Yura G. Argun, 1976’da Sohumi’de yayımlanan kitabında şöyle
yazıyordu: “Bugün Abhazya’da yaşayan halkların
kültürel ve sosyal yaşamlarındaki ortaklık ‘sosyalist kültür yapısı’ndan
gelmektedir. Bu halklar, örnek bir ailenin fertleri gibi, birlikte üretip,
kardeşçe yaşamaktadırlar.”
Argun’un
kitabı, 1990’da “Abhazya’da Yaşam ve Kültür” adıyla
Türkçe’ye çevrildi. Önsözünde, Abhaz-Gürcü anlaşmazlığı kastedilerek, şu
satırlara yer veriliyordu: “Abhazya’da yaşanan olaylar
kardeş iki halkın arasına yapay düşmanlık tohumları saçmıştır. Her şeye karşın
Abhaz ve Gürcü halkları bu sorunları aşacaktır.”
Ancak
gelişmeler hiç de bu temennideki gibi olmadı. Gürcüler ve Megrel-Lazlar, bugün
merkezi çok iyi bilinen, etnik arındırmaya tâbi tutulmalarından önce,
Abhazya’nın 535 bin olan toplam nüfusunun etnik bileşimi 97 bin Abhaz, 55 bin
Gürcü, 155 bin Megrel-Laz, 23 bin Svan, 76 bin Rus, 77 bin Ermeni, 15 bin
Ukraynalı, 18 bin Tatar-Türk şeklindeydi. Bugün ise, Megrel-Laz, Svan ve
Gürcü’nün oluşturduğu 150 bin civarındaki kitle Abhazya’dan ayrılmak zorunda
bırakıldı.
Evlerinden,
işlerinden, komşularından ayrılmak zorunda bırakılan ve komşuları Abhazlara
karşı kinle yüklenen; binlerce bireyini bu haksız savaşta kaybeden bu insanlar
yıllarca Abhazya’da komşuları Abhazlarla birlikte üretmişler, birlikte
yaşamışlardı.
Bugün,
Abhazya’da çok kısa bir zaman önce yaşanmış olan kanlı olaylar, en son Çeçenya
olayları ışığı altında bizleri vicdan muhasebesi yapmaya ve Lazika Krallığı,
Abhazya Krallığı ve Gürcüstan tarihlerini yeniden gözden geçirmeye
sevketmektedir. Bizanslılar, Persler, Araplar, Selçuklular, Osmanlılar, Ruslar
hep bu coğrafyayı ele geçirmeye çalışmışlar, insanlar hep direnmiş, ama birlik
içinde istilacılara mücadele etmişlerdi. Kafkasya’da küçük ulusların
varlıklarını sürdürebilmeleri hep kardeşleriyle dayanışarak olmuştur.
Abhazya’da
kalıcı bir barışın kardeşler arasında sağlanması, Abhazlar ile Megrel-Lazlar,
Gürcüler ve Svanlar arasındaki düşmanlık duygularının bertaraf edilebilmesi
için, savaş suçluları hariç, evlerinden ayrılmak zorunda bırakılan 150 bin
civarındaki bu insanların ülkeleri olan Abhazya’ya dönebilmeleri
gerçekleştirilmelidir. Abhazya’nın statüsü ise, Abhazya Cumhuriyeti ve
Gürcüstan Cumhuriyeti arasında yürütülecek görüşmelerle çözümlenebilecek bir
sorundur.
Çeçenya
pratiği, Abhazya’da sorunların kaynağının Rusya’yı yönetmeye çalışan anlayış
olduğunu bir kez daha göstermiştir.
+
Kaynaklar:
Aktüel Dergisi, sayı 66, 8-14 Ekim 1992.
M.
Münir Aktepe, Tuzcuoğulları İsyanı, İ.Ü.Ed.Fak.,
Tarih Dergisi, Cilt III, sayı 5-6, İstanbul, 1953.
Ali
İhsan Aksamaz, “Yaşadıkları Coğrafya’nın Otoktonları: Lazlar”, Özgür Gündem, 19 Temmuz, 1993.
Ali
İhsan Aksamaz, “Lazlara Gülmenin Dayanılmaz Hafifliği”, Özgür Gündem, 15 Haziran 1993.
Peter
Alford Andrews, Türkiye’de Etnik Gruplar,
Ant/Tüm Zamanlar Yayımcılık, 1992, İstanbul.
Gerg
Amicba, Ortaçağ’da Abhazlar, Lazlar,
Nart Yayıncılık, 1992, İstanbul.
Metin
And, Geleneksel Türk Tiyatrosu,
İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1985.
Yura
G. Argun, Abhazya’da Yaşam ve Kültür,
Nart Yayıncılık, İstanbul, 1990.
Toktamış
Ateş, “Ogni Dergisi”, Cumhuriyet, 27.11.1993.
Mahmut
Ayaz, “Özerklikten Cumhuriyete: Abhaz-Gürcü Çatışması”, Aydınlık gazetesi, 20 Temmuz 1993.
Şehzat
Ayartepe, Lazların Tarihçesi,
Karadeniz Haber Gazetesi, 1 Aralık 1976.
Hasan
Aykan/ Hayri Ersoy, Rus Gözüyle Kafkasya ve Kafkasyalılar,
Nart Yayıncılık, İstanbul, 1994.
Aleksandre
Bennigsen, “Kafkasya’da İslâm”,Yalova Kuzey Kafkas
Dergisi, Sayı 13-14, Ocak 1994.
Mustafa
Butbay / Ahmet Cevdet Canbulat, Kafkasya
Hatıraları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1990.
Ruşen
Çakır, “Laz Kültürel Rönesansının eşiğinde”, Cumhuriyet
Kitap Eki, sayı 131.
Fahrettin
Çiloğlu, Gürcülerin Tarihi, Ant
Yayınları, 1993, İstanbul.
Fahrettin
Çiloğlu, “Çöküşün Eşiğinde”, Çveneburi Kültürel
Dergi, Ocak-Şubat 1994, sayı 7, İstanbul.
Wolfgang
Feurstein, Lazische Abwehrzauber,
Georgica, Heft 12, Jena-Tbilisi, 1989.
Wolfgang
Feurstein, “Bir Alman Gözüyle Lazlar”, Ogni,
Sayı 2, Ocak 1994.
Mahmut
Goloğlu, Anadolu’nun Milli Devleti Pontos, Ankara, 1973.
Michael
Grant, Myths of the Romans and Greeks,
Weidenfield and Nicolson, London, 1962.
Bedri
Habiçoğlu, Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler,
Nart Yayıncılık, İstanbul, 1993.
Talat
Halman, Şiirlerle Laz Karadeniz Fıkraları,
Bilgi Yayınevi, 1992.
İslâm
Ansiklopedisi, (Abazalar maddesi), Cilt 1, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul,
1965.
İslâm
Ansiklopedisi, Cilt 4, (Gürcüstan maddesi), Milli Eğitim Basımevi, 1964.
İslâm
Ansiklopedisi, (Lazlar maddesi), Cilt 7, Maarif Basımevi, İstanbul, 1957.
Guram
Kartozia, Lazuri Tekstebi-II,
Tbilisi, 1993.
M.
Lordkipanidze / I. Katcharava, A. Glimpse of
Georgian History, Tbilisi, 1983.
David
Marshal Lang, The Georgians, Frederick
A. Praeger, Newyork, 1966.
Fahri
Lazoğlu, Lazuri Alfabe, Almanya,
1984.
Kazakistan’a
sürülen Lazlar, Radio Liberty, Ocak 1989. (aktaran: Ogni Kültür
Dergisi, Sayı 1, Kasım 1993).
Mariam
Lordkipanidze, The Abkhazians and Abkhazia,
Tbilisi, 1990.
Noder
Lomouri / Ali İhsan Aksamaz (çev.), “Egrisi / Lazika Krallığı’nın Tarihi”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 5,
Temmuz-Ağustos 1994.
V.
Minorsky, Lazlar, İslâm Ansiklopedisi,
Maarif Basımevi, İstanbul, 1957.
Burhan
Oğuz, Türkiye Halkının Kültür Kökenleri-I,
İstanbul, 1976.
Mehmet
Önder, “‘Lazların Tarihi’ bu mu?” Tarih ve Toplum Dergisi,
Şubat 1993.
Sabahattin
Önkibar, “Lazistan Safsatası”, Türkiye gazetesi,
2.2.1993.
Sandwith,
M.D., The Siege of Kars, London,
1856.
Sevinç
Sokullu, Türk Tiyatrosu’nda Komedya’nın Evrimi,
Kültür Bakanlığı, Ankara, 1979.
Ali
Sirmen, “Şimdi de Bu mu Çıktı?”, Milliyet, 11.10.1992.
Sadık
Şendil, Yedi Kocalı Hürmüz,
Tiyatro-Film Yayıncılık, İstanbul.
Dr.
Tevfik Tarkan, Rize-Hopa Yöresi Coğrafi Etüdü,
Erzurum, 1973.
Osman
Tamturuli, Lazuri Berepeşeni,
Almanya, 1984.
Tarık
Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasal Partiler 2,
Hürriyet Vakfı, İstanbul, 1986.
Tempo
Dergisi, Sayı 31, 29 Temmuz - 4 Ağustos, 1990.
Tomorrow
Global Çevre Dergisi, sayı 3, 15 Temmuz - 15 Ağustos 1993.
Türk
Ansiklopedisi (Lazlar maddesi), Cilt 22.
Türk
Ansiklopedisi, Cilt 19, (Gürcüstan maddesi).
Bilge
Umar, Türkiye’deki Tarihsel Adlar,
İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1993.
Muhammed
Vanilişi / Ali Tandilava, Lazların Tarihi,
Ant Yayınları, 1992, İstanbul.
Stefanos
Yerasimos, Milliyetler ve Sınırları, İletişim
Yayınları, İstanbul 1994.
Yurt
Ansiklopedisi, Cilt 1, 9, Anadolu Yayıncılık, 1982, 1983, İstanbul.
İskender 3itaşi, Lazuri
Alboni, Soxumi, 1935.
İskender 3itaşi, Okitxuşeni
Supara, Mazurani Fila, Soxumi, 1937.
Yazan: Ali İhsan Aksamaz, Birikim Sosyalist
Dergi, İstanbul.
aksamaz@gmail.com
https://www.birikimdergisi.com/birikim-yazi/4980/lazlar#.XZmxUNIzbDc
https://www.kafdavyayincilik.com/kafkasya-yazilari-sayi-1
https://kutuphane.tbmm.gov.tr/cgi-bin/koha/opac-search.pl?q=ccl=an%3A501986&sort_by=relevance_dsc&limit=au:Aksamaz,%20Ali%20%C4%B0hsan
https://kutuphane.tbmm.gov.tr/cgi-bin/koha/opac-search.pl?q=ccl=an%3A501986&sort_by=relevance_dsc&limit=au:Aksamaz,%20Ali%20%C4%B0hsan
