Aydınlanmada bir öncü: Ogni Dergisi
Laz kimliği, Türkiye’de 1920’li
yılların ikinci yarısından itibaren, Sovyetler Birliği’nde ise 1930’lu yılların
ikinci yarısında itibaren yok sayıldı. Bütün bunlar hem Türkiye’deki hem de
Sovyetler Birliği’ndeki günümüz Lazlarının kolektif hafızalarında ciddi
travmalara ve unutkanlıklara yol açtı. “Soğuk Savaş” yılları bitene ve
Sovyetler Birliği yıkılana kadar Türkiye’deki ve Sovyetler Birliği’ndeki resmi
ideoloji ve resmi tarih tezleri işlevlerini “lâyıkıyla”†yerine getirdi. İnkâr
ve asimilasyon politikaları Laz kimliğine yönelik olarak da aralıksız çalıştı.
Yazılı kaynaklar ve eğitim-öğretim kurumları görevlerini yerine getirdi: Lazlar
“Türkiye’de Türk kökenli,” “Gürcüstan’da ise Gürcü kökenli” idi. Lazca
“Türkiye’de Türkçe’nin Doğu Karadeniz şivesi”, “Gürcüstan’da ise Gürcüce’nin
yirmi kadar önemsiz şivesinden yalnızca bir tanesi” idi. Lazlar, Lazca, Laz
kimliği her iki ülkede de inkar edilmiş, yok sayılarak asimile edilmeye
çalışılmıştır. Böyle olunca da, Türkiye’de de, Sovyetler Birliği’nde de Lazlara
ve Laz diline ilişkin eserlere ulaşmak imkansızdı. Oysa; bu konuda sayısız
Osmanlıca eser; meselâ Şemseddin Sâmî, “Kamusu’l-A’lam” adlı eserinde Lazca,
Lazlar ve Lazistan hakkında ayrıntılı bilgi veriyor. Osmanlı’nın, Laz
kimliğiyle büyük bir sorunu yoktu. Türkiye’de de 1920’lerin ikinci yarısına
kadar Laz kimliği bir tehdit olarak algılanmamıştı. Keza, Sovyetler Birliği
Lazlarının, 1930’lu yılların ikinci yarısına kadar Lazca Anadil Mektepleri
vardı. Üstelik bu mektepler Lazca anadil sertifikaları bile veriyordu. Lazca
gazete, Lazca tiyatroları da vardı.
1990’lı yıllara gelindiğinde hem Türkiye hem de Sovyetler Birliği Lazları kimliklerini büyük ölçüde kaybetmişti. Laz kimliğinin tamamen kaybolup gitmesini içlerine sindiremeyen bir avuç aydın “bir şeyler yapmalı” diyerek kolları sıvar ve Ogni Dergisi’ni yayınlamaya başlar. Bu iş gerçekten de çok zordur. Türkiye’de ve Sovyetler Birliği’nde Laz kimliği’ne, diline, tarihe ve kültürüne ait eserlere ulaşmak neredeyse imkansızdı. Çünkü her iki ülkedeki resmi ideoloji ve resmi tarih tezleri Laz kimliğini yok sayıyordu. Hem Osmanlı Ülkesi’nde hem de Sovyetler Birliği’nde Laz kimliğinin düşman olarak görülmediği yıllardaki yazılı kaynaklara ulaşmak (1990’lı yıllarda) çok zordu. Ayrıca Osmanlıca bilmeyi, Rusça bilmeyi gerektiriyordu. Ancak öncelikle akılda tutulması gereken, Laz kimliğinin özgün bir kimlik olduğunun bilinmesiydi. İşte Ogni Dergisi, bu şartlarda, ama inançlı bir duruşla işbaşı yaptı; hiçbir yere sırtını dayamadı, kendisini kullandırtmadı. Ogni Dergisi’ni çıkaranlar şunu çok iyi biliyordu: “Lazlar vardır, Laz kimliği vardır, Laz kimliği ancak Lazca ile yaşar. Laz kimliğini yok sayan içte, dışta her çeşit resmi ideolojiye karşı mücadele edilmelidir.”
Laz kimliği, Ogni Dergisi ile ortaya çıkmadığı gibi, Laz kimlik mücadelesi de Ogni Dergisi ile başlamadı. Laz kimlik mücadelesi, Laz dilini okullu-kitaplı bir dil haline getirme çabaları, Laz dilini kurumsal hüviyete sahip bir duruma getirme çalışmaları (şimdilik bilindiği kadarıyla) 20. yüzyılın başlarında Hopalı Faik Efendi ile başlamıştır. Yaşadıkları iki ülkede de Lazların, Laz kimliğinin yok sayılması, ne yazık ki Hopalı Faik Efendi hakkında da sağlıklı ve ayrıntlı bilgilere ulaşmamızı (şimdilik) engelliyor.
Ogni Dergisi; Yayın çizgisiyle, Laz kimliğini yok sayan ve asimile etmeye çalışan resmi ideoloji ve tarih tezlerine karşı bir mücadeleyi esas aldı. Lazların bir tarihi, bir dili, bir kültürü olduğuna sürekli olarak vurgu yaptı. Ciddi makalelerle çizgisini destekledi. Sovyetler Birliği’nin ilk yıllarında Laz kimliğine yönelik olumlu yaklaşımları ve o dönemin örneklerini okuyucusuna aktardı. Sovyetler Birliği’ndeki Lazca Anadil Mektepleri önemliydi. Bugün de Lazca Anadil Mektepleri olabilirdi. Ogni Dergisi, bu anlamlı mesajları vermeye çalıştı. Altmışlı, yetmişli yıllarda Türkiye’de Laz dili, tarihi vb. konularda yazanlar, birşeyler yapmaya çalışan Laz Aydınları kuşkusuz vardı. Ancak onların bu çabaları bireysel ve cılız kaldı; kolektif çabalar görülemedi. Ogni Dergisi, hem tutarlı bir çizgiye sahip olması hem de her anlamda kolektif bir çabayla yayınlanması ve dağıtılması sebebiyle, Lazların kimlik mücadelesinde çok önemli bir yere sahiptir. Ogni Dergisi’ni, kimlik mücadelesine inanan “çeşitli yaş ve duruşlardan bir kuşak” yayınlamıştır. Böyle olunca da, bu “ilk kuşak” içinde bazı sıkıntılar yaşanmış ve Ogni Dergisi ancak altı sayı yayınlanabilmiştir.
Ogni Dergisi’nin; işleyişine, içeriğine, sürekliliğine ilişkin yöneltilebilecek haklı eleştiriler ve özeleştiriler kuşkusuz vardır. Gel gör ki, sağlam çizgi ve duruşuyla bir sonraki “kuşaklar”a kimlik mücadelesinde önemli bir miras bıraktığına hiç kimsenin kuşku yoktur.
İÇİNDEKİLERLE OGNİ KÜLTÜR DERGİSİ
(1993-1994)
Sayı 1/ Kasım 1993:
İçindekiler:
s. 1; Çıkarken: s. 2 (Ahmet Hulusi Kırım); Kendinde/ Kendin Olma Bilinci
Üzerine Düşünceler, Sarigina (Mehmedali Barış) Beşli: s. 3, 4; Dil, Kültür,
Kimlik Sorununa Kısa Bir Giriş, ç̆ut̆a
Noxlams (İsmail Avcı): s. 5, 6; Laz Vakfı Girişim Komitesi'nden Yüksel Yılmaz
ile Görüşme: s. 7, 8, 9; Laz Tekamül-ü Millî Cemiyeti, Tarık Zafer Tunaya: s.
10, 11; Kazakistan'a Sürülen Lazlar, Ocak 1989, Radio Liberty, Çeviren: Hayri
Hayrioğlu: s. 12, 13, 14; Yüzyıl Önce Samegrelo, Yakop Gogebaşvili, Çeviren: Hayri
Hayrioğlu: s. 15, 16, 17; Yüzyıl Önce ç̆aneti,
Zakaria Laşkaraşvili, Çeviren: Hayri Hayrioğlu: s. 18, 19; Lazlar, Yılmaz
Erdoğan: s. 20, 21, 22; Altın Post Efsanesi, Ali İslamoğlu (Ali İhsan Aksamaz):
s. 23, 24, 25, 26, 27, 28; Kültürel Değerler, Haşim Karpuz: s. 29, 30; Laz
Alfabesi, Hazırlayan: Sarigina (Mehmedali Barış ) Beşli: s. 31, 32, 33: Lazca
ve Megrelce Arasındaki İlişki, Faik Ateş (Ali İhsan Aksamaz): s. 34, 35, 36,
37, 38, 39, 40, 41; Txa do Mgeri, (Lazuri p̆aramitepe,
Tbilisi, 1982) Çevirim yazı: Ali İhsan Aksamaz, s. 42; Mç̆araloba: Nani, Uça Biç̆i, ç̆ut̆a Nusa, Biç̆iş
Obiru, Lazuri Oxaçkuşi Birapa, ç̆ut̆a
Karmat̆e, Bunduri Qvai do ‘K̆ak̆ali, Çilik Gyabgart̆u Komocis (Lazuri p̆aramitepe, Tbilisi, 1982), Çevirim yazı: Ali
İhsan Aksamaz: s. 43, 44; Bir Laz Masalı, Of, Ruşen Çakır/ Sarigina (Mehmedali
Barış ) Beşli: s. 45; Lazlar ve Laz Dili İle İlgili Kaynaklar, Sonat Gök (Ali
İhsan Aksamaz): s. 46, 47, 48.
Sayı 2/ Ocak
1994:
İçindekiler,
Ogni'den: s. 1 (Ahmet Hulusi Kırım); Yorum, “Agik Ruhu” ve Yaratılan Görüntü:
s. 2, 3 (Ahmet Hulusi Kırım); Herkes İçin Zor Bir Yıl, Zorunlu Evlilikler
Yürümüyor, Ahmet Hacaloğlu (Ahmet Hulusi Kırım): s. 4, 5; Kolkhida'nin Yeniden
Doğuşu, Yahbab Yakalozi (Kutarba Hayri Ersoy): s. 6, 7, 8; Mürekkebi Kurumadan:
Yorumsuz: s. 9; Nüfus Sayımları Yalan Söyler (Mi?) Hazırlayan: Ali İhsan
Aksamaz: s. 10; Yankılar, Prof. Dr. Yılmaz Altuğ, Abhazya Cumhuriyeti: s. 11;
Kâmüs-ul Alam, Lazlar ve Lazistan, Şemseddin Sami, Çevirim yazı: Fahrettin
Çiloğlu: s. 12; “Laz” Sözcüğünün Kökeni, Ali İslamoğlu (Ali İhsan Aksamaz): s.
13, 14, 15, 16; Nuh Tufanı ve Nuh'un Evlâtları, Faik Ateş (Ali İhsan Aksamaz):
s. 17, 18; Bir Alman Gözüyle Lazlar, Wolfgang Feurstein: s. 19, 20, 21, 22; Bir
Başka Açıdan Lazlar, Fahrettin Çiloğlu: s. 23, 24; Kendini Var Etmenin Yolu,
Var Olmanın Koşullarını Yaratmaktan Geçer, ç̆ut̆a
Noxlams (İsmail Avcı): s. 25, 26; Çalışan Kadının Yaşam Koşulları, Yıldız
Süleymanoğaoğlu: s. 27, 28, 29; Kadınlar İçin (Oxoržalepeşeni), 3a Dutxe (Selma
‘K̆oçiva): s. 30, 31; Bir Kitap, Ortaçağda Abhazlar, Lazlar, Hazırlayan: Ali
İhsan Aksamaz: s. 32; Latin Alfabesinin Zorunluluğu Üzerine, Bedia Leba (Selma
K̆oçiva): s. 33; Nananena Mo Giç̆ondrinam!
Eha Guguli: s. 34, 35; Mç̆araloba,
Hazırlayan: Esat Sarı: s. 36, 37; Korbalaşi Sva, Hazırlayan: Sarigina
(Mehmedali Barış ) Beşli: s. 38; Ndğalepe (Günler), Hazırlayan: Yılmaz Erdoğan:
s. 39; Yeni Yıl, Mʒ̆k̆iriş Ok̆varu, Mjora Ntoli: s. 40; Yüzyıl Sonra Yakalanan
Sıcaklık, Toti Mboli, s. 41; A ʒ̆uluti Bʒižat: s. 42; Anadolu'nun En Eski Halklarından Biri: Lazlar: Wolfgang
Feurstein: s. 43, 44; Ogni'nin Yankıları, Toktamış Ateş, Yalçın Pekşen: s. 45,
46; Okurdan: s. 47, 48.
Sayı
3/ Mart-Nisan 1994:
İçindekiler,
Ogni'den: s. 1 (Ahmet Hulusi Kırım); Mahalli Seçimler Sonun Başlangıcı: s. 2, 3
(Ahmet Hulusi Kırım); Yeni Bir Dünyanın Eşiğinde Batı Narsist Neron'u Oynuyor,
Ahmet Hacaloğlu (Ahmet Hulusi Kırım): s. 4, 5, 6; Kafkasya'da Oyun ve
İhanetler, Dr. Ali Genç (Ahmet Hulusi Kırım): s. 7, 8; Topal Osman: Bir
Kahraman (Mı?), Besa Gunžegza (Ahmet Hulusi Kırım): s. 9, 10, 11; Bizans-Pers
Savaşları, Prokopius, Çeviren:Yılmaz Çebi: s. 12, 13, 14, 15; Çeçenler, Paul
Henze, Çeviren: Gökhan Menteş: s. 16, 17; Be Oxoržalepe Be Dalepe, ʒa Dutxe
(Selma K̆oçiva): s. 18; 8 Mart'ı Kutlarken: s. 19; Anadilin Önemi, Bedia Leba
(Selma ‘K̆oçiva): s. 20; Terminolojik Karışıklıklar, Ali İslamoğlu (Ali İhsan
Aksamaz): s. 21, 22, 23; Yeni Argonotlar Kolkhis'te, Paolo Rossi, Çeviren: Ali
İhsan Aksamaz: s. 24, 25; Kafkaslar ve Mozayik: s. 26; Georgia, Kolkhis
(Lazika) ve İberya Sikkeleri, Hazırlayan: Piki Tutaste (Ali İhsan Aksamaz): s.
27, 28; Atina (Pazar) ilçesi, Hazırlayan: Fatih Yıldız (İhsan Topaloğlu): s.
29, 30; Tiflis Devlet Üniversitesi Bilim Adamları ve Üniversite Görevlilerinden
Bay Edvard Şevardnaže'ye Çağrı: s. 31, 32; Karadenizlilere Küçük Bir Hatırlatma
Ya da Güner Ümit(ler)'e Kısa Bir Cevap, Besim Karadenizli (Mehmedali Barış
Beşli); Yaşar Babalık, Karikatür: s. 33; Anadolu'da Kafkas Metinleri, D. M.
Lang, Çeviren: Ali İhsan Aksamaz: s. 34; Lazca Metinler, Prof. Nik̆o Marr,
Hazırlayan: Faik Ateş (Ali İhsan Aksamaz): s. 35, 36, 37, 38, 39; Mç̆araloba: Fexri Mtanebiva (Fahri Kahraman): s.
40; Padişaişi Bee, Hazırlayan: Sarigina (Mehmedali Barış) Beşli: s. 41, 42
(Moxti, A Zeri Lazi) 43; Korbalaşi Sva, Hazırlayan: Sarigina (Mehmedali Barış )
Beşli: s. 44; A ʒ̆uluti Bžiʒat, Hazırlayan: Sarigina (Mehmedali Barış ) Beşli: s. 45; Bölgesel Radyolar
ve Düşündürdükleri, Sarigina (Mehmedali Barış ) Beşli: s. 46; Ognigate: s. 47;
Okurdan Mektuplar: s. 48.
Sayı 4/
Mayıs-Haziran 1994:
İçindekiler,
Ogni'den: s. 1 (Ahmet Hulusi Kırım); Nasıl Bir Anayasal Vatandaşlık?, Besa Gunžegza
(Ahmet Hulusi Kırım): s. 2; Dünya Ekonomisi ve Türkiye'nin Payına Düşen: İflas,
Ahmet Hacaloğlu (Ahmet Hulusi Kırım): s. 3, 4, 5; İzmir Suikastı-Dikensiz Gül
Bahçesi, Dr. Ali Genç (Ahmet Hulusi Kırım): s. 6, 7; Fareli Köyün Tulumcusu
(Karikatür), Yaşar Babalık: s. 8; Anadilin Çocuk Üzerindeki Etkisi, ʒa Dutxe
(Selma K̆oçiva): s. 9, (Şurimşine Azlağa: Münir (Yılmaz Avcı): 10; Laz
Edebiyatı (Mç̆araloba) Üzerine, Kamil
Aksoylu: s. 11, 12, 13, 14; Tçani ve Laz Bağlantısı, Ali İslamoğlu (Ali İhsan
Aksamaz): s. 15, 16, 17; Lazların Etnik Kökeni, Avukat Şehzat Ayartepe: s. 18;
Çerkesler, Hayri Ersoy-Aysun Kamacı: s. 19; Zan Dili, A. İ. K̆irizia, Çeviren:
Candan Badem: s. 20, 21, 22, 23, 24; Lazuri Tkvanişeni, Bedia Leba (Selma
K̆oçiva): s. 25, 26, 27, 28, 29; Contes Lazes’dan Bir Metin, Hazırlayan:
Sarigina (Mehmedali Barış ) Beşli: s. 30 (Nenaşi Oropa): s. 31; Lazca Metinler,
Prof. Ni’k̆o Marr, Hazırlayan: Faik Ateş (Ali İhsan Aksamaz): s. 32, 33, 34,
35; Osman Nuri, Muxamedi (Muhammet Tunçsan): s. 36; Gürcü Bilmeceleri: s. 37;
Beyaz Tilkinin Gerçek Amacı: s. 38, 39; Bazı Gürcü Aydınlarına Kolay Sorular,
Lot̆i K̆olxurişi (Ali İhsan Aksamaz) s. 40, 41; Birapa: s. 42; Lazuri Grameri,
Cemil Bucaklişi (İsmail Avcı): s. 43; Albaya Mektup Yok: s. 44; Lazuri Nena
(Berepeşeni), s. 45; Mç̆araloba: s. 46;
Okurdan: s. 47, 48.
Sayı 5/
Temmuz-Ağustos 1994:
İçindekiler,
Sarigina (Mehmedali Barış ) Beşli: s. 1; Lazepe So İdasen?, Mustafa Çeçen
(Mustafa Mısır): s. 2, 3, 4; Göç Olgusu Üzerine, ç̆ut̆a Noxlams (İsmail Avcı): s. 5, 6; Çay Tarımı ve
Sosyo-Ekonomik Etkileri, Ahmet Hacaloğlu Kırım: s. 7, 8, 9; Gürcü Halkının
Yiğit Evlâdı: Ahmet Özkan Melaşvili, Faik Ateş (Ali İhsan Aksamaz): s. 10;
Dağıstan ve Türkiye'deki Dağıstanlılar, Semih Seyyid Dağıstanlı: s. 11;
Adige-Dağıstan-Avar Deyim ve Atasözleri, Çevirenler: Kemalettin Özbay, Cafer
Barlas: s. 12; Halkbilimci Wolfgang Feurstein'la Söyleşi, Bedia Leba (Selma
K̆oçiva): s. 13, 14, 15, 16; Gürcü/ Kartveli/ Georgian Terimleri ve Lazlarla
İlişkisi, Ali İslamoğlu (Ali İhsan Aksamaz): s. 17, 18, 19; Qazaqişi Gazeti,
Joakim Enwall, Çeviren: Ali İhsan Aksamaz: s. 20, 21, 22; Egrisi/ Lazika
Krallığının Tarihi, Nodar Lomouri, Çeviren: Ali İhsan Aksamaz: s. 23, 24, 25,
26; Osman Nuri, Muxamedi (Muhammet Tunçsan) s. 27, 28; Fakfuk̆işi Foni, Münir
(Yılmaz Avcı): s. 29; (Karikatür), Yaşar Babalık: s. 30; Lazca Metinler, Prof.
Ni’k̆o Marr, Hazırlayan: Faik Ateş (Ali İhsan Aksamaz): s. 31, 32, 33, 34
(Domilumcu); Mç̆araloba, Sicalepeşi
Destani, Nuri Duduşi, Aktaran: Nurettin Aksoy, (Andğani p̆anda Var Bžirat, Bahadır Keleş) s. 35;
Oroperepeşi Destani, Mecit Çakırusta: s. 36; Berobaşkimişi Ndğalepe, Fatih
Yıldız (İhsan Topaloğlu): s. 37; Tkvanişeni, Bedia Leba (Selma ‘K̆oçiva): s.
38, 39, 40, 41; Lazuri Grameri 2, Cemil Bucaklişi (İsmail Avcı): s. 42, 43, 44;
Karar: Ogni Beraat Etti. s. 45, 46; Okurdan: s. 47, 48.
Sayı 6/ Eylül-Ekim 1994:
İçindekiler, Ogni'den: s. 1 (Ahmet Hulusi
Kırım); Demokratikleşme ve Beklenenler: s. 2 (Ahmet Hulusi Kırım); İslam
Radikalizmi, Refah Partisi ve ABD'nin Yeni Politikaları, Ahmet Hacaloğlu Kırım
(Ahmet Hulusi Kırım): s. 3; Birinci Mecliste Muhalefet, Ziya Hurşit ve Ali
Şükrü, Ahmet Hacaloğlu Kırım (Ahmet Hulusi Kırım): s. 4, 5 (1. Meclis ve
Lazistan Milletvekilleri, Toktamış Ateş): s. 6, 7; Güney Kafkasya'da Karmaşa,
Richard Clogg: s. 8, 9, 10; Kafkasya-Laz Kültürel Dayanışma Komitesi Basın
Sözcüsü Avukat Ahmet H. Kırım'la Söyleşi, Yusuf Aydınlık (Ali İhsan Aksamaz):
s. 11, 12, 13; Yeltsin: Kafkas Halkları Kahramanca Mücadele Etmişlerdir: s. 14;
Svanlar, Osetler, Tatlar, Bedri Habiçoğlu: s. 15; Lak Masalları, Halil Halilov,
Sergo Haydakov, Çeviren: Musa Ramazan: s. 16; Ben Bir Megrelim, Nugzar žožua,
Çeviren: Ali İhsan Aksamaz: s. 17, 18 (Kafkasya Çeçen Dayanışma Komitesi Basın
Açıklaması) s. 19; Abhazya Örnek Olabilir, Hasan Topaloğlu: s. 20, 21, 22; Bir
Kitap: Rus Gözüyle Kafkasya ve Kafkasyalılar, Hazırlayan: Sonat Gök (Ali İhsan
Aksamaz): s. 23; Lazuri ç̆anda (Laz
Düğünü, Bedia Leba: Selma K̆oçiva): s. 24, 25, 26, 27, 28, 29; Başköy,
Ortacalar Köyü, Konaklı Köyü, Arhavi/ Artvin: 27 Eylül 1986 (I), Kenan İskender
s. 30, 31 (Oxoriçkini, Münir Yılmaz Avcı) s. 32; Eski/ Yeni İsimleriyle Yöre
Yöre Doğu Karadeniz, Faik Ateş (Ali İhsan Aksamaz): s. 33, 34, 35, 36; Lazuri
Tkvanişeni, Bedia Leba (Selma K̆oçiva): s. 37, 38, 39; Sayılar, Aylar,
Mevsimler, Günler, Mecit Çakırusta: s. 40; Lazuri Grameri, Levent Sezgin Genç:
s. 41, 42; Laz Atasözleri, Guram K̆art̆ozia, Hazırlayan: Faik Ateş (Ali İhsan
Aksamaz): s. 43; Laz Bilmeceleri, Guram K̆art̆ozia, Hazırlayan: Faik Ateş (Ali
İhsan Aksamaz): s. 44; Laz Böreği ve Ekmeğaş, Levent Sezgin Genç: s. 45;
Karika-Lazuri (Karikatür),Yaşar Babalık: s. 46: Okurdan Mektuplar: s. 47, 48
(Badi, Mesut Aşkın, Çeviren: ç̆ut̆a
Noxlams: İsmail Avcı).
Ali İhsan Aksamaz, Özgür Gündem Gazetesi, 13.09.2012
https://shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com/2019/11/yine-geldi-21-subat-xolo-komoxtu-21.html
https://shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com/2019/11/lazika-yayn-kollektifinin-kokteyli.html
https://www.kitapyurdu.com/yazar/ali-ihsan-aksamaz/367.htmlhttps://shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com/2019/11/lazika-yayn-kollektifinin-kokteyli.html
