalaps_26.html
